۲۰ سال به روایت ۲۰ تصویر؛ چگونه ۱۱ سپتامبر جهان ما را تغییر داد؟
نظرها
حملات یازده سپتامبر سال ۲۰۰۱ جهانی را که ما تا پیش از آن می‌شناختیم برای همیشه تغییر داد: ایالات متحده وارد طولانی‌ترین جنگ تاریخ خود شد و آن را بی‌حاصل و عملا با شکست پایان داد. حمله به عراق و سرنگونی حکومت صدام حسین، چرخه‌ای بی‌پایان از ناامنی و آشوب را بر خاورمیانه حاکم کرد. در این گزارش، برخی از مهم‌ترین دگرگونی‌های دو دهه گذشته را با نگاه به عکس‌ها مرور می‌کنیم.
۲۰۰۱: پخش مستقیم غیرممکن
۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱، میلیون‌ها نفر در سراسر جهان چیزی را به چشم دیدند که احتمالش پیش‌تر تنها در فیلم‌های علمی تخیلی ممکن بود: حملات همانگ به برج‌های دوقلوی سازمان تجارت جهانی و ساختمان پنتاگون. نزدیک به ۳هزار نفر در مرگ‌بارترین حملات تروریستی تاریخ که با هواپیماهای مسافربری ربود شده اجرا شد، جان باختند.
پاسخ جورج بوش پسر به این حملات روشن بود. پس از آنکه طالبان با وجود محکوم کردن وقایع ۱۱ سپتامبر از تحویل اسامه بن لادن، رهبر شبکه جهانی القاعده به ایالات متحده سر باز زدند، آمریکا و همپیمانانش حمله به افغانستان را در ماه اکتبر همان سال آغاز کردند تا «افغانستان دیگر مخفیگاه تروریست‌های القاعده نباشد.» یک سال بعد، اسامه بن لادن مسئولیت حملات ۱۱ سپتامبر را بر عهده گرفت.
طالبان با مقاومتی ناچیز در برابر حملات خارجی، مجبور به ترک قدرت شدند.
۲۰۰۲: گوانتانامو و نخستین پرسش‌ها درباره استراتژی ایالات متحده در جنگ با ترور
دولت جمهوریخواه وقت آمریکا تصمیم گرفت تا پایگاه دریایی گوانتانامو در خاک کوبا را به زندان اسلام‌گرایان به دام افتاده در افغانستان یا بازداشت شده در دیگر نقاط جهان بدل کند. این زندان بزرگ در ژانویه سال ۲۰۰۲ افتتاح شد و از آنجا که خارج از قلمروی ایالات متحده قرار داشت، از نظر فنی، امکان فرار از قواعد و محدودیت‌های حقوق بشری آمریکا مهیا بود. تاکنون حدود ۸۰۰ نفر درباره شکنجه‌های نظام‌مندِ روانی در این بازداشتگاه بدنام، سخن گفته‌اند.
در حال حاضر حدود ۵۰ نفر همچنان در گوانتانامو زندانی هستند.
۲۰۰۳: حمله به عراق، سرنگونی صدام حسین و تولد آشوب بی‌پایان در یک کشور از هم پاشیده
عراق پس از افغانستان دومین هدف دولت جورج بوش و متحدانش در جهان برای «جنگ با ترور» بود. رئیس جمهوری وقت ایالات متحده با معرفی ایران و عراق و کره شمالی به‌عنوان محور شرارت، تلاش می‌کرد تا جامعه جهانی را متقاعد کند که این کشورها به تروریست‌ها پناه می‌دهند. درباره عراق، اگرچه این توجیه موفق نبود اما کالین پاول، وزیر امور خارجه دولت بوش با گفتن دروغی بزرگ، حکومت صدام حسین را به داشتن تسلیحات کشتار جمعی متهم و بهانه لازم برای حمله به این کشور را آماده کرد. ایالات متحده، بریتانیا و چند کشور کوچک اروپایی به عراقی حمله کردند که پس از شکست در جنگ اول خلیج فارس و یک دهه تحریم‌های هوشمند و غیرهوشمند، عملا یارای مقاومت در برابر جنگی دیگر را نداشت.
اول ماه مه سال ۲۰۰۳ جورج بوش پسر روی عرشه ناو ابراهیم لینکلن پایان جنگ در عراق را اعلام کرد. درست پشت سر او باندرولی بزرگ با این نوشته قرار داشت: «ماموریت به پایان رسید.»
۱۸ سال پس از پایان موفقیت آمیز آن ماموریت کمتر از ۲ ماهه، عراق کشوری از هم پاشیده است. صدها هزار نفر از شهروندان این کشور، پس از سرنگونی دیکتاتوری صدام حسین، جان خود را در جنگ با القاعده، حملات انتحاری هفتگی و پس از آن داعش از دست دادند.
