ازبکستان با ارائه معافیت‌های مالیاتی، برق ارزان و حمایت از انرژی‌های تجدیدپذیر، و با برنامه‌ریزی برای استقرار بیشتر مراکز در قره‌قالپاقستان، در پی ساخت اکوسیستم هوش مصنوعی کشور تا سال ۲۰۳۰ است.
ازبکستان بسته‌ای بزرگ از مشوق‌ها را اعلام کرده است تا بیش از ۸۵ میلیون یورو سرمایه‌گذاری خارجی را در حوزه هوش مصنوعی (AI) و زیرساخت‌های داده جذب کند.
این برنامه که با فرمان ریاست‌جمهوری معرفی شده، قصد دارد منطقه قراقالپاقستان در دورترین بخش غربی کشور را به محل احداث مراکز داده بزرگ و پروژه‌های فناوری پیشرفته تبدیل کند؛ با تکیه بر مشوق‌های سخاوتمندانه مالیاتی و توسعه زیرساخت‌ها با حمایت دولت.
سرمایه‌گذاران از معافیت‌های قابل‌توجه مالیاتی و دسترسی به برق کم‌هزینه برخوردار می‌شوند و در مقابل شرکت‌ها موظف‌اند سرمایه خود را وارد کنند و راهکارهای بهره‌ور انرژی، از جمله برق تجدیدپذیر و ذخیره‌سازی باتری، را به کار بگیرند.
به‌روزرسانی‌های مستمر در شبکه‌های فیبر نوری و زیرساخت‌های مخابراتی کشور به‌تدریج ظرفیت دیجیتال ازبکستان را بهبود می‌دهد؛ بنا بر ارزیابی‌های وزارت فناوری‌های دیجیتال ازبکستان و مطالعه برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) درباره اقتصاد دیجیتال این کشور.
این تحولات، در کنار هزینه‌های عملیاتی نسبتا پایین و موقعیت ازبکستان میان بازارهای بزرگ اوراسیا، این کشور را به مکانی بالقوه مناسب برای راه‌اندازی مراکز داده و عملیات محاسباتی شرکت‌هایی تبدیل می‌کند که به دنبال گسترش حضور جغرافیایی خود هستند.
چرا قراقالپاقستان؟ مزیت‌های انرژی و اقلیمی
قراقالپاقستان منطقه‌ای خودمختار در شمال‌غرب ازبکستان است و از جمله مناطق به‌شدت آسیب‌دیده از بحران دریاچه آرال.
دریاچه آرال که زمانی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های درون‌سرزمینی جهان بود، از دهه ۱۹۶۰ به‌دنبال پروژه‌های آبیاری گسترده که رودخانه‌های تغذیه‌کننده آن را منحرف کردند، رو به کوچک شدن گذاشت. با پسرفت آب، منطقه دستخوش تغییرات محیط‌زیستی قابل‌توجهی شد؛ از جمله نمایان شدن بستر پیشین دریا، افزایش شوری و وقوع طوفان‌های گرد و غبارِ بیشتر.
تصمیم دولت برای استقرار پروژه‌های فناوری پیشرفته و مرتبط با هوش مصنوعی در این منطقه، تلاشی تلقی می‌شود برای جبران این چالش‌های بلندمدت از طریق پرورش صنایع نو، جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد پایه‌ای اقتصادی مقاوم‌تر.
به گفته کامولا صبیرووا، مشاور وزیر فناوری‌های دیجیتال، این منطقه مجموعه‌ای کم‌نظیر از دسترسی به انرژی، شرایط اقلیمی و منابع زمینِ موردنیاز برای زیرساخت‌های بزرگ‌مقیاس داده و هوش مصنوعی را فراهم می‌کند.
او خاطرنشان کرد که سامانه‌های خنک‌کننده می‌توانند تا ۷۰ درصد مصرف برق یک مرکز داده را به خود اختصاص دهند و موقعیت این منطقه در بخش شمال‌غربی شبکه ملی برق، جایی که تولید برق حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از مصرف پیشی می‌گیرد، محیطی باثبات‌تر برای تامین انرژی فراهم می‌کند.
هرچند مراکز داده سنتی معمولا برای خنک‌سازی به حجم زیادی آب متکی‌اند، اما انتظار می‌رود پروژه‌های برنامه‌ریزی‌شده در قراقالپاقستان با توجه به کمبود آبِ شناخته‌شده منطقه و تاکید بر فناوری‌های کم‌مصرف در اعلان‌های سرمایه‌گذاری اخیر، از راهکارهای خنک‌سازی کم‌آب یا بی‌آب استفاده کنند.
