چگونه سپاه پاسداران به گره مذاکرات احیای برجام تبدیل شده است؟
نظرها
در حالی که انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای گفتگو با مقام‌های ایرانی به تهران سفر کرده رابرت مالی، نماینده ویژه ایران در دولت ایالات متحده می‌گوید حتی در صورتی که توافق بر سر برنامه هسته‌ای ایران اجرایی شود، تحریم‌ها علیه سپاه پاسداران باقی خواهد ماند.
در روزها و هفته‌های اخیر موضوع خروج سپاه پاسداران از فهرست نهادهای تروریستی ایالات متحده به یکی از پرچالش‌ترین موضوعات پیرامون احیای توافق هسته‌ای ایران تبدیل شده است. هرچند جواد ظریف در آخرین گزارش خود در مقام وزیر امور خارجه به مجلس ایران گفته بود که این مسئله بین ایران و آمریکا حل شده و واشنگتن پذیرفته بوده که سپاه پاسداران را از فهرست سازمان‌های ترورسیتی خارج کند، رسانه‌ای شدن این مسئله در روزها و هفته‌های اخیر فشارهای زیادی را از سوی مخالفان احیای توافق هسته‌ای در آمریکا و اسرائيل پدید آورده است.
یک منبع نزدیک به هیئت مذاکره کننده آمریکایی در این رابطه به یورونیوز می‌گوید: «در زمان مذاکرات دولت پیشین ایران، توافق شده بوده که در ازای تعهد تهران برای ادامه مذاکرات جامع و در خصوص مسائل مختلف منطقه‌ای، واشتگتن هم سپاه پاسداران را از فهرست نهادهای تروریستی خارج کند. با این حال بعد از روی کار آمدن دولت جدید که رویکرد تندتری داشتند، این مسئله به صورت کامل کنار گذاشته شد چرا که تیم ایرانی از همان ابتدا تاکید کرد که هیچ مذاکره‌ای جز بر سر موضوع هسته‌ای و احیای برجام ندارند.»
با این حال همچنان بحث‌ها بر سر ابعاد و چگونگی این مسئله به قوت خود باقیست. مقام‌های آمریکایی هم در هفته‌های اخیر اظهار نظرهای ضد و نقیضی در این رابطه ارائه داده‌اند. جن ساکی سخنگوی کاخ سفید هفته گذشته و پس از انتشار نامه رهبران اسرائيل در این رابطه تاکید کرده بود که ایالات متحده برای حصول توافق با ایران «آماده اتخاذ تصمیمات سخت» است.
رابرت مالی روز یکشنبه ۲۷ مارس، در نشست دوحه تاکید کرد که حتی در صورت حصول توافق با ایران، تحریم‌های سپاه پاسداران بر سر جای خود فعال باقی خواهد ماند. نکته قابل توجه در اظهارات آقای مالی، اشاره او به باقی ماندن تحریم‌های سپاه پاسداران حتی در صورت توافق است. به عبارت دیگر او اشاره‌ای به موضوع خروج یا عدم خروج سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی ایالات متحده نکرده است. دو موضوعی که کاملا با یکدیگر متفاوت هستند و حتی در صورتی که واشنگتن بپذیرد سپاه را از لیست گروه‌های تروریستی خود خارج کند، همچنان تحریم‌های گسترده ایالات متحده علیه این نهاد، شخصیت‌ها و نهادهای وابسته به آن سر جای خود باقی خواهد ماند.
به همین علت است که کمال خرازی در بخشی از صحبت‌های خود در فروم دوحه که راب مالی هم حضور داشته می‌گوید: «فقط مسئله سپاه نیست؛ بیش از ۵۰۰ شخصیت و نهاد مختلف هم در فهرست تحریم‌ها هستند که ما خواهان رفع تحریم‌های آنها هستیم.» اشاره وزیر خارجه پیشین جمهوری اسلامی و یکی از مشاورین علی خامنه‌ای در سیاست خارجی به همین مسئله است و نشان می‌دهد که یکی دیگر از مسائل اختلافی بین ایران و آمریکا بحث دامنه رفع تحریم‌هایی است که با وجود گذشت چندین ماه از مذاکرات، هنوز مقام‌های ایرانی انتظار دارند گروه بیشتری از افراد رفع تحریم شوند.
