در جریان دیدار علی خامنهای با رجب طیب اردوغان، رهبر جمهوری اسلامی دو ماجرای مورد اختلاف میان دو کشور را به پیش کشید: احتمال حمله نظامی مجدد ترکیه به شمال سوریه و همچنین احتمال قطع مرز ایران با ارمنستان.
در جریان دیدار علی خامنهای با رجب طیب اردوغان، رهبر ایران دو ماجرای مورد اختلاف میان دو کشور را به پیش کشید: احتمال حمله نظامی مجدد ترکیه به شمال سوریه و همچنین احتمال قطع مرز ایران با ارمنستان.
ارتش آزاد یا یگانهای مدافع خلق؛ ایران و ترکیه چه گروههایی را در سوریه تروریست میدانند؟
ایران و ترکیه، دو کشور تحت حاکمیت دو جریان متفاوت اسلامگرا بهویژه از سال ۲۰۱۱ و با آغاز موج انقلابهای معروف به «بهارعرب» با یکدیگر وارد یک دوره ناتمام تعارض منافع شدند. این رقابت گاه آشکار و گاه نهان، بهویژه در جریان جنگ داخلی سوریه به یک رویارویی آشکار کشیده شد: ایران با اعزام کمکهای تسلیحاتی، «مستشاری» و متعاقبا گروههای شبهنظامی شیعه، نقش اصلی در حمایت از رژیم بعث را بر عهده گرفت.
ترکیه، در برابر ایران و در حالی که جریانهای اخوانی از مصر تا لیبی در حال کسب قدرت بودند، از شبهنظامیان موسوم به ارتش آزاد و بعدها گروههای ریز و درشت جهادی در سوریه حمایت کرد. ماجرای درگیری «رژیم اردوغان» با روزنامه جمهوریت بر سر افشای مراوده حکومت آنکارا با داعش آغاز شد. در این دوران، اردوغان در چشمان اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس «رهبر جهان اسلام» بود.
با این حال «مغلوبه شدن» جنگ سوریه و دوام حکومت اسد و ورود روسیه به میدان، معادلات این بحران بینالمللی را به شدت تغییر داد. نه شبهنظامیان گوناگون مورد حمایت ترکیه، عربستان و قطر توانستند حکومت بعث دمشق را سرنگون کنند و نه بازوهای اخوانالمسلمین در وجبی از خاک جهان عرب توانایی کسب و نگهداری قدرت سیاسی را داشتند.
در شرایط «نه صلح، نه جنگ» کنونی در سوریه، ترکیه نگران از دست دادند ادلب، تنها پایگاه خود در این کشور مصیبت زده است. اسلامگرایان محافظهکار عدالت و توسعه همراه با دیگر جریانهای ناسیونالیست، نگرانی شدید خود را از تجربه موفق حزب دموکراتیک سوریه و بازوی نظامی آن یعنی یگانهای مدافع خلق کُرد در شمال این کشور پنهان نمیکنند. ترکیه با وجود ۲ حمله نظامی و اعزام نیروهای متحد خود از اقلیم کردستان عراق به سوریه، هرگز نتوانسته هژمونی (راهبری) نیروهای نزدیک به (پکک) در میان کردهای این کشور را از میان ببرد. حزب دموکراتیک کردهای سوریه از ایدئولوژی «کنفدرالیسم دموکراتیک خلقها»، نظریه عبدالله اوچالان بنیانگذار در بند حزب کارگران کردستان ترکیه پیروی میکند.
برای ایران، تمام گروههای ریز و درشت عمدتا اسلامگرای مسلح مخالف دولت اسد، سازمانهای تروریستی به شمار میروند. در حال حاضر در سوریه و پس از ۱۱ سال جنگ داخلی فرسایشی، تنها دو گروه عمده شبهنظامی در ادلب حضور قدرتمند دارند: اول هیات تحریر شام (جبهه اانصره سابق)، بازوی پیشین القاعده و ارتش ملی سوریه (ارتش آزاد سابق) که عمدتا در نوار مرزی با ترکیه مستقر است. جنگجویان ارتش ملی، خارج از سوریه و بهویژه در جریان جنگ اخیر قرهباغ حضور داشتند. ایران همواره نارضاینی خود از حضور «تروریستهای سوری» در مرزهایش را به آنکارا و باکو ابلاغ کرده است.
هشدار علی خامنهای به اردوغان درباره حمله نظامی احتمالی به شمال سوریه و اینکه «تروریستهای سوریه فقط یک گروه خاص نیستند» نشانگر عمق تفاوت نگرش ایران و ترکیه به بحران سوریه با وجود استفاده از ترمینولوژی واحد برای گروههای متفاوت است. ایران در سالهای گذشته بارها با کردهای سوریه، بهویژه در جریان جنگ با داعش همراه شده است.
مرز ایران با ارمنستان: هشدار دوباره خامنهای به آنکارا
فارغ از سوریه، احتمال گسترش خاک جمهوری آذربایجان به قلمرو کنونی ارمنستان و قطع ارتباط زمینی ایران با این کشور، نگرانی رهبران ایران را برانگیخته است. سپاه پاسداران پیش از این با انتشار یک ویدیو نسبت به جابهجایی مرزهای بینالمللی در منطقه قفقاز بهشدت هشدار داده بود. علی خامنهای هم در جریان دیدار با رجب طیب اردوغان این هشدار را تکرار کرد و گفت: «البته اگر سیاستی مبنی بر مسدود کردن مرز ایران و ارمنستان وجود داشته باشد، جمهوری اسلامی با آن مخالفت خواهد کرد چرا که این مرز یک راه ارتباطی چند هزار ساله است.»
ایران با وجود داشتن وجوه مشترک زبانی-مذهبی با جمهوری آذربایجان، بارها، مستقیم و غیرمستقیم این کشور کوچک حاشیه دریای خزر را بهعنوان پایگاه عملیات اسرائیل علیه برنامه هستهای خود توصیف کرده است. مانور نظامی سال گذشته نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در نزدیکی مرزهای آذربایجان که با تبلیغات فراوان جریانهای ملیگرای حکومتی و اپوزیسیون ایران همراه شد، نشانگر جدی بودن این اختلاف میان تهران، باکو و آنکارا، بهعنوان بزرگترین حامی جمهوری آذربایجان به شمار میرود.