یورونیوز با سوری‌هایی گفت‌وگو کرده که پس از سال‌ها زندگی به عنوان پناهنده، دوباره به کشور بازگشته‌اند؛ انگیزه‌ها و نگرانی‌هایی که برخی را به ماندن تشویق کرده و برخی دیگر را محتاط نگه داشته است.
اسامه مفدی با چهره‌ای پرهیجان در دفتر تازه‌تأسیسش در دمشق نشسته است. شهری که بیش از ده سال پیش مجبور به ترک آن شده بود.
او اکنون یکی از بیش از یک میلیون سوری است که پس از سقوط بشار اسد، دیکتاتور سابق سوریه، و پایان نزدیک به ۱۴ سال جنگ به کشور بازگشته‌اند.
نزدیک به ۷ میلیون سوری از سال ۲۰۱۱ از کشور خارج شدند. بسیاری به کشورهای همسایه رفتند و بیش از یک میلیون نفر نیز راهی اروپا شدند.
اکنون با روی کار آمدن دولت جدید به ریاست «احمد الشرع» در دمشق، بسیاری از سوری‌ها در حال سبک‌سنگین کردن بازگشت هستند.
بازگشت اولیه؛ «مثل یک رویا بود»
تا اواخر ۲۰۲۴ سوریه در یک وضعیت بن‌بست قرار گرفته بود. کنترل کشور در دست گروه‌های مختلف شبه‌نظامی قرار داشت، اما حکومت اسد همچنان با مشت آهنین بخش عمده‌ای از دمشق و حدود ۷۰٪ کشور را نگه داشته بود.
اسامه مفدی که آن زمان در لیورپول زندگی می‌کرد، امیدی به بازگشت نمی‌دید. اما همه چیز در ۸ دسامبر ۲۰۲۴ تغییر کرد؛ زمانی که نیروهای «هیئت تحریر الشام» با یک عملیات گسترده رژیم اسد را سرنگون کردند.
مفدی بلافاصله برای بازگشت اقدام کرد و چند روز پس از سقوط اسد دوباره در دمشق بود.
اما او تنها نبود. کفاح علی دیب، فعال حقوق بشر، هنرمند و نویسنده، که چند بار توسط رژیم اسد زندانی شده و در سال ۲۰۱۴ از کشور گریخته بود نیز از برلین بازگشت.
او می‌گوید: «وقتی اسد سقوط کرد بلیت گرفتم و سریع برگشتم. فکر کردم الان دیگر سر مرز دستگیرم نمی‌کنند… یک هفته در دمشق ماندم. برایم مثل رویا بود.»
زیرساخت‌های ویران‌شده و جامعه‌ای ازهم‌پاشیده
ویل تادمن، مدیر بخش ژئوپلیتیک و سیاست خارجی مرکز سی‌اس‌آ‌ی‌اس، پس از سفر اخیرش به سوریه می‌گوید بسیاری از بازگشت‌کنندگان، دو تابعیتی و دارای منابع مالی کافی بوده‌اند.
او گزارش می‌دهد که برخی تصمیم گرفته‌اند خانواده‌ها و سرمایه خود را منتقل کنند، اما «اکثرشان امکان خروج دوباره در صورت بدتر شدن اوضاع را حفظ کرده‌اند».
مفدی اما به طور کامل به سوریه برگشته و یک خیریه و چند پروژه تجاری شروع کرده است.
در مقابل، کفاح علی‌دیب پس از مدتی به آلمان بازگشت. او گفت: «می‌خواستم برگردم اما با وجود بچه کوچک، کار سخت است. شوهرم هم مردد بود. می‌گفت صبر کنیم ببینیم اوضاع چطور پیش می‌رود. همه چیز الان بی‌ثبات است.»
سوریه هنوز ویران است: بیش از یک سوم بیمارستان‌ها از کار افتاده‌اند، میلیون‌ها کودک به مدرسه دسترسی ندارند، صدها هزار خانه ویران شده، بانک جهانی هزینه بازسازی را بیش از ۹۰ میلیارد یورو برآورد کرده و سال‌ها فساد و تحریم اقتصاد را از هم پاشیده است.
تردیدها و نگرانی‌ها
محمد هرستانی، از بنیان‌گذاران یک نهاد غیردولتی می‌گوید: «یک پزشک که در آلمان کار می‌کند اگر برگردد کجا باید کار کند؟ چقدر درآمد دارد؟ بچه‌هایش کجا درس بخوانند؟»
آقای تادمن می‌گوید حتی بسیاری از مردم داخل سوریه نیز نمی‌خواهند همه پناهندگان فورا بازگردند؛ زیرساخت‌ها توان جذب جمعیت را ندارد.
نگرانی اقلیت‌ها: «سوریه هنوز برای همه امن نیست»
علی‌دیب همچنین نگران آزادی‌های فردی و امنیت زنان و اقلیت‌هاست. گذشته جهادی بخش‌هایی از حکومت جدید باعث نگرانی شده است.
او به درگیری‌های مرگبار در سال ۲۰۲۵ اشاره می‌کند که ۱۶۰۰ کشته در درگیری‌های استان لاذقیه میان گروه‌های علوی و نیروهای سنی برجا گذاشت. ۱۲۰۰ نفر نیز در نبردهای دیگری استان السویداء میان دروزی‌ها و نیروهای دولتی جان خود را از دست دادند.
رئیس‌جمهور الشرع وعده پیگیری داده اما اقلیت‌ها همچنان بی‌اعتمادند. تادمن می‌گوید: «اقلیت‌ها مضطرب‌اند… بعد از سقوط رژیم جریان خروج علوی‌ها به لبنان زیاد شد.»
فشار اروپا برای بازگشت پناهجویان
این در شرایطی است که در اروپا نیز اوضاع برای پناهندگان سخت‌تر شده است.
دانمارک تا ۲۷هزار یورو برای بازگشت داوطلبانه پیشنهاد می‌دهد و بخشی از سوریه را «امن» اعلام کرده است.
بریتانیا سیاست قدیمی پناهندگی را تغییر داده و می‌تواند وضعیت پناهندگی را لغو کند. آلمان نیز موضع سخت‌گیرانه‌تری در پیش گرفته است.
آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان، گفت: «دیگر دلیلی برای پناهندگی وجود ندارد و می‌توانیم بازگرداندن سوری‌ها را آغاز کنیم.»
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
«نمی‌شود کشور را گذاشت برای اینکه دیگری درستش کند»
مفدی چراغ‌سبز دولت جدید به کسب‌وکارها و بازگشت‌کنندگان را نقطه قوت می‌داند و می‌گوید: «به هر وزیر می‌خواهی مستقیم دسترسی داری. در می‌زنی و داخل می‌روی و حرفت را می‌زنی.»
او نتیجه می‌گیرد: «همه باید وقتی می‌توانند برگردند. دارند فرصت بازسازی کشور را از دست می‌دهند. نمی‌شود کشور را گذاشت برای اینکه کس دیگری درستش کند.»