اعتراض هنرمندان ایرانی علیه «دشمن تاریخ»

گفتگو با علی‌رضا امیرحاجبی، از برپاکنندگان کمپین اعتراض به تخریب میراث بشری

جمعی از هنرمندان ایرانی فعال در حوزه‌های تجسمی و مفهومی، به تخریب آثار باستانی در عراق و سوریه توسط گروه «دولت اسلامی»، مشهور به داعش اعتراض کرده‌اند. این اعتراض با انتشار بیانیه‌ای صورت گرفته و تهیه‎کنندگان این بیانیه می‌گویند که این اقدام تنها بخشی از مرحله نخست یک کمپین بزرگ است.

در این بیانیه که به امضای هنرمندانی چون پرویز تناولی، آیدین آغداشلو، کامبیز درمبخش و آلفرد یعقوب‌زاده رسیده آمده است: «داعش دشمن تاریخ است؛ دشمن تاریخ اندیشه، تاریخ هنر، تاریخ زیبایی، تاریخ زبان. در یک کلام او دشمن میراث بشری است. ظاهرا همگان از رویکرد خصمانه داعش آگاه‌اند و هر کس به فراخور توان ذهن یا حنجره‌اش، صدای مخالفت‌اش را بلند می‌کند. اما یک پرسش؛ تفاوت هنرمند با دیگران در این اعتراض چیست؟ امروز عزم راسخ داعش برای نابودکردن بقایای نخستین تمدن‌های بشری در بین‌النهرین، خط تفکیک آن از سایر مردم‌کشان و جانیان جهان است، سماجتی مخرب که چنان تکان‌دهنده و دهشت‌بار است که نمی‌توان خاموش ماند.»

ایده این طرح که از دو مرحله تشکیل شده است را نخست نیما زاغیان مطرح کرد و علی‌رضا امیرحاجبی به یاری‌اش شتافت تا حمایت حدود شصت هنرمند را کسب کند. این دو که در حوزه هنر مفهومی فعالیت دارند بر این باورند که جهانیان در برابر تخریب آثار به جا مانده از تمدن خاورمیانه سکوت کرده و افکار عمومی نیز حساسیتی درخور نشان نمی‌دهد.

علی‌رضا امیرحاجبی در رابطه با هدف این کمپین در ایران و با اشاره به اینکه «امکان گفتگو با داعش وجود ندارد» به یورونیوز می‌گوید: «این میراث تنها میراثی برای باستان‌شناسی نیست بلکه منابعی است که هنر معاصر را شکل داده است. از این رو باید موضوع تخریب آثار و میراث بشری به دغدغه هنرمندان حوزه تجسمی و مفهومی و معماران بدل شود و نسبت به نابودی این منابع تاریخی حساسیت بیشتری نشان دهند. متاسفانه معماران تاکنون واکنشی نشان نداده‌اند. با این حال برای اولین بار، ما دو تن شروع به تماس گرفتن و گفتگو با هنرمندان کردیم و هیچ یک از آنان برای امضای بیانیه پاسخ منفی ندادند. هنرمندانی هم بودند مثل آیدین آغداشلو و پرویز تناولی که فقط به صورت شفاهی درباره این اقدام با آنان حرف زده شد و حتی متن بیانیه را هم نخواندند ولی با وجود این امضای خود را پای بیانیه گذاشتند و با ما همراهی کردند.»

وی تاکید می‌کند که بسیاری از هنرمندان پس از انتشار این بیانیه نام خود را به آن افزوده و از این حرکت استقبال کردند. آقای امیرحاجبی می‌افزاید: «ما به زودی در شبکه‌های اجتماعی از جمله فیس بوک و توییتر صفحه‌ای را آماده می‌کنیم تا هر هنرمندی که بخواهد بتواند نامش را به بیانیه بیافزاید. این اقدام، یک ثبت تاریخی است و مساله این نیست که آیا می‌توان تخریب‌ها را متوقف کنیم یا نه؟ در تاریخ آورده خواهد شد زمانی که صدای کسی بلند نبود، برای نخستین بار این هنرمندان ایرانی بودند که اعتراض کردند.»

دعوت از هنرمندان در اقصی نقاط جهان

در بخشی از بیانیه منتشر شده می‌خوانیم: «شاید زمان آن باشد که هنرمندان معاصر واکنشی متفاوت از خود نشان دهند و به اعتراضی فعال علیه داعش بپردازند؛ نه داعش، بلکه هر آنچه و آنکه میراث تمدن بشری را هدف قرار داده است.»

آقای امیرحاجبی در رابطه با مخاطب این بیانیه می‌گوید: «این بیانیه‌ای کاملا آزاد است. هر کسی که دغدغه میراث جهانی را داشته باشد و با هنر و اندیشه معاصر در ارتباط باشد هم می‌تواند مخاطب این بیانیه باشد و هم می‌تواند دیگران را از این طریق مخاطب قرار دهد.»

