مردم جهان در حالی «روز جهانی شعر» را پاس می‌دارند که با ظهور فناوری‌های جدید مانند رسانه‌های اجتماعی و هوش مصنوعی، شیوه‌های سرودن، بازپخش، خواندن و شنیدن آن تغییر کرده است.
آگهی
به مناسبت روز جهانی شعر که یونسکو همزمان با اول فروردین انتخاب کرده، نگاهی می‌اندازیم به روندهایی که باعث محبوبیت دوباره این سبک شده است.
زمانی‌که ماریون فریتچ، نویسنده فرانسوی در سال ۲۰۲۳ شروع به انتشار متن‌های کوتاه خود در اینستاگرام کرد، تصور نمی‌کرد که آثارش شعر محسوب شوند، اما وقتی دیگران به او گفتند که آثارش در این قالب قرار می‌گیرد به این موضوع پی برد.
او به یورونیوز گفت: «وقتی می‌خواستم برای حساب اینستاگرام خود یک عنوان انتخاب کنم، بین نویسنده و هنرمند مردد بودم. از روی شوخی عنوان شاعر را انتخاب کردم، اما آن چیزی که با شوخی شروع شده بود، جدی شد.»
خانم فریتچ، ۳۳ ساله، اکنون خود را یک «شاعر اینستاگرامی» می‌داند و حساب کاربری او در اینستاگرام با نام «@unlivre_unehistoire_» («یک کتاب، یک داستان»)، نزدیک به ۴۵۰ هزار دنبال‌کننده دارد.
او عضوی از نسل جدید شاعرانی است که در شبکه‌های اجتماعی رشد کرده‌اند و نوری تازه بر این سبک ادبی تابانده‌اند.
شعر اگرچه همیشه به شکلی مورد توجه بوده، اما توسعه اینترنت و گسترش رسانه‌های اجتماعی، راه‌های جدیدی برای سرودن، خواندن و شنیدن آن ایجاد کرده است.
ظهور «شعر اینستاگرامی»
یکی از مهم‌ترین دلایل تحول در این سبک ادبی، راه‌اندازی اینستاگرام در اوایل دهه ۲۰۱۰ و فراگیر شدن آن بود؛ پلتفرمی که برای انتقال پیام‌ها و ایده‌ها، تصاویر نقشی پررنگی در آن داشتند.
با این حال، شاعران قرن بیست‌ویکم از آن به‌عنوان یک فضای امن برای به انتشار آثار خود استفاده کردند. در این پلتفرم میلیون‌ها نظر تحت هشتگ‌هایی مانند «instapoetry#» و «instapoets#» منتشر می‌شود، موضوعی که نشان‌دهنده رونق شعر در این شبکه اجتماعی است.
کامیلا هولم سوئلست، پژوهشگر نروژی که تز دکترای خود را در زمینه شعر اینستاگرامی در اسکاندیناوی نوشته است به یورونیوز گفت: «وقتی در مورد شعر اینستاگرامی صحبت می‌کنیم، نمی‌توان از روپی کور از کانادا یاد نکرد. شهرت او باعث شد تا توجهات به دیگر افراد بیشتر شود.»
روپی کور که از سال ۲۰۰۹ متن‌های ادبی خود را به صورت شفاهی می‌کرد، اولین کتاب خود را با عنوان «شیر و عسل» در سال ۲۰۱۴ منتشر کرد. اما فعالیت‌های او در اینستاگرام بود که باعث شد به شهرت برسد. اکنون او ۴.۳ میلیون دنبال‌کننده در این پلتفرم دارد.
سبک خاص او در طول این سال‌ها تغییر نکرده است، متن‌های کوتاه که با حروف کوچک سیاه‌رنگ بر روی پس‌زمینه سفید نوشته شده‌اند و معمولاً با یک نقاشی همراه هستند.
خانم کور برای بسیاری از افراد مانند ماریون فریتچ الهام‌بخش بوده است. خانم فریتچ به یورونیوز می‌گوید: «من فهمیدم برای اینکه [نوشته‌هایم] با ویژگی‌های شبکه‌های اجتماعی سازگار شوند، باید به شکل‌های تکه‌تکه و کوتاه دربیابند.»
او می‌گوید: «انتشار شعر در اینستاگرام فراتر از نوشتن است. در شبکه‌های اجتماعی، جنبه‌های دیگری مانند ارتباط بصری، زیبایی‌شناختی و صوتی نیز وجود دارد. البته شما باید در استفاده از کلمات مهارت داشته باشید، اما به یک راهنمایی هنری خوب هم نیاز دارید.»
فریتچ پست‌های خود را در اینستاگرام به‌گونه‌ای طراحی می‌کند که به نظر برسد کلماتش روی کاغذهای قدیمی و زرد شده نوشته شده‌اند.
شاعر مردمی
در شبکه‌های اجتماعی، شاعران فقط شعر نمی‌نویسند. آن‌ها به سرشاخه‌های ارتباطی، مدیران بازاریابی و حتی اینفلوئنسرها تبدیل شده‌اند.
هولم سوئلست بر این نظر است «برای اینکه یک شاعر اینستاگرامی باشی، کافی نیست که فقط متنی را به صورت آنلاین منتشر کنی، بلکه باید با مخاطب تعامل داشته باشی و به نوعی تبدیل به شاعر مردمی شوی.»