اقلیم نسبتا خنک این ناحیه با دمای متوسط سالانه ۱۲ تا ۱۴ درجه سانتی‌گراد، امکان بهره‌گیری از «خنک‌سازی طبیعی» را نیز فراهم می‌کند و اتکا به سامانه‌های مبتنی بر آب را کاهش می‌دهد.
به گفته صبیرووا، این ابتکار همچنین انتظار می‌رود با ایجاد فرصت‌های شغلی تخصصی، جذب سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری اطلاعات و خدمات دیجیتال، و تحریک رشد صنایع پشتیبان مانند لجستیک، سامانه‌های خنک‌سازی و نگهداری تجهیزات، محرک توسعه اقتصادی و اجتماعی شود.
صبیرووا افزود با توجه به موقعیت و مسیرهای ترانزیتی، قراقالپاقستان می‌تواند به پایگاهی برای صادرات توان محاسباتی هوش مصنوعی، ذخیره‌سازی ابری و خدمات کلان‌داده نیز تبدیل شود.
این منطقه همچنین دروازه غربی ازبکستان به قزاقستان و کریدور ترانس‌خزر است؛ مسیرهای جاده‌ای و فیبر نوری از آن عبور می‌کنند و سپس به شبکه‌های گسترده‌تر اوراسیا متصل می‌شوند.
انتخاب و ارزیابی پروژه‌ها
طرح‌های پیشنهادی از نظر هم‌سویی با دستورکار توسعه ملی ازبکستان و برنامه‌های گسترش اقتصاد دیجیتال بررسی خواهند شد.
به گفته صبیرووا، در انتخاب پروژه‌ها به طرح‌هایی اولویت داده می‌شود که پتانسیل صادراتی بالایی در خدمات هوش مصنوعی و رایانش ابری دارند و برنامه‌های روشن برای آموزش و به‌کارگیری متخصصان بومی ارائه می‌کنند.
مقامات همچنین میزان اتکای پروژه‌ها به انرژی‌های تجدیدپذیر، ثبات مالی و عملیاتی سرمایه‌گذاران و توان آنها برای تضمین فعالیت پایدار در بلندمدت را مورد توجه قرار خواهند داد.
امکان استفاده مجدد از گرمای مازاد مراکز داده، برای نمونه در حمایت از کشاورزی گلخانه‌ای، در کنار میزان مشارکت در توسعه زیرساخت‌های محلی و جامعه ارزیابی خواهد شد.
صبیرووا گفت هدف آن است که تاسیسات جدید به بخش‌هایی ادغام‌شده از اکوسیستم فناوری گسترده‌تر بدل شوند، نه سایت‌های صنعتی منفک.
بخشی از راهبرد گسترده‌تر هوش مصنوعی
این برنامه مشوق‌ها بخشی از بلندپروازی گسترده‌تر ازبکستان است تا خود را نه‌تنها به‌عنوان پیشتاز ملی در فناوری‌های دیجیتال، بلکه به‌عنوان قطب منطقه‌ایِ فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی مطرح کند.
ازبکستان در شاخص آمادگی برای هوش مصنوعی ۲۰۲۴ در رتبه ۷۰ از میان ۱۸۸ کشور قرار گرفت؛ ۱۷ پله بالاتر از سال قبل. دولت این پیشرفت را به اصلاحات سیاستی و افزایش همکاری با شرکای جهانی فناوری نسبت می‌دهد.
فرمان ریاست‌جمهوری طرحی را برای ساخت یک اکوسیستم کامل هوش مصنوعی تا سال ۲۰۳۰ ترسیم می‌کند. این طرح شامل جذب بیش از ۸۶۰ میلیون یورو سرمایه‌گذاری خارجی، ایجاد بیش از ۱۰ آزمایشگاه هوش مصنوعی در کنار نهادهای دانشگاهی و توسعه خوشه‌های فناوری است که دانشگاه‌ها، استارت‌آپ‌ها و صنعت را به‌هم پیوند می‌دهند.
این راهبرد همچنین خواستار راه‌اندازی بیش از ۱۰۰ پروژه مبتنی بر هوش مصنوعی، ادغام انرژی‌های تجدیدپذیر برای کاهش انتشار آلاینده‌ها و گسترش استفاده از زیرساخت‌های دیجیتال سازگار با محیط زیست است.
دولت قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ صادرات خدمات فناوری اطلاعات را به ۴٫۳ میلیارد یورو برساند و جایگاه رقابتی کشور را در بازار جهانی فناوری تقویت کند.