مهدی معتق، استاد دانشگاه لایبنیتز هانوفر آلمان گفت: «نخستین تصاویر ماهوارهای از محدوده سیل درمنطقه آققلا، تصویری ناقض این گزاره که ساخت سد باعث کم شدن خطر سیل میشود ارایه داد. دراین تصاویر به وضوح نقش مخرب سدسازی در تغییر رژیم جریان آب در حوزه بالادست و پایین دست سد درمنطقه آققلا مشاهده میشود.»
آگهیمهدی معتق استاد دانشگاه لایبنیتز هانوفر آلمان روز پنجشنبه ۲۸ مارس درباره نقش مداخلات بشری در بروز بلایای طبیعی به یورونیوز گفت: «نخستین تصاویر ماهوارهای از محدوده سیل درمنطقه آققلا، تصویری ارایه داد ناقض این گزاره که ساخت سد باعث کم شدن خطر سیل میشود. در این تصاویر به وضوح نقش مخرب سدسازی در تغییر رژیم جریان آب در حوزه بالادست و پایین دست سد در منطقه آققلا مشاهده میشود.»
این استاد دانشگاه تاکید دارد که «یکی از مهمترین درسهایی که میتوان از سیل نوروز سال ۹۸ در ایران گرفت، لزوم بازنگری جدی و اساسی در تفکرات سازهای مدیریت آب و تاثیر مخرب دخالتهای بشری در افزایش خسارتهای ناشی از مخاطرات طبیعی است.»
او تصاویری را در اختیار یورونیوز قرار داد که نشان دهنده تاثیر سدسازی بر سیل اخیر رخ داده در منطقه آققلا در استان گلستان است.
مطالب یورونیوز را در واتساپ دریافت کنید
آیا با احداث سد میتوان جلوی سیل را گرفت؟
به گفته این استاد دانشگاه «در ارتباط با تاثیر مخرب سدسازی بیرویه درافزایش مخاطرات محیط زیستی مطالب زیادی مطرح شده است. از خشک شدن تالابها و دریاچهها گرفته تا افزایش گرد وغبار به علت کم شدن رطوبت خاک در حوزه پایین دست سدها و هزاران مخاطره دیگر. بحث مقابله با سیل یکی از عواملی است که معمولا در توجیه سد سازی از آن استفاده میشود. در همین حادثه سیل اخیر در ایران نیز بلافاصله سخنانی از این نوع در رسانهها توسط بعضی از مسئولان ذیربط مطرح شد. به طور مثال گفته شد که سد شهید رجایی جلوی یک تراژدی غمبار انسانی را گرفت و یا اینکه سیل دورهای سیصد ساله دارد و با ساختن سد زیاد میتوان خطرات ناشی از آن را کاهش داد.»
معتق افزود: «برخلاف این ادعاهای مطرح شده، نخستین تصاویر ماهواره ای با قدرت تفکیک بالا از محدوده سیل درمنطقه آق قلا، تصویری ناقض این گزاره که ساخت سد باعث کم شدن خطر سیل میشود را ارایه میدهد. دراین تصاویرکه مربوط به تاریخ ۴ فروردین ماه ۱۳۹۸ است، به وضوح نقش مخرب سدسازی در تغییر رژیم جریان آب در حوزه بالادست و پایین دست سد درمنطقه آققلا مشاهده میشود.»
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
استاد مرکز علوم تحقیقات زمین آلمان همچنین به یورونیوز گفت: «در حوزه بالادست سد، با وجود حجم زیاد آب در موقع سیل هیچگونه شکستگی مشاهده نمیشود. به لحاظ علمی ازآنجاییکه در بستر رودخانه در این منطقه قبل از سیل هم جریان آب زیادتری وجود داشته، این جریان طبیعی آب در رودخانه خود به خود به عمیق تر شدن بستر آن و آمادگی آن جهت پذیرش حجم آب درهنگام وقوع سیل کمک کرده است. اما در حوزه پایین دست سد دقیقا خلاف این پدیده مشاهده میشود. بدین معنی که احداث سد، سبب کاهش جریان طبیعی آب و در نتیجه کمتر شدن عمق مسیر رود به علت کاهش سرعت آب وافزایش ته نشین شدن رسوبات میشود. پدیدهای که برای مقابله با آن نیاز به لایروبیهای منظم و پر هزینه درسرتاسر بستر رودخانه است.»