۲۰۰۴: مادرید؛ آغاز عملیات نسل جدید تروریست‌های اسلام‌گرا در اروپا
اروپا که از اواخر دهه هشتاد قرن بیستم کم‌کم با حملات تروریستی نهضت‌های آزادیبخش و چپ‌گرای ملی و بین‌المللی وداع کرده بود از سال ۲۰۰۴ بار دیگر تبدیل به هدف تروریست‌های نسل جدید شد: اسلام‌گرایانی که برخلاف مهاجمان پیشین نه مطالبه روشنی داشتند و نه خواستار صدور پیامی به جهان بودند. مادرید، پایتخت اسپانیا، یکی از معدود کشورهای اروپای غربی که خط آمریکا در «جنگ با ترور» در افغانستان و عراق را پذیرفته بود، نخستین سیبل این دست حملات شد: انفجار چندین بمب جاسازی شده در خط تراموای حومه پایتخت حدود ۲۰۰ قربانی برجا گذاشت.
حملات تروریستی در اروپا یک سال بعد در لندن و در سال‌های بعد با اهدافی متفاوت در فرانسه، بلژیک، آلمان و دیگر کشورهای اروپای غربی ادامه یافت. به جز حمله به دفتر شارلی ابدو در سال ۲۰۱۵ و کشتار غیرنظامیان پاریسی در ۱۳ نوامبر همان سال، بیشتر حملات اخیر، با استفاده از خودرو و سلاح سرد انجام شده است.
۲۰۰۵: برگزاری انتخابات، مذاکرات و حملات بی‌وقفه در افغانستان
کارزار حمله به افغانستان اگرچه در آغاز و با توجه به مقاومت اندک طالبان موفقیت آمیز می‌نمود اما مذاکره میان نیروهای خارجی و روسای قبایل و جنگ‌سالاران پیشین برای تقسیم قدرت و اداره جامعه آنچنان آسان به پیش نمی‌رفت. افغانستان اولین انتخابات خود را چهار سال پس از سقوط طالبان از قدرت و در عین حال حضور پررنگ این گروه در جبهه‌های همیشگی جنگ برگزار کرد.
انتقاد از رویه حاکم بر افغانستان در دو دهه گذشته و عملکرد آمریکا و متحدانش هم‌اکنون و پس از خروج سراسیمه نظامیان خارجی از این کشور بسیار آسان است.
۲۰۰۶: اعدام صدام حسین
صدام حسین، دیکتاتور پیشین عراق پس از ماه‌ها دادرسی در ۲۰ دسامبر سال ۲۰۰۶ به جرم جنایت علیه بشریت به اعدام محکوم و ۱۰ روز بعد به دار آویخته شد.
بسیاری در آن زمان سرنوشت صدام را آینده بی‌چون و چرا دیکتاتورهای خاورمیانه می‌دانستند و به رهبران تمامیت‌خواه منطقه نسبت به تکرار این تراژدی هشدار می‌دادند.
۲۰۰۷: نزدیک به ۵۰۰ عراقی تنها در یک فقره حمله کشته شدند
در حالی که آمریکایی‌ها امیدوار بودند حذف صدام حسین به ناآرامی‌ها و حملات روزمره در عراق پایان بخشد و زمانی که تلویزیون‌های عربی در کنار کالاهای مصرفی، تبلیغاتی در مذمت حملات تروریستی پخش می‌کردند، ۱۹ اوت سال ۲۰۰۷ انفجار یک کامیون بمب‌گذاری شده در محل اجتماع یزیدیان در شهر قحطانیه عراق، ۵۰۰ نفر را کشت.
آمریکا شبکه القاعده در عراق را مسئول این حمله مرگ‌بار معرفی کرد. در همین سال نخستین تلاش‌ها برای برقراری دولت اسلامی در عراق آغاز شد، آنچه ۵ سال بعد به اعلام موجودیت داعش در سوریه و عراق انجامید.
تا سال ۲۰۱۹ و پایان کار خلافت داعش در عراق، حملات مرگ‌بار تروریستی و انفجارهای هفتگی، به بخشی از زندگی مردم عراق تبدیل شده بود. این دست حملات، البته با شدت کمتر همچنان ادامه دارد.
۲۰۰۸: یک سال جنگی دیگر در افغانستان
۷ سال پس از اشغال افغانستان و روی کار آمدن دولت موقت و با وجود برگزاری انتخابات و نهادسازی در این کشور، نبردها میان نیروهای نظامی بین‌المللی با طالبان در سال ۲۰۰۸ هم ادامه یافت.
