جشن تاریخی مهرگان در شرایطی در میراث معنوی یونسکو به ثبت رسید که سالها بود پرونده آن در یونسکو نهایی نمی‌شد. دلیل این بود که کارشناسان یونسکو می‌گفتند این جشن بیش از آنکه ایرانی باشد در تاجیکستان گرامی داشته می‌شود.
آگهی
وزیر گردشگری و میراث فرهنگی ایران در این بازه گفت که «مهرگان در باور ایرانیان همسنگ نوروز است.»
نهایی شدن ثبت مشترک مهرگان از سوی ایران و تاجیکستان به باور کارشناسان یونسکو می‌تواند فرصتی برای بقای این جشن کهن در ایران باشد، چنانچه هم اکنون نیز مهرگان در گوشه و کنار ایران به ویژه توسط جامعه زرتشتیان ایران و شماری از مردم در شمال کشور جشن گرفته می‌شود.
رفت و برگشت‌های مکرر مهرگان به یونسکو
نوزدهمین جلسه کمیته بین‌دولتی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس در پاراگوئه به دو پرونده «جشن مهرگان» و «هنر ساختن و نواختن رباب» روز چهارشنبه ۱۴ آذر، چهارم دسامبر، برای ثبت در یونسکو رای مثبت داد.
این پرونده با مشارکت ایران، افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان تهیه و تدوین شده بود. رباب با نام پارسی «رواوه» بیش از هزار سال قدمت دارد. بیژن کامکار از نوازندگان شناخته شده ساز رباب در ایران است.
پرونده «جشن مهرگان» چندین سال در صف انتظار مانده بود. این پرونده پیش‌تر سال ۱۴۰۱ پیشنهاد شده بود که ثبت آن محقق نشد. پرونده «جشن مهرگان» سال ۱۳۹۹ نیز برای ثبت به یونسکو معرفی شده بود که در آن دوره هم برگشت خورد.
پرسش و ابهام درباره برگزاری جشن مهرگان در ایران
کارشناسان یونسکو پرسش‌هایی درباره برگزاری این جشن در ایران مطرح کرده و در این باره ابهام‌هایی داشتند. آنها می‌گفتند این جشن در تاجیکستان باشکوه‌تر و مفصل‌تر از ایران برگزار می‌شود. در نهایت این پرونده مشترک به نام ایران و تاجیکستان به ثبت رسید.
مهرگان در باور ایرانیان همسنگ نوروز است
سیدرضا صالحی امیری، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با اعلام این خبر تاکید کرد: «این جشن در باور ایرانیان همسنگ نوروز است. تاریخ و تبار طولانی دارد. این جشن در آغازین ماه پاییز همراه با برداشت محصولات کشاورزی و شکرانه الهی است. نوعی همبستگی ادیان الهی است، در جامعه ای که دارای تکثر قومی و مذهبی است.»
آقای صالحی امیری همچنین درباره ثبت ساز رباب نیز گفت: «این ساز از این جهت اهمیت دارد که یکی از قدیمی‌ترین سازهای ایرانی است. در اشعار مولانا، نظامی گنجوی و حافظ بارها به آن اشاره شده است. این ساز در مراسم مذهبی و آیینی کاربرد بسیاری دارد و نوعی منادی عشق، عرفان و اخلاق است و در نقاشی مینیاتوری ایرانی، این ساز خیلی تکرار شده است.»
ایران تا پیش از این ۲۴ اثر معنوی و ناملموس در یونسکو به ثبت رسانده بود که با این دو تعداد آثار ثبت معنوی جهانی ایران به ۲۶ اثر افزایش یافت.
درباره مهرگان چه می‌دانیم؟
این جشن، بزرگ‌ترین جشن ایرانیان باستان است. مهرگان با اعتدال پائیزی و زمان برابری شب و روز پیوند داشته و در دوره‌هایی از دوران باستان که آغاز پاییز، آغاز سال نو بوده، برگزار می‌شده است.
جشن مهرگان آیین شکرگذاری از نعمت‌های الهی است. مهرگان گفتمانی است که انسان را به ایجاد ارتباط صلح‌آمیز با طبیعت دعوت می‌کند.
اهمیت مهرگان نز زرتشتیان؛ جشنی که از دوره هخامنشیان متداول بوده
پیروان زرتشتی مهرگان را پس از نوروز به عنوان مهم‌ترین جشن خود می‌شناسند. طبق باور زرتشتیان، این جشن از زمان هخامنشیان در ایران رواج داشته است. به باور آنان، جشن مهرگان زمانی برگزار می‌شود که کشاورزان پس از یک سال زحمت و تلاش، محصول خود را برداشت کرده و همزمان کشت آینده را آغاز می‌کنند. به همین دلیل این جشن را جشن کشاورزان نیز می‌نامند.
جغرافیای برگزاری مهرگان در ایران
بیش از ۵۵۰۰ زرتشتی در شهرهای اردکان، یزد، میبد و تفت در مرکز ایران سکونت دارند.
ایران در پرونده جشن مهرگان که در سایت یونسکو منتشر شده، تاکید کرده است که «این جشن در مناطق روستایی شمال ایران، به‌ویژه در استان‌های گیلان، مازندران و گلستان، و همچنین در اجتماعات زرتشتیان در استان‌های تهران، یزد، فارس، کرمان، سیستان و بلوچستان، البرز و خوزستان برگزار می‌شود.»