به گفته این استاد دانشگاه «بهنظر میرسد مجموعه این عوامل سبب شده بر خلاف حوزه بالا دست، مسیر رودخانه در حوزه پایین دست سد تحمل حجم آب ناشی ازبارش زیاد باران را نداشته و در نتیجه در جایی در نزدیکی شهر آق قلا بستررود شکسته شده و سیل اتفاق افتاده است. شاید با سادهسازی مسائل از منظر تئوری بتوان گفت احداث سازههای بتنی مانند سدها و کانالهای انتقال آب و غیره میتوانند در مدیریت آب و کنترل سیل نقش سازندهای ایفا کنند. اما در عمل وجود این سازهها و سایر دخالتهای بشری پیچیدگی مناطق جغرافیایی در حوزه پایین دست سدها را آنچنان بالا میبرد که میتواند به راحتی امنیت مناطق پایین دست را تحت تاثیر قرار داده و خطر زندگی در این حوزه ها را افزایش دهد.»
مطالعه بیشتر برای ارزیابی نقش مداخلات بشری
معتق در ادامه نمونه به وقوع زلزله اشاره کرده و میگوید: «زلزلهخیزی یک منطقه یک خطر است اما اگرجایی رانش زمین هم باشد وهمانجا دست به توسعه توریستی و اقتصادی زده باشیم بدون شک خطر ناشی از زلزله در جایی که مستعد رانش زمین نیز بوده میزان تخریب احتمالی ناشی از وقوع آن زلزله را تشدید میکند.»
او در مورد سیل هم میگوید: «دخالت بشری از جمله جنگلزدایی به خاطر سدسازی بیرویه و ساخت و ساز غیرمجاز در حریم رودخانه و جاده کشی در بستر رودخانه میتواند آثار تخریبی ناشی از سیل را بیشتر کند اما اینکه سهم هرکدام از این موارد چقدر است نیازمند مطالعه بیشتر است.»
به گفته این استاد دانشگاه «آنچه میبینیم اینگونه به نظر میرسد که مجموعه دخالتهای بشری تابآوری مناطق مختلف جغرافیایی را نسبت به تنشهای آب و هوایی بسیار کم و شکننده کرده است . چنانچه اگر فرکانس بارش کم شود آثار خشکسالی آنقدر زیاد است که گویی ده سال خشکسالی بوده است. همین باران اخیر با روش درست آبخوانداری میتوانست منشا خیر و برکت شود و نه تنها به معضل فرونشست زمین کمک کند که سطح رطوبت خاک را افزایش داده و در مقابله با گرد و غبار نیز موثر باشد اما نتیجه تنها به آثار تخریبی بارندگیهای اخیر ختم میشود.»
دخالتهای بشری در تبعات سیل اخیر در ایران قابل مشاهده است
استاد دانشگاه لایبنیتز هانوفر آلمان همچنین میگوید که طیفی از انواع دخالتهای بشری در تبعات سیل اخیر در ایران قابل مشاهده است اما برای مشخص شدن سهم هر یک از این دخالتها باید یک کار علمی و مطالعاتی مورد پژوهش قرار گیرد.
به باور او «جنگلزدایی، سدسازی، ساخت و ساز در حریم رودخانه و جاده کشی» از جمله دخالتهای بشری به شمار میآید.
این استاد دانشگاه میافزاید: «امروزه با توجه به گستردگی شهرنشینی و توسعه زیر ساخت مختلف صنعتی، توریستی، اقتصادی و تجاری در جوامع بشری در مباحث مربوط به خطرپذیری و ریسک بلایای طبیعی دیگر تنها صحبت از بروز یک حادثه نیست بلکه زنجیره حوادث و رویدادها میتواند دست به دست هم داده و آثار تخریبی ناشی از یک تک حادثه را تشدید کند.»
آگهیباراش باران در ۲۵ استان ایران همچنان ادامه دارد و و وقوع سیل طی روزهای اخیر در شهرهای مختلف تلفات جانی، و خسارات مالی بسیاری برجای گذاشته است.
بر اساس گزارشها طی دو روز گذشته تا کنون دست کم ۴۰ نفر در استانهای مختلف جان خود را از دست دادهاند.
بیشتر بخوانید: