طبق چشم‌انداز سالانه، انرژی‌های تجدیدپذیر به رهبری انرژی خورشیدی در چند سال آینده سریع‌تر از هر منبع عمده دیگری رشد خواهند کرد.
به‌گفتهٔ تحلیلی که روز چهارشنبه منتشر شد، تقاضا برای برق در دهه‌های پیشِ رو بسیار سریع‌تر از رشد کلی انرژی افزایش می‌یابد؛ موضوعی که بر نیاز به تنوع‌بخشی به منابع انرژی تأکید می‌کند.
این گزارشِ آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) می‌گوید انرژی‌های تجدیدپذیر به‌ویژه خورشیدی در چند سال آینده سریع‌تر از هر منبع عمدهٔ دیگری رشد خواهند کرد و تقاضا برای زغال‌سنگ و نفت احتمالاً تا پایان این دهه در سطح جهان به اوج می‌رسد.
گزارش خاطرنشان می‌کند که به‌دلیل تغییرات در سیاست‌های آمریکا، بسیاری از پروژه‌های گاز طبیعی در سال ۲۰۲۵ تصویب شدند؛ امری که نشان می‌دهد با وجود تداوم پرسش‌ها دربارهٔ نحوهٔ استفاده از آن، عرضهٔ جهانی افزایش خواهد یافت. در همین حال، پس از سال‌ها رکود، ظرفیت برق هسته‌ای در جهان تا سال ۲۰۳۵ دست‌کم یک‌سوم بیشتر می‌شود.
انتشار سالانهٔ چشم‌انداز جهانی انرژی این هفته با مذاکرات اقلیمی سازمان ملل در برزیل هم‌زمان شد؛ جایی که رهبران جهان خواستار راه‌هایی برای مهار گرمایش زمین شده‌اند.
تقاضای انرژی رو به افزایش است
به گفتهٔ IEA، مقاوم‌تر کردن سامانه‌های انرژی به‌ویژه با توجه به رشد مراکز داده، گرمایش و سرمایش، برقی‌سازی و عوامل دیگر که تقاضا را بالا می‌برند اهمیت دارد. تقاضای برق طبق روال کنونی تا سال ۲۰۳۵ حدود ۴۰ درصد افزایش خواهد یافت.
فاتح بیرول، مدیر اجرایی IEA، گفت: «سال گذشته گفتیم جهان با شتاب وارد عصر برق می‌شود و امروز روشن است که این عصر از راه رسیده است.»
به‌خلاف روند دههٔ گذشته، افزایش مصرف برق دیگر محدود به اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه نیست. رشد شتابان تقاضا از سوی مراکز داده و هوش مصنوعی، مصرف برق در اقتصادهای پیشرفته را نیز بالا برده است.
دکتر بیرول خاطرنشان کرد که انتظار می‌رود سرمایه‌گذاری جهانی در مراکز داده در سال ۲۰۲۵ به ۵۸۰ میلیارد دلار (۵۰۱ میلیارد یورو) برسد و از ۵۴۰ میلیارد دلاری (۴۶۷ میلیارد یورو) که برای تأمین جهانی نفت خرج می‌شود، پیشی بگیرد. او افزود برای کسانی که می‌گویند «داده نفتِ جدید است»، این «نمونه‌ای چشمگیر از تغییر ماهیت اقتصادهای مدرن» است.
گرمایش جهانی از ۱.۵ درجهٔ سانتی‌گراد فراتر می‌رود
این چشم‌انداز طیفی از سناریوهای متفاوت را می‌کاود که آینده‌های ممکنِ نظام انرژی جهانی را بازنمایی می‌کنند و تأکید می‌کند که هیچ‌یک از این سناریوها «نباید پیش‌بینی تلقی شوند».
چشم‌انداز امسال نشان می‌دهد جهان در همهٔ سناریوها، حتی سناریوهای دارای کاهش بسیار سریع انتشارها، از ۱.۵ درجهٔ سانتی‌گراد گرمایش عبور می‌کند.
اگر سیاست‌های اعلام‌شدهٔ دولت‌ها طبق برنامه اجرا شوند، IEA انتظار دارد تا سال ۲۱۰۰ گرمایش جهانی به ۲.۵ درجهٔ سانتی‌گراد برسد؛ کمی بالاتر از ۲.۴ درجه در چشم‌انداز سال گذشته.