این انتظار ایران در حالی مطرح می‌شود که حتی نفس خروج سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی آمریکا که بیشتر جنبه نمادین دارد هم در آمریکا با موانع جدی رو به رو شده است. در هفته‌های اخیر بسیاری از سناتورها و نمایندگان از هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات از دولت بایدن خواسته‌اند برای حصول به توافق با ایران دست به چنین اقدامی نزند. این در حالی است که تصور پذیرش ایران به امضای توافق بدون خروج سپاه از فهرست سازمان‌های تروریستی قدری دور از انتظار به نظر می‌رسد. به ویژه که در حال حاضر دولتی در ایران قدرت را در اختیار دارد که نگاه سیاسی آن همراهی بیشتری نسبت به دولت حسن روحانی با نهادهای نظامی و تندرو و همچنین سپاه پاسداران ایران دارد.
از سوی دیگر اما ادامه بحران اوکراین و همچنین حملات حوثی‌ها به تاسیسات نفتی عربستان سعودی باعث شده بار دیگر قیمت نفت در بازارهای جهانی با جهش رو به رو شود و این ضربه‌ای قابل توجه به اقتصاد کشورهای اروپایی و حتی آمریکا وارد می‌کند. در چنین شرایطی ایالات متحده و همچنین اروپا ترجیح می‌دهند توافق با ایران هرچه سریعتر حاصل شود تا با بازگشت ایران به بازارهای جهانی نفت، وضعیت قیمت طلای سیاه شکل کنترل شده‌تری به خود بگیرد. همین موضوع احتمالا از مواردی است که مقام‌های جمهوری اسلامی تصمیم گرفته‌اند بر اساس آن قدری مواضع خود را در خصوص دامنه رفع تحریم‌ها مستحکم‌تر نمایند.
با این حال رابرت مالی روز یکشنبه در نشست دوحه به این مسئله پاسخ داد و تاکید کرد وجود بحران در اوکراین دلیل نمی‌شود که ایالات متحده مواضع خود را در گفتگو با ایران تغییر دهد. اظهارات آقای مالی در واقع پیامی به مقام‌های جمهوری اسلامی ارزیابی می‌شود تا تهران تصور نکند با ادامه پافشاری بر خواسته‌های خود در مذاکرات هسته‌ای می‌تواند به دلیل اضطراری که آمریکا در آن واقع شده، امتیازات بیشتری کسب کند.
در عین حال مقام‌های ایران به خوبی به خاطر دارند که در ماه‌های اخیر بارها واشنگتن به طرق مختلف و از طریق کانال‌های رسمی و غیررسمی از نزدیک بودن ضرب‌الاجل برای پایان گفتگوها سخن گفته بودند. اما این ضرب‌الاجل‌ها که ابتدا قرار بود پایان فوریه باشد، با نزدیک شدن به پایان ماه مارس همچنان به نقطه عملی شدن نرسیده است. مقام‌های آمریکایی ایران را تهدید کرده بودند در صورتی که تا پایان فوریه این گفتگوها به نتیجه نرسد، مذاکرات شکست خواهد خورد و واشنگتن دیگر توافق هسته‌ای را نخواهد خواست. با این حال بحران‌های درهم تنیده منطقه‌ای و جهانی و همچنین در دسترس نبودن گزینه‌های جایگزین کم‌خطر و منطقی برای توافق هسته‌ای با ایران باعث شده با وجود اینکه چند هفته‌ای است گفتگوها در وین متوقف شده، همچنان تلاش‌ها برای رسیدن به نتیجه پایانی از سوی طرف‌های مختلف ادامه داشته باشد و هیچ یک از طرفین از شکست مذاکرات سخنی به میان نمی‌آورد.
در مجموع به نظر می‌رسد هرچند هر دو طرف به دنبال احیای توافق هستند و هر دو طرف، بازگشت به برجام را کم‌خطر‌ترین و منطقی‌ترین گزینه برای خود می‌دانند، در عین حال هر دو طرف به اضطرار و شرایط دشوار طرف مقابل نیز آگاهند. همین مسئله باعث شده تا هر دو طرف تلاش کنند در این معادله امتیازات درخواستی خود را بیشینه نمایند. در عین حال اما باید توجه داشت هرچند هم ایران و هم غرب خوب می‌دانند که گزینه‌های جانشین برای احیای توافق اصلا کم هزینه و ساده نیستند، اما در عین حال در مذاکرات سیاسی و دیپلماتیک، گاهی چنین درخواست‌های حداکثری و اصرار و پافشاری بر مواضع می‌تواند هر مذاکره‌ای را با شکست رو به رو سازد.