نگرانی از ورود تجهیزات نظامی ایران به مناقشات منطقه‌ای؛ آیا تهران به ارمنستان سلاح می‌دهد؟

پس از وقفه‌ای سه هفته‌ای، از سرگیری حملات پهپادی روسیه علیه مواضع اوکراین بار دیگر نگرانی‌ها در مورد صادرات تجهیزات نظامی ساخت ایران و استفاده از آن‌ها توسط مسکو و ایروان در درگیری‌های منطقه‌ای از جمله در اوکراین و قفقاز بالا گرفته است.

مقامات اوکراینی و آذربایجانی به طور جداگانه بارها و در فواصل مختلف نسبت به حمایت‌های نظامی ایران از روسیه و ارمنستان هشدار داده‌اند. موضوعی که از سوی سایر کشورها از جمله آمریکا و بریتانیا نیز بی پاسخ نمانده و تاکنون چندین مقام و نهاد ایرانی به اتهام دست داشتن در ارسال پهپاد به روسیه تحریم شده‌اند و مسکو نیز از سوی اتحادیه اروپا مورد تحریم ارسال تجهیزات واقع شده است.

اما در هفته‌های اخیر و با بالاگرفتن سطح نظامی‌گری در مرزهای شمالی غربی ایران موضوع همکاری نظامی ترکیه و آذربایجان از یک طرف و همکاری نطامی ایران و ارمنستان از طرف دیگر نگرانی طرفین را در بر داشته است.

ادعای کمک نظامی ایران به ارمنستان از کجا شروع شد؟

در اواسط آذرماه و در بحبوحه سرد شدن روابط بین جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران، رسانه‌های آذربایجانی از ارسال تجهیزات نظامی «رایگان» توسط ایران به ارمنستان خبر دادند.

بر اساس این گزارش، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اواخر مهرماه تعداد ۵۰۰ سامانه موشکی ضد زره «دهلاویه» و ۱۰۰ عدد سامانه موشکی ضد زره «الماس» را در اختیار ارمنستان قرار داده است.

منظور این گزارش‌ها رزمایشِ گستردۀ نیروی زمینیِ سپاه پاسداران در «منطقۀ عمومیِ ارس» در مرز ایران با جمهوری آذربایجان است که در ۲۵ مهرماه به مدت سه روز برگزار شد و دومین رزمایشی بود که ایران پس از پایان جنگ دوم قره باغ در سال ۲۰۲۰ انجام داده است، در حالیکه پیش از این سابقه چنین عملیات‌هایی در منطقه نداشته است.

در کنار این موارد، رسانه‌های کشور آذربایجان مدعی هستند که ایران مستشاران خود را جهت آموزش نیروهای به اصطلاح «جدایی‌طلب ارمنی» در منطقه قره باغ آذربایجان (که در حال حاضر تحت کنترل موقت یگان‌های حافظ صلح روسیه است)، فرستاده است. گرچه این رسانه‌ها از جمله وب‌سایت خبری تحلیلی «کالیبر» شواهدی مبنی بر ورود ۲۷ شهروند ایرانی به منطقه قره‌باغ ظرف ۶ روز (۲۴ و ۳۰ آبان) ارائه کردند؛ اما ایران تا کنون در مورد این ادعا شفاف‌سازی نکرده است.

به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید

تنش‌های دیپلماتیک بین باکو و تهران زمانی شدت بیشتری پیدا کرد که باکو اعلام کرد می‌خواهد کریدور ترانزیتی زنگزور را که از منطقه نخجوان از طریق ارمنستان به ترکیه متصل می‌شود، ایجاد کند. ایران که پیش‌تر نیز از تعامل عمیق آذربایجان با اسرائیل در زمینه مسائل دفاعی و امنیتی ناخرسند بود نگران است که با ایجاد کریدور زنگزور، دسترسی زمینی تهران با ایروان قطع شود.

طی دو ماه گذشته، باکو دو رزمایش نظامی بزرگ در امتداد مرزهای ایران انجام داده است. در حالی که دور اول این رزمایش‌ها صرفا توسط نیروهای ویژه آذربایجان در اوایل آبان ماه برگزار شد، این کشور دور دوم رزمایش‌ها را در مقیاس بسیار بزرگتر و مشترکا با نیروهای مسلح ترکیه در اواسط آذرماه برگزار کرد.

چرا ارسال پهپاد به ارمنستان حساسیت برانگیز است؟

گزارش‌های اخیر رسانه‌ها از جمله یادداشت تحلیل نشریه آمریکایی فوربس ادعا می‌کنند که ایران ممکن است پهپادهای انتحاری و مهمات به ارمنستان بدهد تا بلکه بتواند در برابر کشورهای رقیب و در درجه اول آذربایجان، بازدارندگی ایجاد کنند.

اگرچه جزئیات زیادی در مورد پیشنهاد ایران به ارمنستان در دسترس نیست، اما با توجه به فضاسازی‌ها و اخبار جنگ اوکراین پیرامون استفاده روسیه از پهپادهای ساخت ایران، احتمالا در مورد ارمنستان نیز منظور همان پهپادهای شاهد-۱۳۶ است که ایران بخواهد به این کشور بدهد.

البته بسیار بعید نیست که ارمنستان در جریان هفتمین دور مسابقات نظامی «شکار شاهین ۲۰۲۲» به میزبانی ایران که با حضور کشورهای روسیه، بلاروس، ارمنستان مرداد امسال برگزار شد، فرصت مشاهده قابلیت‌های پهپادهای ایرانی را داشته است.

پیشنهاد کمک نظامی تهران به ایروان پس از افتتاح اولین کنسولگری ایران در شهر کاپان ارمنستان، که در نزدیکی منطقه نخجوان آذربایجان است، بیشتر تقویت شد.

روند طولانی گفتگوهای صلح بین باکو و ایروان، به ایران این امکان را خواهد داد تا کنترل بیشتری بر منطقه مرزی خود با ارمنستان اعمال کند تا بلکه دست ارمنستان در مذاکرات با مقامات آذربایجان بازتر باشد.

شاهد ایرانی در برابر بیرق‌دار ترکیه‌ای

اظهارات اخیر مقامات بلندپایه ایران قویاً حاکی از آن است که تهران خود را صادرکننده تسلیحات به‌ویژه پهپادها می‌داند. رحیم صفوی دستیار و مشاور علی خامنه‌ای روز ۲۶ مهر امسال گفته بود که هم اکنون ایران در نقطه‌ای قرار دارد «که ٢٢ کشور جهان تقاضای خرید هواپیمای بدون سرنشین از ایران دارند.»

در واقع، ایران حداقل تحت تحریم‌های کنونی احتمالاً نمی‌تواند موفقیت چشمگیر ترکیه در صادرات پهپاد معروف «بیرق‌دار» را به کشورهای سراسر جهان تکرار کند. در نتیجه ایران می‌بایست به بازاری بسیار محدودتر متشکل از کشورهایی که دارای محدودیت‌های نقدینگی هستند و جایگزین‌های کمی و یا هیچ جایگزین مناسبی برای خرید تجهیزات نظامی ندارند، بسنده کند.

قیمت پایین برخی از پهپادهای ایرانی – ۲۰ هزار دلار رقمی است که اغلب برای هر عدد از شاهد-۱۳۶ انتحاری ذکر می شود - می‌تواند برخی کشورها را وسوسه کند تا با خرید تعدادی از این پهپادها، زرادخانه خود را متنوع و تقویت کند.