توقف مذاکرات رسمی جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده از زمان حمله اسرائیل به ایران و نظرات ناسازگار رهبران دو کشور درباره فعالیت هسته‌ای ایران، احتمال توافق بین ایران و آمریکا را ناچیز جلوه می‌دهد.
بویژه اینکه مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران، روز یکشنبه اعلام کرد که ایران تاسیسات هسته‌ای خود را «با قدرت بیشتری» بازسازی خواهد کرد؛ اقدامی که به احتمال زیاد باعث افزایش تقابل جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده می‌شود و خطر نسبتا فروکش‌کرده حمله نظامی اسرائیل به ایران را مجددا افزایش خواهد داد.
در چنین شرایطی، ایالات متحده آمریکا مشغول اعمال فشار بی‌سابقه‌ای بر دولت نیکلاس مادورو در ونزوئلا است؛ فشاری که هدفش ساقط کردن مادورو و اطرافیانش و روی کار آوردن یک دولت غربگرا در ونزوئلا است.
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، در خرداد ماه ۱۴۰۱ در دیدار با نیکلاس مادورو در تهران، با اشاره به «همکاری‌های صمیمانه ایران و ونزوئلا» خطاب به مادورو گفت: «دو کشور [ایران و ونزوئلا] با هیچ کشوری اینگونه روابط نزدیک ندارند و جمهوری اسلامی ایران نشان داده است که در مواقع خطر، خطر می‌کند و دست دوستان خود را می‌گیرد.»
اکنون بیش از سه سال پس از سخنان دلگرم‌کننده علی خامنه‌ای خطاب به مادورو، روزنامه واشنگتن پست خبر داده است که رئیس‌جمهوری ونزوئلا در پی تشدید فشار‌های واشنگتن و تجمع نیروهای آمریکایی در دریای کارائیب در نامه‌هایی جداگانه به ایران، روسيه و چین خواستار کمک نظامی برای ارتقای تجهیزات و تسلیحات فرسوده ارتش ونزوئلا شده است.
کمک نظامی ایران به ونزوئلا قاعدتا شانس اندک توافق بین ایران و آمریکا را بیش از پیش کاهش می‌دهد ولی با توجه به سابقۀ کمک نظامی جمهوری اسلامی ایران به روسیه در جنگ با اوکراین، بعید نیست که در صورت مسدود نشدن راه‌های زمینی و هوایی و دریایی، ایران در شرایط فعلی به ونزوئلا هم کمک نظامی بکند. بویژه اینکه علی خامنه‌ای در دیدار سه سال قبل خود با نیکلاس مادورو گفته بود: «نتیجه‌ای که می‌توان از ایستادگی و موفقیت دو ملت ایران و ونزوئلا {در برابر آمریکا} گرفت، این است که تنها راه علاج در مقابل فشارها، ایستادگی و مقاومت است ضمن آنکه باید همکاری‌ها و ارتباطات میان جمهوری اسلامی ایران و دولت بولیواری ونزوئلا بیش از پیش مستحکم و نزدیک شود.»
سقوط دولت مادورو در ونزوئلا، همانند سقوط دولت بشار اسد در سوریه، قطعا واقعه‌ای ناگوار برای جمهوری اسلامی ایران است اما اینکه این سقوط محتمل چه تاثیری بر وضعیت فعلی جمهوری اسلامی در برابر آمریکا خواهد داشت، موضوعی است که کارشناسان روابط بین‌الملل درباره آن اختلاف نظر دارند.
یورونیوز در گفت‌وگو با رحمان قهرمانپور، کارشناس روابط بین‌الملل و پژوهشگر ارشد «مرکز پژوهش علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه» در ایران و نویسنده کتاب «سیاست خارجی و دیپلماسی هسته‌ای ایران»، به شانس توافق ایران و آمریکا و تاثیر سقوط احتمالی دولت ونزوئلا بر جمهوری اسلامی ایران پرداخته است.
«دیپلماسی اجبار» می‌گوید آمریکا باید به ایران امتیاز بدهد
آقای قهرمانپور در پاسخ به این سوال که «با توجه به نظرات کاملا ناسازگار دونالد ترامپ و علی خامنه‌ای درباره فعالیت هسته‌ای ایران، آیا جمهوری اسلامی و ایالات متحده شانسی برای توافق و عبور از تنش دارند؟»، به یورونیوز گفت: «در مورد اینکه چرا مذاکرات میان ایران و آمریکا به بن‌بست کشیده شده، می‌شود به دلایل مختلفی اشاره کرد. شاید مهم‌ترین دلیل این باشد که آمریکایی‌ها بر این باورند که ایران در موضع ضعف است و باید حداکثر امتیازات را بدهد. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران برای دادن امتیازات بیشتر در سطح داخلی تحت فشار است. به عبارت ساده‌تر، از نظر فرهنگ سیاسی رایج در جمهوری اسلامی ایران، پذیرش مطالبات آمریکا به معنای تسلیم‌شدن در برابر زور است و با توجه به تعریف هویت جمهوری اسلامی ایران، که بر اساس مبارزه با ظلم و زور در نظام بین‌الملل بنا شده، پذیرش درخواست‌های حداکثری آمریکا در داخل ایران می‌تواند پیامدهای منفی بر مشروعیت نظام سیاسی داشته باشد.»