اگر جهان تا میانهٔ قرن به خالصِ انتشار صفر برسد، برآورد می‌شود که در بلندمدت بتوان دماها را دوباره به زیر ۱.۵ درجهٔ سانتی‌گراد بازگرداند. این کار علاوه بر «پیشرفت بسیار سریع» در دگرگونی بخش انرژی، مستلزم «به‌کارگیری گستردهٔ فناوری‌های حذف CO2» است؛ فناوری‌هایی که در مقیاس بزرگ هنوز اثبات‌شده نیستند.
IEA امسال برای نخستین بار از ۲۰۱۹ مسیر بدبینانه‌تری موسوم به «سناریوی سیاست‌های جاری» را نیز بازگردانده است. این سناریو بررسی می‌کند اگر دولت‌ها از سیاست‌های برنامه‌ریزی‌شدهٔ انرژی صرف‌نظر کنند و فقط با آنچه در قوانین یا مقررات موجود تثبیت شده پیش بروند، چه رخ می‌دهد.
در این «سناریوی سیاست‌های جاری»، چشم‌انداز حاکی است که تا سال ۲۱۰۰ دمای جهان به ۲.۹ درجهٔ سانتی‌گراد بالاتر از سطح پیشاصنعتی می‌رسد و از آن هم فراتر می‌رود.
با توجه به اینکه بسیاری از کشورها ضرب‌الاجل انتشار برنامه‌های جدید اقلیمی خود پیش از COP30 را از دست دادند، IEA سناریویی را که به «تعهدات اعلام‌شده» می‌پردازد در موعدی بعدتر و زمانی منتشر خواهد کرد که «تصویر کامل‌تری» از این تعهدات در دست باشد.
آیا تقاضا برای سوخت‌های فسیلی به اوج می‌رسد؟
به گفتهٔ IEA، اگر دولت‌های جهان سیاست‌های اعلام‌شدهٔ انرژی خود را طبق برنامه اجرا کنند، مصرف کلی سوخت‌های فسیلی همچنان احتمالاً پیش از ۲۰۳۰ به اوج می‌رسد.
در سال‌های گذشته، چشم‌انداز سالانهٔ IEA نشان می‌داد که مصرف نفت، گاز و زغال‌سنگ می‌تواند از دههٔ ۲۰۳۰ رو به کاهش بگذارد. اکنون اما تصویر بسیار پیچیده‌تر است و نشان می‌دهد شتابِ اقدام اقلیمی در برخی اقتصادهای بزرگ کند شده و گذار از سوخت‌های فسیلی را کم‌قطعیت‌تر کرده است.
مصرف زغال‌سنگ یا همین حالا به اوج رسیده یا بسیار به آن نزدیک است و اگر دولت‌ها به سیاست‌های کنونی انرژی و اقلیم خود عمل کنند، انتظار می‌رود به‌تدریج کاهش یابد. تقاضا برای نفت تا ۲۰۳۰ به ثبات می‌رسد و سپس به‌آهستگی پایین می‌آید. اما مصرف گاز طبیعی برخلاف آنچه در چشم‌اندازهای پیشین آمده بود، احتمالاً تا دههٔ ۲۰۳۰ به رشد خود ادامه می‌دهد و زودتر از آن به اوج نمی‌رسد.
طبق «سناریوی سیاست‌های جاری»، IEA می‌گوید تقاضای جهانی نفت و گاز ممکن است تا سال ۲۰۵۰ همچنان رشد کند.
بیرول در یک کنفرانس تلفنی روز چهارشنبه گفت: «ما همچنان از نفت استفاده خواهیم کرد، همچنان از گاز استفاده خواهیم کرد. اما رشد تقاضا برای برق چشمگیر است.»
او برای نمونه به نقش بخش حمل‌ونقل اشاره کرد که ۴۵ درصد از مصرف جهانی نفت را به خود اختصاص می‌دهد.
«اینکه برقی‌سازیِ حمل‌ونقل چگونه پیش برود، به‌ویژه در کشورهایی فراتر از چین و اروپا، شکل تقاضا و رشد نفت را تعیین خواهد کرد.»
