ایران، روسیه، ترکیه و مساله کردهای سوریه

شهر کردنشین عفرین/آرشیو ۲۰۱۸
شهر کردنشین عفرین/آرشیو ۲۰۱۸ Copyright Lefteris Pitarakis/AP
نگارش از Amirbehnam MASOUMI
هم‌رسانی این مطلبنظرها
هم‌رسانی این مطلبClose Button

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه سه‌شنبه شب و پس از هشدار علی خامنه‌ای نسبت به حمله احتمالی به شمال سوریه از ایران و روسیه خواست تا با این کشور در مبارزه با «تروریسم» همکاری کنند.

آگهی

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه سه‌شنبه شب و پس از هشدار علی خامنه‌ای نسبت به حمله احتمالی به شمال سوریه از ایران و روسیه خواست تا با این کشور در مبارزه با «تروریسم» همکاری کنند. ترکیه نیروهای کرد سوریه را تروریست توصیف می‌کند اما ایران و روسیه در قبال احزاب کرد سوریه و بازوهای مسلح آن‌ها چنین ادبیاتی ندارند. 

خروج ارتش سوریه و خودمختاری «روژآوا» در سال ۲۰۱۱

زمانی که موج بهار عربی در مارس و آوریل سال ۲۰۱۱ به سوریه رسید و بخش عمده‌ای از این کشور درگیر شورش‌های عظیم حاشیه‌نشینان شد، ارتش سوریه نیروهای مسلح خود از نواحی عمدتا کردنشین شمال را به مرکز و جنوب فراخواند. از قرار معلوم و براساس توافقی نانوشته میان دمشق و حزب اتحاد دموکراتیک سوریه، دولت بشار اسد، ناتوان از کنترل تمام خاک کشور، دست کردها را برای کنترل شهرها و روستاهای خود باز گذاشت. این استراتژی، با توجه به قدرت شورشیان عمدتا سنی و اسلام‌گرا و طوفان سرنگونی جمهوری‌های عربی در آن سال قابل فهم است. 

حکومت بعث سوریه از دهه ۱۹۸۰ قرن بیستم رابطه‌ای نزدیک با حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک) و رهبر آن عبدالله اوجالان داشت. این رابطه، در کنار حضور تاریخی کردهای رانده شده از جمهوری ترکیه، مساله کُرد در سوریه را با وجود عدم شناسایی حقوق اجتماعی، زبانی و اتنیکی این اقلیت، به کلی با «چالش کردها» در ترکیه متفاوت کرده است. 

سازمان‌های سیاسی-نظامی کرد در سوریه و به‌ویژه یگان‌های مدافع خلق کرد، از همان نخستین ماه‌های آغاز جنگ داخلی سوریه موضعی آشتی‌ناپذیر در قبال مخالفان مسلح بشار اسد داشتند. این مساله به‌ویژه برای ناظران و خبرنگاران اروپایی امری غیرقابل درک بود. در حالی که در یکی دو سال اول جنگ در سوریه رسانه‌های بزرگ تصویری «آزادیخواه و دموکراسی‌طلب» از شورشیان مسلح سوریه ارائه می‌کردند، ناسازگاری کردها با همین «مجاهدان آزادیخواه» به‌ویژه برای خبرنگاران غربی به‌هیچ وجه عادی نبود.

دوری و نزدیکی کردهای سوریه به قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی

کردهای سوریه، مانند دیگر اقلیت‌های بی‌دولت خاورمیانه از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه تلاش کرده‌اند تا با نزدیک شدن به بازیگران منطقه‌ای و جهانی بحران، توانایی نظامی و دفاع از خود را افزایش دهند. صالح مسلم، رهبر پیشین حزب اتحاد دموکراتیک سوریه پیش از جهانی شدن بحران داعش، به تهران و مسکو سفر و از این دو کشور درخواست کمک نظامی کرد. 

پس از ورود نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحده آمریکا به میدان جنگ با داعش در اواخر سال ۲۰۱۴ و همچنین همزمان با توجه افکار عمومی جهانی به مقاومت کوبانی، پیوندها میان یگان‌های مدافع خلق کرد، بازوی نظامی حزب اتحاد دموکراتیک سوریه و نیروهای آمریکایی و اروپایی بیشتر شد. در حالی که روسیه و به‌ویژه ایران، از نزدیکی کردها با غربی‌ها خشنود نبودند، این رابطه خشم آنکارا را برانگیخت.