این پژوهشگر علوم سیاسی با مطرح کردن مفهوم «دیپلماسی اجبار» افزود: «از طرف دیگر هر چند به ظاهر به نظر می‌رسد که ایران باید کوتاه بیاید، اما ادبیات "دیپلماسی اجبار" بر این نکته تاکید می‌کند که میزان امتیازاتی که کشور مجبورکننده می‌دهد، در موفقیت دیپلماسی اجبار نقش مهم‌تری دارد. نظریه‌های روابط بین‌الملل هم این نکته را مورد تایید قرار می‌دهند که طبیعتا سهم بازیگران قدرتمندتر در رسیدن به یک توافق، بیشتر از سهم بازیگران ضعیف‌تر است. اگر این نکته را در نظر بگیریم، برخلاف چیزی که شاید در ظاهر به نظر برسد، این آمریکاست که باید امتیازاتی را به ایران بدهد تا ایران بتواند توافق را در سیاست داخلی‌اش توجیه کند و از آن دفاع کند.»
حمله آمریکا به ونزوئلا، تاثیر فوری و گسترده بر ایران ندارد
آقای قهرمانپور همچنین در پاسخ به این سوال که «سقوط احتمالی دولت مادورو در ونزوئلا چه تاثیری بر جمهوری اسلامی، به ویژه از حیث تنظیم سیاست خارجی‌اش در قبال آمریکا، می‌تواند داشته باشد؟» گفت:«در مورد تاثیرات حملۀ احتمالی آمریکا به ونزوئلا بر جمهوری اسلامی ایران، می‌شود به این نکته اشاره کرد که طبیعتا در یک نظام بین‌الملل پیوسته، این اقدام نظامی می‌تواند تبعاتی را داشته باشد. مخصوصا اینکه رسانه‌های آمریکایی معتقدند آقای مادورو به نوعی از حزب‌الله لبنان حمایت کرده و یک ارتباط نظام‌مند و سیستماتیک بین حکومت مادورو و حزب‌الله وجود دارد. اما از طرف دیگر نباید فراموش کنیم که منطقۀ آمریکای لاتین از نظر جغرافیایی از منطقۀ خاورمیانه بسیار دور است. یعنی تاثیرات حمله به ونزوئلا بر ایران، نمی‌تواند خیلی فوری و آنی و گسترده باشد.»
این کارشناس روابط بین‌الملل در توضیح بیشتر نظرش در خصوص تاثیرات نه چندان گسترده حمله آمریکا به ونزوئلا بر وضعیت کنونی جمهوری اسلامی، افزود: «به هر حال ایران معادلات خاص خودش را دارد و مسائل ایران در منطقه خاورمیانه متاثر از شرایط خاورمیانه است و ونزوئلا با اینکه از دوستان ایران در نظام بین‌الملل و جزو صادرکنندگان اصلی نفت است، اما روابط ایران و ونزوئلا آنچنان گسترده و درهم‌تنیده نیست که بتوانیم نتیجه بگیریم با حمله آمریکا به ونزوئلا، جمهوری اسلامی هم تحت فشار شدیدی قرار خواهد گرفت. هر چند امروز خبری منتشر شد مبنی بر اینکه ونزوئلا از روسیه و چین و ایران در خواست کمک نظامی کرده، اما می‌دانیم که روابط ونزوئلا با کوبا به مراتب نزدیک‌تر از روابط این کشور با ایران است.»
یورونیوز فارسی را در ایکس دنبال کنید
رحمان قهرمانپور در نهایت تصورات موجود درباره میزان نفوذ جمهوری اسلامی در منطقه آمریکای لاتین را محصول بلوف و بزرگنمایی دانست و گفت: «حرف‌هایی که بعضا درباره میزان نفوذ ایران در آمریکای لاتین از جمله در بولیوی و ونزوئلا زده می‌شود، با واقعیت‌های موجود همخوانی ندارد چراکه ایران یک «قدرت منطقه‌ای در خاورمیانه» است و طبیعتا برد قدرت او محدود است و نمی‌تواند در منطقه‌ای مثل آمریکای لاتین اعمال قدرت بکند. البته در دوره‌های گذشته، مخصوصا در زمان آقای احمدی‌نژاد، بعضی حرف‌ها و تبلیغات معطوف به این بود که ایران در آن‌جا نفوذ دارد؛ اما در عمل دیدیم که بخش زیادی از این حرف‌ها با واقعیت‌های موجود روی زمین همخوانی نداشت.»