شاخص دموکراسی در سال ۲۰۱۷ توسط واحد تحقیقات اکونومیست بررسی و اعلام شد. ایران، افغانستان و بسیاری از کشورهای منطقه خاورمیانه در رتبههای پائین این جدول قرار دارند. پنج بخش اصلی این شاخص شامل شیوه انتخابات و تکثرگرایی، کارایی دولت، مشارکت سیاسی، فرهنگ سیاسی و آزادیهای مدنی هستند.
آگهیشاخص دموکراسی (مردمسالاری) در سال ۲۰۱۷ براساس مطالعات و تحقیقات گروه مجله اکونومیست بررسی و اعلام شد. افغانستان و ایران در میان ۱۶۷ کشوری که وضعیت دموکراسی آنان بررسی شده در قعر این جدول یعنی به ترتیب در جایگاههای ۱۴۹ و ۱۵۰ قرار دارند.
براساس این گزارش کمتر از نیمی از کشورهای اروپایی از دموکراسی کامل بهرهمند هستند.
شاخص دموکراسی براساس میانگین پنج بخش اصلی شامل شیوه انتخابات و تکثرگرایی، کارایی دولت، مشارکت سیاسی، فرهنگ سیاسی و آزادیهای مدنی ارزیابی میشود. این فهرست، کشورها را بر اساس وضعیت دموکراسی از بهترین تا بدترین وضعیت به به چهار نوع دموکراسی کامل، دموکراسی ناقص، حکومتهای بینابینی و حکومتهای استبدادی تقسیم میکند. این فهرست اولین بار در سال ۲۰۰۶ تهیه شد و سپس در سالهای بعد بهروزرسانی شد.
میانگین شاخص دموکراسی در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۶ کاهش یافته و از ۵.۵۲ به ۵.۴۸ رسیده است. در رتبهبندی سال ۲۰۷، رتبه ۸۹ کشور تنزل یافته و رتبه ۲۷ کشور با بهبود همراه بود است. در این میان تنها ۱۱ کشور موفق شدند جایگاه خود را حفظ کنند.
مسائلی چون کاهش مشارکت مردم در انتخابات آزاد، ضعف در عملکرد دولت، کاهش اعتماد مردم نسبت به نهادهای دولتی، تحلیل احزاب سیاسی، نفوذ نهادهای غیرمنتخب و بیتخصص به بدنه دولت، شکاف میان نخبگان سیاسی و رایدهندگان، کاهش آزادی رسانهها و مطبوعات و نهایتا کاهش آزادیهای فردی و اجتماعی از جمله دلایلی است که بخش عمده کشورهای این فهرست را دچار افت رتبه کرده است.
اینفوگرام زیر رتبه هر کشور را در این شاخص به تصویر میکشد.
در ادامه به تفکیک به بررسی شیوههای حکومتداری وطبقهبندی کشورها براساس آن میپردازیم.
دموکراسی کامل
در حکومتداری به شیوه «دموکراسی کامل» آزادیهای مدنی و آزادیهای اساسی سیاسی نه تنها مورد احترامند، بلکه توسط یک فرهنگ سیاسی که موجب رشد و پیشرفت اصول دموکراتیک است، تقویت میشود. در کشورهایی که به این شیوه اداره میشوند دولت کمترین فساد اداری و اقتصادی را دارد، قوه قضائیه مستقل عمل کرده و رسانهها و مطبوعات از آزادی برخوردارند. مردم این کشورها دارای آزادیهای مدنی هستند و اعتماد آنان نسبت به عملکرد دولت بالاست.
دموکراسی ناقص
در حکومتداری به شیوه دموکراسی ناقص انتخابات آزاد و مستقل وجود دارد اما با نقصهایی همراه است. این کشورها در زمینه مشارکت و فرهنگ سیاسی، آزادیهای مدنی شهروندان و رسانهها و مطبوعات با چالشهایی روبرو هستند. عملکرد دولت در این کشورها نسبت به کشورهای با دموکراسی کامل ضعیفتر است.
حکومتهای بینابینی
در کشورهایی با حکومت بینابینی انتخابات به صورت منسجم و منظم وجود ندارد و این بینظمی سبب میشود که در فهرست کشورهای دموکراتیک قرار نگیرند. در این کشورها میزان فساد اداری، اقتصادی و قضایی قابل توجه است. رسانهها و مطبوعات در این کشورها از آزادی برخوردار نیستند و مشارکت نخبگان و مردم در سیاست نسبتا پائین است.
حکومتهای استبدادی
در کشورهایی که به این شیوه اداره میشوند تکثرگرایی از بین رفته یا بسیار محدود است. این کشوها عمدتا با چالش دیکتاتوری مواجهند و درصورتی که در آنها انتخاباتی برگزار شود، عادلانه و آزادانه نیست. رسانهها و مطبوعات اغلب دولتی هستند یا توسط نهادهای دولتی کنترل و سانسور میشوند. فساد در تار و پود دولت و جامعه نفوذ کرده وشهروندان نسبت به دولت بیاعتماد هستند. در اغلب این کشورها حقوق مدنی به طور گسترده نقض میشود.
وضعیت ایران، همسایگان ایران و کشورهای خاورمیانه در شاخص دموکراسی
براساس تحقیقات صورت گرفته هیچ یک از همسایگان ایران و همینطور کشورهای خاورمیانه در فهرست کشورهای داری دموکراسی کامل نیستند. با این حال حکومت اسرائیل و تونس با بهترین وضعیت در میان کشورهایی با دموکراسی ناقص قرار دارند.
مراکش، لبنان، فلسطین، عراق و ترکیه در لیست کشورهایی با حکومتهای بینابینی قراد دارند و سایر کشورهای منطقه و همسایه ایران جز کشورهایی با حکومت استبدادی دستهبندی شدهاند.
دو کشور فارسی زبان ایران و افغانستان در انتهای این فهرست قرار دارند. با این حال از زمان شروع این رتبهبندی تا کنون، افغانستان همواره رتبه بالاتری از ایران داشته است. در افغانستان آزادیهای مدنی و تکثرگرایی وضعیت بهتری نسبت به ایران دارد. در مقابل ایران از لحاظ فساد اداری و اقتصادی وضعیت بهتری نسبت به افغانستان دارد.