جنگ قره باغ یکی از اولین نبردهای مدرن بود که به روشنی نشان داد چگونه هواپیماهای جنگندۀ بدون سرنشین و استفاده از تاکتیک‌های مدرن می‌تواند سرنوشت میدان جنگ را تغییر دهد؛ بویژه در منطقه‌ای همچون خاورمیانه که همواره آبستن تحولی جدید و درگیری جدیدی است.
آگهیدر ۲۷ سپتامبر سال ۲۰۲۱ میلادی، نبرد ارمنستان و جمهوری آذربایجان بر سر منطقه مورد مناقشه ناگورنو قره‌باغ یک ساله شد، نبردی که کمی بیش از یک ماه طول کشید و هزاران کشته برجای گذاشت و پیامدهای ژئوپلیتیکی قابل توجهی داشت.
ریشه این درگیری‌ها در اختلافات مرزی طولانی مدت دو همسایه بود. منطقه قره‌باغ تحت کنترل ارمنستان بود اما جمهوری آذربایجان ادعای مالکیت بر آن را داشت. اگرچه ادعای آذربایجانی‌ها در سطح بین‌الملل به رسمیت شناخته شده بود اما این منطقه عملاً توسط یک دولت محلیِ تحت حمایت ارمنستان به نام «جمهوری آرتساخ» یا همان جمهوری قره‌باغ کوهستانی اداره می‌شد.
دو کشور پیش از آن نیز بر سر حاکمیت بر این منطقه جنگیده بودند؛ جنگی هفت ساله که بین سال‌های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۴ میلادی در گرفت و درنهایت به آتش‌بس ختم شد. با این حال بحث بر سر حاکمیت آن، همواره یکی از مهم‌ترین محورهای تنش میان در کشور محسوب می‌شد.
تا این که سال گذشته در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰ میلادی جنگی دوباره میان طرفین آغاز شد و هر دو سو به بسیج نیروهای خود پرداختند. دو ویژگی مهم این جنگ عبارت بودند از پیچیدگی‌های ژئوپلیتیک و استفاده گسترده از هواپیماهای بدون سرنشین.
در جریان این نبرد یک‌ماهه، ارمنی‌ها بیشتر بر نیروی توپخانه متکی بودند و آذری‌ها بر استفاده گسترده از پهپادهای جنگی. این امکان به آذربایجان اجازه داد تا خسارات سنگینی به تجهیزات نظامی ارمنستان از جمله تانک‌ها، سامانه‌های پدافند، توپخانه و نفرات نظامی وارد کنند و به این ترتیب به پیشرفت‌های قابل توجهی در زمین دست یابند و از نظر تاکتیکی بر طرف مقابل برتری داشته باشند.
هر دو طرف همچنین کارزاری برای انتشار اطلاعات نادرست به راه انداختند و از مهمات خوشه‌ای حتی علیه مواضع غیرنظامی نیز استفاده کردند؛ اقدامی که از سوی بسیاری از کشورها ممنوع شده است.
پیچیدگی‌های ژئوپلیتیک نبرد قره‌باغ
در این درگیری شاهد دخالت بسیاری از قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی بودیم. بطور ویژه آذربایجان از حمایت شدید ترکیه برخوردار بود و ارمنستان نیز حمایت‌های قابل توجهی از روسیه دریافت کرد. آذربایجان همچنین متهم شد که از مزدوران خارجی و گروه‌های شبه نظامی در جریان این نبرد استفاده کرده است.
اسرائیل نیز به دلیل تامین تجهیزات نظامی و هواپیماهای بدون سرنشین مورد نیاز ارتش آذربایجان، تحت انتقادات شدیدی قرار گرفت. اسرائیل منبع ۶۹ درصد از تسلیحات وارداتی آذربایجان در پنج سال گذشته بوده است و پهپادهای این کشور نقش مهمی در نبرد سال گذشتۀ ارمنستان و آذربایجان بازی کردند.
برتری نظامی آذربایجان نیز عمدتا ناشی از توانایی اقتصادی بالای این کشور در مقابل ارمنستان آنهم به لطف ذخایر نفت و گاز آذربایجان و بودجه نظامی بیشتر باکو بود.
هر دو طرف جنگ تایید کرده‌اند که این نبرد یک‌ماهه بیش از ۲ هزار کشته در هر جبهه برجای گذاشته است، اما هنوز تعداد دقیق کشته‌ها روشن نیست. با این وجود تخمین زده می‌شود که شمار قربانیان در طرف ارمنی بیشتر باشد و این نبرد به دلیل حملات توپخانه و هواپیماهای بدون سرنشین، آوارگان بسیاری نیز بر جای گذاشته باشد.
نبرد باکو-ایروان سرانجام با وساطت روسیه به آتش‌بس ختم شد و درنهایت نیز یک پیروزی برای آذربایجان محسوب شد، چراکه آذری‌ها توانستند بخش قابل توجهی از قلمرویی را که از دهه ۱۹۹۰ میلادی در دست ارامنه بود، تصرف کنند.
اگرچه آذربایجان در میدان نبرد به پیروزی رسید اما از نظر ژئوپلیتیک، کنترل آتش‌بس همچنین کنترل گذرگاه استراتژیک «لاچین» به روسیه واگذار شد و به این ترتیب حضور مسکو در منطقه تقویت گردید.
جنگ قره‌باغ یکی از اولین نبردهای مدرن بود که به روشنی نشان داد چگونه هواپیماهای جنگندۀ بدون سرنشین و استفاده از تاکتیک‌های مدرن می‌تواند سرنوشت میدان جنگ را تغییر دهد؛ بویژه در منطقه‌ای همچون خاورمیانه که همواره آبستن تحولی جدید و درگیری جدیدی است.