احساس می‌کنید برای یادگیری مهارت جدید یا تغییر مسیر شغلی دیر شده؟ دوباره فکر کنید. پژوهش تازه‌ای نشان می‌دهد انسان‌ها در دهه ششم زندگی یعنی بین ۵۵ تا ۶۰ سالگی به اوج توانایی‌های ذهنی خود می‌رسند.
در حالی‌که تحقیقات پیشین نشان داده بودند عملکرد فیزیکی بدن معمولاً در حدود ۲۵ تا ۳۰ سالگی به بالاترین حد خود می‌رسد، پژوهشگران استرالیایی دریافته‌اند که فرآیندهای شناختی و روانی انسان تا میانسالی و حتی پس از آن همچنان رشد می‌کند.
این خبر خوشی است برای کسانی که گمان می‌کنند برای تغییر شغل، آغاز یک فعالیت تازه یا یادگیری مهارتی جدید «دیر شده است» و همچنین نشان می‌دهد ذهن‌های باتجربه‌تر چقدر برای جامعه ارزشمندند.
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
ژیل ژینیاک، استاد روان‌شناسی در دانشگاه استرالیای غربی و نویسنده همکار این پژوهش، در گفت‌وگو با «کانورسیشن» توضیح داد: «اگرچه برخی از توانایی‌ها با افزایش سن کاهش می‌یابند، اما در عوض، سایر ویژگی‌های مهم رشد می‌کنند. ترکیب این دو باعث می‌شود قضاوت و تصمیم‌گیری پخته‌تر شود، ویژگی‌هایی که برای نقش‌های رهبری حیاتی‌اند.»
جزئیات پژوهش
این پژوهش که در مجله «Intelligence» منتشر شده، با شناسایی ۱۶ ویژگی اصلی روان‌شناختی از جمله توانایی‌های شناختی مانند استدلال و حافظه، و پنج ویژگی بزرگ شخصیتی یعنی برون‌گرایی، وظیفه‌شناسی، گشودگی، سازگاری و ثبات هیجانی آغاز شد.
پژوهشگران با استفاده از داده‌های موجود، تحول هر ویژگی را در طول عمر بررسی کردند و به «الگویی چشمگیر» دست یافتند.
به گفته ژینیاک، «در مجموع، عملکرد ذهنی کلی در سنین ۵۵ تا ۶۰ سالگی به اوج می‌رسد و از حدود ۶۵ سالگی روند نزولی آرامی آغاز می‌شود. این کاهش پس از ۷۵ سالگی محسوس‌تر می‌شود و نشان می‌دهد افت ذهنی در اواخر عمر می‌تواند با شتاب بیشتری پیش برود.»
نکته جالب آن‌که برخی ویژگی‌ها حتی دیرتر به اوج می‌رسند: وظیفه‌شناسی در حدود ۶۵ سالگی و ثبات هیجانی در حدود ۷۵ سالگی.
مغز انسان در تمام عمر در حال تحول است
برای مدت‌ها باور بر این بود که توانایی‌های شناختی انسان در دهه دوم زندگی به اوج می‌رسد، در میانسالی ثابت می‌ماند و سپس به‌تدریج کاهش می‌یابد. اما یافته‌های جدید این تصور را رد می‌کنند و نشان می‌دهند مغز انسان در تمام طول عمر در حال تغییر و رشد است.
با این حال، پژوهشگران می‌گویند به دلیل تفاوت‌های فردی در ساختار و عملکرد مغز، نمی‌توان زمان دقیقی را برای اوج توانایی ذهنی همه انسان‌ها تعیین کرد.
میشا فون کراوزه، پژوهشگر دانشگاه هایدلبرگ آلمان، در گفت‌وگو با یورونیوز توضیح داد: «تعیین اینکه کدام جنبه از شناخت مهم‌تر است، کار ساده‌ای نیست؛ اهمیت هر یک بستگی زیادی به زمینه پژوهش دارد.»
در یک مطالعه دیگر که در سال ۲۰۲۲ در مجله «Nature Human Behaviour» منتشر شد، فون کراوزه از ترکیب زمان واکنش و داده‌های آنلاین بیش از یک میلیون شرکت‌کننده استفاده کرد تا بسنجد سرعت ذهن انسان با افزایش سن چگونه تغییر می‌کند.
نتایج این تحقیق با یافته‌های ژینیاک هم‌خوانی داشت و نشان داد برخی از عملکردهای شناختی تا پس از ۶۰ سالگی نیز افت محسوسی ندارند.
فون کراوزه گفت: «در بیشتر دوره عمر انسان، به‌ویژه در بازه فعالیت شغلی معمول از ۲۰ تا ۶۵ سالگی، سرعت واکنش به محرک‌های بیرونی کاهش می‌یابد. اما یافته‌های ما نشان داد این کاهش الزاماً به معنای افت کارایی ذهنی نیست.»
او افزود: «تا بزرگسالی متأخر، سطح میانگین کارایی پردازش اطلاعات در وظایف مورد مطالعه تقریباً بدون تغییر باقی می‌ماند.»
اوج ذهنی در مشاغل تخصصی متفاوت است
در مقابل، پژوهشی در سال ۲۰۲۰ که عملکرد ذهنی شطرنج‌بازان حرفه‌ای را بررسی کرده بود، نتایج متفاوتی نشان داد.
آنتونی استریت‌متر، استاد اقتصاد کاربردی در دانشگاه «یونی دیستانس سوئیس» و نویسنده آن مطالعه در گفتگو با یورونیوز گفت: «در مورد ما، اوج عملکرد ذهنی بین ۳۵ تا ۴۰ سالگی ثبت شد. کیفیت حرکات شطرنج‌بازان با افزایش سن بهبود می‌یابد تا به نقطه اوج برسد، و سپس دوباره کاهش پیدا می‌کند.»
سن عددی بیش نیست
با وجود تفاوت‌ها میان مطالعات، یک نکته روشن است: افزایش سن الزاماً به معنای کاهش توانایی ذهنی نیست.
ژینیاک در جمع‌بندی خود می‌گوید:«سن به‌تنهایی تعیین‌کننده عملکرد شناختی نیست. بنابراین ارزیابی‌ها باید بر پایه توانایی‌ها و ویژگی‌های واقعی افراد انجام شود، نه بر اساس فرضیات مرتبط با سن.»