سناریویی «مطابق روال معمول» نیست
نسخهٔ امسالِ گزارش سالانه که روز چهارشنبه منتشر شد، نخستین گزارشی است که از آغاز دورهٔ دوم ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا منتشر می‌شود. دولت ترامپ پس از خروج دوباره از توافق پاریس، ده‌ها مقررات اقلیمی را لغو کرده و حمایت از پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر را به‌شدت کاهش داده است.
به‌جای آن، ترامپ حمایت خود از صنعت سوخت‌های فسیلی را اعلام کرده، در زغال‌سنگ سرمایه‌گذاری و محدودیت‌های مربوط به آلودگی را کاهش داده است.
گزارش‌ها حاکی است IEA، که آمریکا از تأمین‌کنندگان اصلی بودجهٔ این نهاد مستقر در پاریس است، تحت فشار واشنگتن قرار گرفته تا «سناریوی سیاست‌های جاری» را بگنجاند؛ یعنی سناریویی که نسبت به آیندهٔ سوخت‌های فسیلی نگاه مثبت‌تری دارد.
نویسندگان گزارش درمقاله‌ای آنلاین گفتند که این سناریو را بازگردانده‌اند، زیرا مهم است که «جهان از زاویه‌های متفاوت» دیده شود؛ آنها اشاره‌ای به فشار آمریکا نکردند.
این چشم‌انداز تأکید می‌کند که این سناریو «مطابق روال معمول» نیست و اقتضا می‌کند دولت‌ها هیچ تغییری اعمال نکنند، حتی در جاهایی که از نیت خود برای این کار سخن گفته‌اند. برای مثال، در اتحادیهٔ اروپا به این معناست که کشورها به تعهدات خود برای کنارگذاشتن زغال‌سنگ عمل نکنند یا هیچ بهبودی در مقررات بهره‌وری انرژی ایجاد نشود.
تجدیدپذیرها و برقی‌سازی «بر آینده مسلط خواهند شد»
تحلیلگران انرژی بر این باورند که گذار به برق پاک، فارغ از سیاست‌های اقلیمی در سراسر جهان، در حال وقوع است.
دیو جونز، تحلیلگر ارشد اندیشکدهٔ جهانی انرژی امبر، گفت: «شواهد میدانی قاطع‌اند. فروش خودروهای برقی در بسیاری از کشورهای نوظهور جهش کرده و خورشیدی حتی در خاورمیانه نیز در حال نفوذ است.»
«تجدیدپذیرها و برقی‌سازی بر آینده مسلط خواهند شد.»
برخی، از جمله بن بک‌وِل، مدیرعامل شورای جهانی انرژی بادی، می‌گویند این چشم‌انداز شتاب تجدیدپذیرها را به‌طور کامل بازتاب نمی‌دهد. او گفت باید تأکید می‌کرد که مسیر انرژی‌های تجدیدپذیر در حال شتاب‌گیری است؛ به‌واسطهٔ کاهش هزینه فناوری‌ها، حمایت‌های قوی سیاستی و حرکت به‌سوی برقی‌سازی.
او افزود: «ما داریم شتاب می‌گیریم. می‌توانید آن را در سراسر جهان ببینید و ما هم آن را در ارقام سال گذشته‌مان می‌بینیم و نیز در آمار نیمهٔ نخست امسال. چشم‌انداز هم برای باد و هم برای خورشید بسیار بسیار هیجان‌انگیز است و برای سال آینده حتی بیشتر.»
اشتفان زینگر، مشاور ارشد انرژی جهانی در شبکهٔ اقدام برای اقلیم (CAN International)، گفت IEA «در حال پس‌رفت است».
او افزود: «به‌عنوان یک اندیشکدهٔ جهانی، IEA تا حد زیادی نتوانسته بازتاب دهد که بیشتر کشورها در (سازمان همکاری و توسعهٔ اقتصادی) و جهانِ در حال توسعه در چه جایگاهی هستند؛ چرا که آنها از دستیابی به انتشار خالصِ صفر با کاهش ۹۸ درصدی انتشار CO2 تا میانهٔ قرن حمایت می‌کنند.»
IEA در تماس روز چهارشنبه به بخشی از این انتقادها پاسخ داد. این نهاد گفت که در سراسر جهان تفاوت‌های اقتصادی، سیاسی و نیز تفاوت در تلاش‌ها برای انرژی پاک را می‌بیند و تحلیل‌هایش می‌کوشد این تفاوت‌ها را در نظر بگیرد.