او توضیح می‌دهد که شبکه‌های اجتماعی نه تنها فضایی برای انتشار آثار هستند، بلکه به یک بازار تبدیل شده‌اند که در آن، افراد شعرها را به اشتراک می‌گذارند و نظرات و احساسات خود را درباره آن‌ها بیان می‌کنند، و از ایده‌های یکدیگر برای خلق آثار جدید خود الهام می‌گیرند.
یکی از معایب این تعامل اجتماعی در شبکه‌های اجتماعی این است که از شاعران انتظار می‌رود آثارشان را به‌گونه‌ای تنظیم کنند که با خواسته‌ها و انتظارات دنبال‌کنندگانشان همخوانی داشته باشد.
از ویکتور هوگو که امپراطور فرانسه را نقد کرد تا مایا آنجلو که برای حقوق مدنی مبارزه کرد و محمود درویش که از مقاومت فلسطینی حمایت کرد، شاعران در طول تاریخ همیشه پیشگام بوده‌اند، البته این انتخاب نیز برای آن‌ها گاهی هزینه داشته است.
هولم سوئلست می‌گوید: «بعد از این ما وارد یک بحث بسیار طولانی می‌شویم و آن اینکه اگر فقط آنچه مردم می‌خواهند، نوشته شود، آیا برده مردم نمی‌شوی؟»
ماریون فریتچ تصمیم گرفته است که مرز دقیقی میان شعرهای خود که در اینستاگرام منتشر می‌کند و فعالیت‌های دیگرش بگذارد. او در اجراهای زنده خود از قالب‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی انتخاب کرده، فاصله گرفته و به ارائه آثار طولانی‌تر و متنوع‌تر می‌پردازد.
فریتچ می‌گوید: «شعر اینستاگرامی قوانینی دارد که گاهی می‌خواهم از آن‌ها فرار کنم. اما در عین حال آن‌ها می‌تواند برای من الهام‌بخش و و چالش‌برانگیز باشد، زیرا محدودیت‌ها می‌توانند به ما کمک کنند تا شیوه‌های جدیدی را برای نوشتن تجربه کنیم.»
قدم گذاشتن در عرصه‌ای نو
اینگونه تجربه کردن می‌تواند به معنای قدم گذاشتن در عرصه‌ای نو باشد. اینستاگرام همچنان یک پلتفرم محبوب برای انتشار شعرها به‌صورت آنلاین است، اما تیک‌تاک نیز به‌سرعت در حال جذب مخاطبان است و بسیاری از خالقان محتواهای ادبی از هر دو پلتفرم استفاده می‌کنند.
ویتنی هانسون، شاعر آمریکایی، به‌خاطر سبک خاص خود در خواندن اشعارش به همراه موسیقی آرام پس‌زمینه در مقابل دوربین شناخته شده است. ویدیوهای او در تیک‌تاک بیش از ۷۸ میلیون لایک دریافت کرده‌اند.
شعرهایی که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند بسیار متفاوت از شعرهای سنتی هستند که معمولاً در مدارس به دانش‌آموزان ارائه می‌شود.
هولم سوئلست بر این نظر است که وقتی شعر به موسیقی تبدیل می‌شود می‌تواند به راحتی به مردم منتقل شود و با آن‌ها ارتباط برقرار کند.
منتقدان انتشار شعر در فضای آنلاین گاهی آن را به‌دلیل سادگی بیش از حد یا تکراری بودن زیر سؤال برده‌اند. این انتقادات معمولاً با نگرانی‌ها از خلق آثار هنری به کمک هوش مصنوعی همراه شده است.
نتایج یک پژوهش که در سال ۲۰۲۴ انجام شده، نشان می‌دهد که افراد نمی‌توانند تفاوتی بین اشعار نوشته‌شده توسط انسان‌ها و اشعار تولیدشده توسط هوش مصنوعی قائل شوند. بدتر از آن، این است که برخی از آن‌ها شعرهای سروده شده توسط هوش مصنوعی را ترجیح می‌دهند.
فریتچ می‌گوید بهترین راه برای اینکه این موضوع تبدیل به یک تابو نشود، صحبت کردن آزادانه درباره آن است. او بر این نظر است که وقتی نویسندگان اعلام می‌کنند که برای خلق اثرشان از هوش مصنوعی استفاده کرده‌اند، این موضوع عالی است.
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
با وجود این تغییر و تحولات، انتشار یک کتاب همچنان برای شاعران آنلاین به عنوان یک موفقیت شناخته می‌شود.
محبوبیت ویتنی هانسون در تیک‌تاک توجه انتشارات پنگوئن را جلب کرد. ماریون فریتچ اولین کتاب خود را به نام «Les fragments du coeu» در سال ۲۰۲۴ منتشر کرد.
مجموعه‌‌های شعر روپی کور بیش از ۱۲ میلیون نسخه فروش داشته و به بیش از ۴۰ زبان ترجمه شده‌اند. او حتی نسخه‌ای ویژه برای دهمین سالگرد کتاب پرفروش خود یعنی شیر و عسل منتشر کرده است.
به اشتراک‌گذاری شعر در فضای آنلاین همچنین باعث جذب مخاطبان جوان‌تر به سمت کتاب‌ها شده است. سال ۲۰۲۳ بالاترین رکورد فروش شعر در بریتانیا ثبت شد.
فریتچ با بیان اینکه پیشرفت شعر در این زمانه به خاطر افرادی مانند اوست، می‌گوید برای تقویت جایگاه شعر در جامعه باید افرادی مانند او را در نظر گرفت.