وی همچنین درخصوص برنامه‌های این کمپین یادآور می‌شود که دعوت از هنرمندان در اقصی نقاط جهان برای پیوستن به این اعتراض در دستور کار قرار دارد. آقای امیرحاجبی خاطرنشان کرد که این اقدام ادامه مرحله نخست است. از وی درباره خط قرمز احتمالی و پیش بینی مانعی سیاسی در رابطه با این فراخوان پرسیدیم. وی پاسخ داد: «هنجارهای قانونی و اجتماعی این جامعه مشخص است و به این دلیل که می‌خواهیم کار کنیم و به خطوط قرمز هم آگاه هستیم، حتی قوانین نانوشته و نامرئی را زیر پا نمی‌گذاریم. بنابر این به سراغ هنرمندانی می‌رویم که در گذشته و حال مشکلی با نظام سیاسی ایران نداشته‌اند تا بتوانیم کارمان را ادامه دهیم. ممکن است یک امضا خیلی ارزشمند باشد ولی ما تعداد زیادی از امضا‌ها و کل فعالیت و وجود کمپین را به هیچ عنوان برای گرفتن یک امضا به خطر نمی‌اندازیم.»

طرح بازآفرینی و الهام از آثار تخریب شده

«در مرحله دوم، از تمامی هنرمندانی که این بیانیه را امضا کرده و حتی کسانی که شاید بر اساس ملاحظاتی نمی‌خواستند امضا کنند، دعوت می‌کنیم که با الهام از آثاری که در عراق و سوریه از بین رفته است بازآفرینی تازه‌ای کنند. این آثار سرآخر سندی خواهد بود و ما آن را در یک موزه یا گالری به نمایش می‌گذاریم.»

آقای امیرحاجبی با اعلام این مرحله از کمپین که پس از جمعبندی مرحله نخست، پیگیری خواهد شد می‌افزاید: «این مرحله از اقدام هنرمندان معترض، کنش مثبت است که اثر هنری خلق می‌کنند و داستان می‌نویسند. هر هنرمندی آزاد است تا در حوزه‌ای که فعال است از جمله هنرهای تجسمی، مفهومی، تئا‌تر و سینما اثری در این باره خلق کند.»

از وی درباره کسب اجازه از نهادهای دولتی و نیز دریافت کمک از دولت پرسیدیم. آقای امیرحاجبی کسب اجازه و نیز دریافت هرگونه کمک را رد کرد و گفت: «در مرحله نخست کمپین، ما نیازی به کسب اجازه از دولت نداریم. به طور قطع، وزارت ارشاد یا سازمان میراث فرهنگی یا کمیته ملی یونسکو متوجه این اقدام شده‌اند. با این حال به لحاظ قانونی، ایجاد یک کمپین و جمع کردن امضا نیازی به اخذ مجوز ندارد. اگر دولت در آینده و در مراحل بعدی کمپین بخواهد کمک کند، می‌تواند بدون دخالت در ایده پردازی‌های ما و به صورت مشروط یاری کند.»

آقای امیرحاجبی در ادامه و با تاکید بر مشروط بودن هرنوع کمکی به این کمپین می‌افزاید: «برای مثال ممکن است برخی از هنرمندان بخواهند آثاری حجیم خلق کنند که مکانی مناسب را بطلبد. در این صورت دولت می‌تواند محلی مناسب را در اختیارمان بگذارد ولی شرط ما این است که هرگز سیاست‌های دولت را پیگیر و مجری نخواهیم بود و هنرمندان باید مستقل باشند.»

از دیگر اهداف این کمپین شاید بتوان به تلاش برای تغییر چهره ایران و ایرانیان در عرصه بین الملل و به ویژه در جوامع هنری جهان اشاره کرد. آقای امیرحاجبی در بخشی از گفتگو با یورونیوز اشاره کرد: «این همه تبلیغ روی ایران هراسی شد و حالا جمعی از هنرمندان ایرانی هستند که از داخل کشور جهانیان را به اعتراض علیه تخریب میراث بشری فرامی خوانند. ایرانی‌ها پیشگام شده‌اند.»

از سوی دیگر دغدغه از دست رفتن بخش قابل توجهی از میراث بشری در خاورمیانه، این هنرمند مفهوی و از بانیان کمپین اعتراض به داعش را به تردید درباره سیاست خارجی دولت‌های غربی و نهادهای مسوول انداخته است. وی تردید و نگرانی خود را چنین شرح می‌دهد: «من امیدوارم که اتاق فکری درخصوص سیاست گذاری این تخریب‌ها وجود نداشته باشد. گوئی که می‌خواهند تمدن بین النهرین و خاورمیانه را از بین ببرند. گوئی می‌خواهند که آثار این گهواره تمدنی ما را از بین ببرند. افکار عمومی جهان چندان حساس نیست. در مجمع یونسکو در پاریس موضوع‌هایی مثل اینکه شراب فرانسوی را باید جزو میراث جهانی قرار داد یا نه در دستور کار قرار گرفته بود. این در حالی بود که‌‌ همان زمان داعش در پالمیرا حضور داشت. من نوعی چشم بستن عمدی روی این ماجرا می‌بینم. این بدبینی بر اساس شواهد است ولی امیدوارم که آنچه حدس می‌زنیم حقیقت نداشته باشد.»