۲۰۰۹: رسوایی بلک‌واتر: پیمانکار ارتش آمریکا غیرنظامیان بی‌گناه افغان را کشته است
در سال ۲۰۰۹، شرکت خدمات امنیتی بلک‌واتر، پیمانکار ارتش ایالات متحده در افغانستان در پایان یک دادرسی به کشتار شهروندان غیرنظامی افغانستان محکوم شد. دولت باراک اوباما در همان سال به همکاری ارتش با بلک‌واتر پایان داد.
۲۰۱۰: ویکیلیکس کشتار غیرنظامیان در عملیات آمریکا و متحدانش در عراق و افغانستان را افشا می‌کند
در سال ۲۰۱۰ وبسایت افشاگر ویکیلیکس جزئیات تکان دهنده‌ای از قربانیان جانبی عملیات ایالات متحده در عراق را منتشر کرد. چلسی منینگ، سرباز آمریکایی به اتهام دادن این اطلاعات به جولیان آسانژ و همقطارانش بازداشت شد و به زندان افتاد.
اندکی بعد انتشار گزارش‌ها درباره افغانستان و کشتار غیرعمدی شهروندان در جریان عملیات ضد ترورسی ادامه پیدا کرد. علاوه بر این، اطلاعات درباره، آدم‌ربایی، شکنجه و نقش پاکستان در حمایت از طالبان هم منتشر شد. جولیان آسانژ تحت تعقیب دادگستری آمریکا قرار گرفت.
۲۰۱۱: پایان بن لادن، آغاز خروج نیروهای آمریکایی از عراق
دوم مه سال ۲۰۱۱ باراک اوباما، رئیس جمهوری پیشین ایالات متحده آمریکا در یک کنفرانس خبری اعلام کرد نیروهای ویژه اسامه بن لادن، رهبر شبکه جهانی القاعده را بازداشت کرده و کشته اند. آقای اوباما گفت: «شب بسیار بسیار طولانی و پایان ناپذیری» را در اتاق ویژه کاخ سفید پشت سر گذاشته است.
در همان سال ایالات متحده کارزار بازگرداندن سربازان به خانه از عراق را آغاز کرد و این کشور از هم پاشیده را عملا به دست دولتی به‌شدت قوم-مذهب‌گرا از یک سو و گروه‌های اسلام‌گرای مخالف واگذار کرد. چند ماه بعد با آغاز بهار عربی، خاورمیانه به شدت ناآرام شد.
۲۰۱۲: جولیان آسانژ به سفارت اکوادور در لندن پناه برد
جولیان آسانژ، بنیانگذار وبسایت ویکیلیکس که از سوی دادگستری ایالات متحده به اتهام خیانت و جاسوسی و در بریتانیا و سوئد به اتهام تجاوز جنسی تحت تعقیب بود به سفارت اکوادور در لندن پناه برد.
آسانژ هفت سال بعد و در حالی که وضعیت روانی و جسمی بسیار وخیمی داشت، به احتمال زیاد در پی توافق دولت راست‌گرای تازه به قدرت رسیده اکوادور با برتانیا و ایالات متحده، از سفارت احراج و به دست پلیس سپرده شد. رسیدگی به درخواست استرداد آسانژ به آمریکا همچنان در دادگستری بریتانیا ادامه دارد.
۲۰۱۳: ادوارد اسنودن شبکه جهانی جاسوسان را افشا کرد
در ژوئن سال ۲۰۱۳ ادوارد اسنودن کارمند پیشین اداره امنیت ملی ایالات متحده آمریکا در هنگ کنگ اطلاعاتی بی‌سابقه را در اختیار چهار روزنامه‌نگار قرار داد که پرده از فعالیت‌های شبکه گسترده جاسوسی در سرتایر جهان بر می‌داشت.
هنوز درباره حجم اطلاعات و داده‌های آقای اسنودن قطعیتی وجود ندارد. اما آنچه روشن است اینکه ایالات متحده در سازماندهی شبکه‌ای از جاسوسان در سراسر جهان با استفاده از اینترنت و موبایل نقش رهبری ایفا می‌کرده است.
هدف اولیه این برنامه جاسوسی محدود کردن تهدیدات تروریستی بوده است. با این حال براساس اسناد اسنودن، از همین پروژه برای جاسوسی از رهبران کشورهای رقیب و حتی همپیمان ایالات متحده و نهادهایی که هیچ تهدیدی را متوجه این کشور نمی‌کرده‌اند، استفاده شده است.