تضاد بی‌پایان ترکیه با ایدئولوژی آپو

 ترکیه، به‌عنوان خاستگاه جریان فرامرزی پ‌ک‌ک، به هیچ وجه حاضر به تحمل اجرای مدل مطلوب اوجالان در خاک کشور همسایه خود نیست. کردهای سوریه، با حمایت رسانه‌ای بین‌المللی، شکلی از خودگردانی دموکراتیک آرمانی اوجالان را در کانتونی بی‌دولت و با مشارکت عمده زنان محقق کردند. پس از شکست داعش در عراق و سوریه ترکیه تاکنون دوباره به کردستان سوریه حمله کرده و شهرهای الباب و منبج را با عنوان گسترش کمربند امنیتی و مبارزه با تروریسم تصرف کرد.

ترکیه نشان داده است که در صورت نبودن تهدید و مانع جدی علیه ورود به خاک کشورهای همسایه، ابایی از حمله هوایی و زمینی به خاک سوریه ندارد. نه دولت سوریه و نه نیروهای کرد، توان رویارویی با ارتش ترکیه و شبه نظامیان ارتش ملی (آزاد سابق) سوریه را ندارند. ایالات متحده، روسیه و حتی ایران هم با وجود مخالفت‌های دیپلماتیک، انگیزه جدی برای رویارویی نظامی با ترکیه ندارند. 

ایران و شمشیر دو لبه پ‌ک‌ک/پژاک

از درگیری‌های ارتش و سپاه ایران با شبه‌نظامیان پژاک (حزب حیات آزاد کردستان ایران)، شاخه ایرانی حزب کارگران کردستان ترکیه (پ‌ک‌ک) بیش از دو دهه می‌گذرد. ایران، مانند عراق و سوریه و حتی ترکیه نشان داده است که می‌تواند با احزاب کرد کشورهای همسایه، از اتحادیه میهنی «کاک جلال» گرفته تا یگان‌های مدافع خلق گریلا مظلوم عبدی، بازی کند. جنگ هشت ساله ایران و عراق بهترین نمونه در این مورد است. 

 تاریخ دست‌کم نیم قرن اخیر ارتباط میان سازمان‌های کرد در چهار کشور منطقه، سرشار از حمایت دولت‌های متخاصم از «کردهای خارجی» و همزمان سرکوب سازمان‌های سیاسی «کردهای داخلی» است. ایران در یک دهه گذشته و همزمان با سرکوب پژاک در داخل، دست‌کم به‌طور غیرمستقیم از کردهای پ‌ک‌ک محور سوریه برای مقابله با توسعه قدرت ترکیه در جنگ داخلی این کشور استفاده کرده است. در حالی‌که دولت اسد تلاش می‌کند حاکمیت خود را به سراسر خاک سوریه گسترش دهد، احتمالا ایران هم تلاش می‌کند با بازی با کارت شبه نظامیان کرد از ترکیه در استان ادلب امتیاز بگیرد. 

روسیه: بازیگر بیگانه در جنگ قومی سوریه

روسیه، بر خلاف ایران و ترکیه با مساله‌ای به نام مطالبات قومی زبانی اقلیت کرد مواجه نیست. با این حال سیاست نزدیکی کردها به ایالات متحده آمریکا در شمال و شمال شرق سوریه، در زمانی که تضادها میان ابرقدرت‌های غرب و شرق به‌شدت بالا گرفته است، برای نظامیان کم شمار روسی مستقر در پایگاه طرطوس، مطلوب به شمار نمی‌رود. اگر روسیه به‌دلیل طولانی شدن جنگ اوکراین مجبور به کاهش نیروهایش در سوریه شود، طبیعتا ترجیح می‌دهد نیروهای محلی همپیمان خلاء جدید را پر کنند.

هم‌رسانی این مطلبنظرها

مطالب مرتبط

آمریکا و نیروهای دموکراتیک سوریه همکاری‌های مشترک خود را از سر گرفتند

تظاهرات مخالفان اسد در سیزدهمین سالگرد قیام؛ چهار کشور غربی: جنگ در سوریه تمام نشده است

کارشناسان سازمان ملل از بریتانیا خواستند «عروس سابق داعش» را به کشور بازگرداند