«۱۵۰ هزار کودک از سوءتغذیه رنج می برند و در وضعیت بغرنج هستند. دولت موفق شده تنها ۶۰ هزار نفر را تحت پوشش خود قراردهد.» این مطلب را احمد میدری معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در جلسه‌ای که با ستاد فرهنگی و اجتماعی مدیریت و ساماندهی آسیب‌های اجتماعی استان فارس در نهم شهریور ماه برگزار شد، مطرح کرد. این آمار تا چه اندازه مطابق با واقعیت است و اصولا معیارهای سوءتغذیه کودکان چیست؟
دکتر محمد کاظم عطاری پزشک و محقق پزشکی اجتماعی، معتقد است آمار و سخنان معاون وزیر رفاه به کودکانی برمی گردد که به دنبال سوءتغذیه دچار علائم و عواقب شدید و به گفته خود ایشان وضعیت بغرنج هستد. وی در گفتگو با یورونیوز ادامه می دهد: «سوءتغذیه در ۷۰ درصد موارد بدون علامت ظاهری است و تنها با تحقیقات، معاینات و پایش های میدانی می توان آنها را تشخیص داد. بنابراین می توانیم تصور کنیم که آمار واقعی کودکان مبتلا به سوءتغذیه تا چه میزان نگران کننده است.»
آمارهای پراکنده و به روزنشده
آخرین آماری که سازمان جهانی بهداشت در مورد وضعیت سوءتغذیه کودکان زیر۵ سال در ایران دارد به سال ۲۰۰۴ بر می گردد. به این دلیل ساده که هیج ارگانی خود را مسئول ثبت، ارائه و انتشار آمار در مورد سوءتغذیه کودکان نمی داند. در سایت تعاون کار و رفاه اجتماعی اثری از این آمار نیست. آمار پراکنده استانی را سایت کمیته امداد امام خمینی هرازگاهی منتشر می کند. مثلا احمد لطفی مدیر کمیته امداد استان بوشهر از وجود ۱۷۰۰ کودک زیر ۵ سال مبتلا به سوءتغذیه خبرداده است. در سال ۱۳۹۲ وزیر بهداشت، درمان و آموزش پرشکی وجود ۲۰۰ هزار کودک با سوءتغدیه را اعلام کرد که کمیته امداد ۵۰ هزار نفر آنها را زیر پوشش قرارداده است. گاهی تصور مسئولان بر آن است که با انتشار آمار دقیق و به روز شده، وضعیت کشور را بحرانی نشان می دهند. در حالیکه برای بهبود وضعیت کودکان که سلامتی شان در آینده در خطر است بدون وجود آمار دقیق و به روز شده امکان سیاست گذاری و برنامه‌ریزی در سطح کلان و خرد وجود ندارد.
تنها هرازگاهی مطالعات پراکنده‌ای توسط جوامع دانشگاهی انجام می شود. دکتر محمد کاظم عطاری در گفتگو با یورونیوز تاکید می کند: «به روشنی در تمامی این مطالعات می توان دریافت که در دو دهه اخیر آمار سوءتغذیه در ایران رشد فزاینده‌ای یافته است و به ویژه در ده سال گذشته سوءتغذیه کودکان زیر ۶ سال در مناطق شهری از هفت و نیم درصد به حدود ۱۵ درصد رسیده است. این آمار را درمورد مناطق روستایی و محروم می توان تا دو برابر تخمین زد.» معاون وزیر رفاه نیز به کودکان شناسایی شده در مناطق سیستان و بلوچستان، کرمان، هرمزگان، خوزستان و آذربایجان و وضعیت وخیم آنان و نیاز فوری برای خارج کردن از وضعیت بحرانی اشاره دارد.
سوءتغذیه کودکان چیست؟
سوءتغذیه هم می تواند هم در لاغری و هم در چاقی کودکان تبلور یابد. دکتر مریم دادخواه متخصص تغذیه و درمان معتقد است کمبود و یا زیادبود مواد مغذی باعِث سوءتغذیه می شود. او در گفتگو با یورونیوز می افزاید: «مثال بارز، کمبود وزن و یا چاقی در بچه‌هاست. این کمبود ممکن است در مورد درشت مغذی‌ها یعنی پروتئین یا مواد انرژی زا باشد و یا در مورد ریز مغذی‌ها یعنی مواد معدنی و ویتامین ها باشد.» اما در نگاه عمومی جامعه ایران، سوءتغذیه به محرومیت از دریافت مواد غذایی مورد نیاز بدن اطلاق می گردد. کودکان و نوزادان درحال رشد، ذخایر تغذیهای کمتری نسبت به بزرگسالان دارند والبته نیازهای تغذیهای متنوع تری نیز دارند.
نیاز کودکان به مواد غذایی متنوع
همه کودکان به تمام مواد غذایی در هرم تغذیه شامل پروتئین‌ها، قندها، چربی‌‌‌ها، سبزیجات، میوه‌ها، حبوبات، تخم مرغ و لبنیات نیاز حیاتی دارند. کودکان به همه این مواد به ویژه در سنین زیر ۶ سال احتیاج دارند. دکترمخمد کاظم عطاری معتقد است اگرمواد غذایی نتواند نیاز به ویتامین ها و املاح را تامین کند «لازم است این مواد برای مثال ویتامین ب ۱۲ یا آهن بصورت دارو برای کودکان تجویر شود.» عوارض این کمبود می تواند بصورت اشکال در رشد مغزی و فکری، اختلال دررشد جسمی و کوتاهی قد، اختلالات بینایی، شنوایی، حتی قلبی، کلیوی و ریوی بروز نماید.
گروه‌های در معرض خطر
مساله تغذیه در کودکان اهمیت خاصی دارد، به ویژه در کودکان زیر ۵ سال. نیمی از مرگ و میر کودکان درجهان در پیوند با کودکان زیر ۵ سال است. سازمان بهداشت جهانی میزان مرگ و میر کودکان در سال ۲۰۱۴ را حدود ۸۰۰ میلیون نفر یعنی ۱۲ درصد تخمین زده است که عمدتا در پیوند با کشورهای توسعه نیافته و آفریقا است. دکتر مریم دادخواه به یورونیوز می گوید: «یکی از فاکتورهای سوءتغذیه در کودکان زیر ۵ سال، مرگ و میراست. سازمان بهداشت جهانی با این فاکتور، میزان سوءتغذیه در کودکان را در کشورهای مختلف می سنجد.» سوءتغذیه تنها در مورد کودکان نیست، زنان باردار نیز جزو گروه‌های در معرض خطر محسوب می گردند. در مورد زنان باردار در مناطق محروم، این سوءتغذیه به حدی است که می تواند در تولد کودکان معلول با انواع بیماری‌های مادرزادی نمود پیدا کند.
راه کارهای پایه‌ای برون رفت
اولین قدم برنامه‌ریزی است، اما تا زمانی که ما از آمار دقیق مبتلایان، توزیع جغرافیایی آنها و نیازهای تغذیهای آنان اطلاعاتی نداشته باشیم، برنامه‌ریزی برای جلوگیری و درمان سوءتغذیه امکان پذیر نیست. دکتر محمد کاظم عطاری می گوید: «بدون آمار، کار دولت و سازمان‌های مدنی و گروه‌های داوطلب، آب در هاون کوبیدن است و تنها مسکن موقتی است.» وی معتقد است دولت موظف است چتر حمایتی خود را بر سر این بخش از جامعه بگستراند تا از تولد نوزادان نارس، کوتاه قد یا همراه بیماری های مادرزادی جلوگیری شود.