۲۰۱۴: اعلام خلافت داعش در عراق و سوریه
کمتر از دو سال پس از موجودیت دولت اسلامی در عراق و سوریه، داعش با تسخیر برق‌آسای بخش‌های گسترده‌ای از این دو کشور اعلام خلافت کرد. باوجود اتحاد عملی کشورهای منطقه و جهان برای نابودی این سازمان، بسیاری از گروه‌های اسلام‌گرای خسته از رخوت حاکم بر القاعده، از بخشی از طالبان در افغانستان گرفته تا بوکوحرام در نیجریه با ابوبکر بغدادی، خلیفه داعش بیعت کردند. فعالیت این شبکه همچنان ادامه دارد.
۲۰۱۵: تراژدی پناهجویان و جسد سرد آیلان کردی
در حالی که شمار پناهجویان به اروپا از خاورمیانه از زمان آغاز جنگ داخلی در سوریه دوچندان شده بود، انتشار تصاویر جسد آیلان کردی، کودک سوریه‌ای در ساحل بودروم ترکیه، افکار عمومی را به شدت و البته برای مدت کوتاهی تحت تاثیر قرار داد. کنشگران حقوق بشر پس از این فاجعه کارزار بزرگی را برای مجاب کردن دولت‌های اروپایی به پذیرش پناهجویان به راه انداختند.
۲۰۱۶: اروپا در برابر موج بی‌سابقه پناهجویان
ورود پناهجویان به اروپا همچنان افزایش می‌یابد. مدیریت این «بحران» به بحث‌های گسترده در عرصه کشورهای عضو اتحادیه اروپا بدل می‌شود و جریان‌های راست و راست افراطی قدرتمندتر از همیشه وارد صحنه سیاست رسمی می‌شوند. آلمان به رهبری آنگلا مرکل، یکی از معدود کشورهایی است که سیاست درهای باز را در قبال پناهجویان تازه وارد در پیش می‌گیرد.
۲۰۱۷: لیبی، جهنم پناهجویان
در حالی که اروپا و ترکیه بر سر میزان ورود پناهجویان چک و چانه می‌زنند، شمار آوارگان عمدتا آفریقایی که تلاش می‌کنند از لیبی خود را به اروپا برسانند بیش از پیش افزایش می‌یابد. لیبی، کشوری بدون دولت که پس از سرنگونی معمر قذافی دستخوش هرج و مرج بی‌سابقه شده است، ایستگاه آخر مهاجران برای رسیدن به اروپا است. قاچاقچیان انسان، در غیاب مراقبت و تنبیه، خود را مجاز به اعمال هر کاری در قبال پناهجویان بی‌پناه می‌دانند.
۲۰۱۸: رهبران جهان آزاد مقدمات خروج از افغانستان را آماده می‌کنند
دونالد ترامپ، رئیس جمهوری خاص ایالات متحده برای خروج از افغانستان عجله دارد. او جنگ‌های عراق و افغانستان را حماقت توصیف می‌کرد. در جریان اجلاس سران ناتو در سال ۲۰۱۸، مقدمات خروج نهایی و همیشگی از افغانستان روی میز مذاکره قرار گرفت.
۲۰۱۹: ابوبکر بغدادی کشته شد
خلیفه داعش، ابوبکر بغدادی در اکتبر سال ۲۰۱۹ در روستای باریشا سوریه و در جریان عمیلات ارتش آمریکا کشته شد. به این ترتیب، ترامپ هم مانند اوباما، یک رهبر تروریست را «حذف» کرد. مرگ ابوبکر بغدادی، کانون فعالیت‌های داعش را از عراق و سوریه به آفریقا منتقل کرد. داعش البته همچنان در زادگاه خود فعال است.
۲۰۲۰: مذاکره دولت ترامپ با طالبان برای خروج از افغانستان
زلمای خلیل‌زاد، نماینده ویژه دولت ترامپ در افغانستان، مذاکره با طالبان را در دوحه آغاز کرد. این مذاکرات سرانجام با توافق برای خروج نیروهای آمریکایی تا ماه مه سال ۲۰۲۱ و در برابر برگزاری گفت‌وگوها میان طالبان و دولت افغانستان پایان یافت. طالبان تعهد دادند که این کشور بار دیگر به مخفیگاه تروریست‌ها تبدیل نشود. ایالات متحده پشت دولت افغانستان را خالی کرد.
۲۰۲۱: خروج از افغانستان و آینده‌ای مبهم
۲۰ سال پس از یازده سپتامبر، دولت جو بایدن نظامیان آمریکایی را سه ماه دیرتر از توافق دوحه و یازده روز زودتر از وعده خود از افغانستان خارج کرد. تا زمان تنطیم این گزارش در ۱۱ سپتامبر ۲۰۲۱، نه مقاومت پنجشیر و نه جنبش زنان افغانستان و نه تهدید و تشرهای جامعه بین‌المللی نتوانسته طالبان به قدرت بازگشته را به تجدیدنظر در سیاست‌های خود وا دارد.