بزکِشی در افغانستان؛ از انتقاد حامیان حقوق حیوانات تا وضع مقررات جدید
نظرها
گزارش و عکس‌ها از محمد عاطف آرین
در حالی که بزکشی از بازی‌های کهن افغانستان محسوب می‌شود و طرف‌داران بی‌شماری در این کشور دارد اما از نظر حامیان حقوق حیوانات این بازی بدرفتاری با جسد حیوان بی‌جان است بنابراین کمیته ملی المپیک افغانستان برای آن چاره‌ای اندیشیده است.
این بازی در ولایات شمال و شمال‌شرق افغانستان بیشتر برگزار می‌شود.
بازی بزکشی در میان تمام اقوام افغانستان رواج دارد، عده‌ای سوار بر اسب با جسد ذبح شده بز یا گوساله با هم به رقابت می‌پردازند. سوارکاران در جریان بازی باید جسد را از زمین برداشته و پس از پیشی گرفتن از رقبا به محل مشخصی که معمولا با دایره‌ای علامت‌گذاری شده و دایره حلال نامیده می‌شود، بر زمین بگذارند. بازی‌گران بزکشی که در افغانستان «چاپ‌انداز» نامیده می‌شوند گاه برای کسب مهارت به سال‌ها تمرین نیاز دارند.
نحو انتخاب سوارکار یا چاپ‌انداز
در افغانستان اکثریت سرمایه‌دارها و خان‌های منطقه برای گزینش چاپ‌انداز، جوانان بین سنین ۱۴ تا ۱۸ سال را انتخاب می‌کنند و آن‌ها را سال‌ها تمرین می‌دهند تا برای بازی بزکشی آماده شوند. چاپ‌انداز انتخاب شده توسط مربی یا فردی که در چاپ‌‌اندازی ماهر است آموزش اسب‌سواری و بزکشی می‌بیند. آن‌چه در گزینش چاپ‌اندازها برای خان‌ها مهم است قوی بودن، داشتن هیکل خوب و جسارت شخص انتخاب شده است. اما اکثریت خان‌ها برای اینکه بتوانند چاپ‌اندازها را برای همیشه با خود داشته باشند فرزندهای خود را تربیت می‌کنند که این امر حتی در بعضی موارد بر فرزندان خان‌ها به‌صورت اجباری تحمیل می‌شود.
همان‌گونه که چاپ‌انداز به تمرین و آماده‌سازی برای بزکشی نیاز دارد، اسب نیز برای آماده شدن به نبرد بزکشی سال‌ها آموزش داده می‌شود و تابستان را تغذیه می‌کند اما در فصل خزان، زمستان و بهار اسب‌های آماده شده به میدان رقابت با سوارکاران می‌آیند. گفته می‌شود هزینه هر اسب برابر است به هزینه یک ماه یک فامیل، به همین منظور کم‌تر فردی در افغانستان به نگه‌داری اسب می‌پردازد.
چگونه آمادن کردن جسد برای بزکشی و مقررات بازی
در گذشته جسد مورد استفاده در بازی بزکشی پس از ذبح شدن ۲۴ ساعت در آب سرد گذاشته می‌شد تا سفت شود و گاهی برای ازدیاد وزن جسد بز یا گوساله ذبح شده را سنگ پُر می‌کردند. ذبح کردن بز یا گوساله و کشیدن آن توسط سوارکاران در میدان بزکشی از نظر حامیان حقوق حیوانات نه‌تنها امری غیر اخلاقی پنداشته می‌شود بلکه بدرفتاری با جسد حیوان بی‌جانی است که در جریان بازی، به هر سمت و سو کشانیده می‌شود.
اما این بازی پس از رسمی شدن در سال ۱۳۹۵ توسط دولت افغانستان و وضع بعضی مقررات، به جای ذبح بز یا گوساله جسد مصنوعی را کمیته ملی المپیک افغانستان برگزید که ۵۰ کیلو وزن دارد.
بزکشی پیش از رسمی شدن در افغانستان مقررات خاصی نداشت مثلا در جریان بازی اگر سوارکاری جسد را از زمین برمی‌داشت صدها شلاق از سوی دیگر سوارکاران می‌خورد که گاه آن شلاق‌ها باعث می‌شد تا سوارکار روانه درمان‌گاه برای مراقبت صحی شود. اما اکنون و پس از رسمی شدن این بازی؛ کمیته ملی المپیک افغانستان یک سلسله مقرراتی را برای این بازی در نظر گرفته است تا در جریان بازی به سوارکاران و اسب‌ها آسیب نرسد.
گرچه استفاده از جسد بز یا گوساله طبق قوانین جدید ممنوع است اما در افغانستان در بسیاری بازی‌ها نادیده گرفته می‌شود و هنگام برگزاری این بازی هنوز از جسد بز و یا گوساله استفاده می‌شود.
از مقررات دیگری که در این بازی وضع شده است شلاق نزدن به اسب و سوارکاران است. اما این مسئله گاهی از طرف سوارکاران نادیده گرفته می‌شود.
افزایش شمار بازیکنان از ۲۰ نفر به ۲۴، تقسیم مساوی میدان، تعیین لباس ویژه، نام‌نویسی اسب‌های بزکشی، ایجاد مراکز صحی و درمانی از دیگر مواردی است که در این مقرره گنجانیده شده است.
طبق اسناد و مدارک، مشهورترین چاپ‌انداز افغانستان، «تاش پهلوان» نام داشت که در ازبیکی «پهلوان سنگی» معنی می‌‌دهد. این پهلوان ۲ متر قد، ۱۹۰ کیلو وزن و در زیبایی خود شهرت داشت. وی در سال ۱۳۶۰ توسط دشمنانش به قتل رسید.
بزکشی در سینما
این بازی پُر طرف‌دار در افغانستان هم‌چنان در فیلم‌های سینمایی چون؛ سوارکاران (the Horsemen) با نقش آنتونی کویین، عمر شریف و جک پلاس به روایت داستانی از ژوزف کسل «هالیود»، فیلم هندی خداگواه بالیود، رامبو۳ «هالیود»، کابل اکسپرس (۲۰۰۶) و بچه‌های بزکشی یا (Buzkashi Boys) در صحنه‌هایی به تصویر کشیده شده‌است که نمایانگر بزکشی افغانستان است.
این بازی معمولا روزهای جمعه در افغانستان برگزار می‌شود.