سپاه پاسداران با همکاری ارتش و وزارت دفاع شامگاه سه‌شنبه حدود ۲۰۰ فروند موشک به سوی اسرائیل شلیک کرد. ارتش اسرائیل مدعی است که حدود ۹۰ درصد از آن‌ها را با استفاده از سامانه پدافند دفاعی «گنبد آهنین» رهگیری و سرنگون کرده است. اما چرا ۹۰ درصد؟ چطور بقیه موشک‌ها توانستند از این سامانه دفاعی عبور کنند؟
آگهی
اسرائيل از سال ۲۰۱۱ سامانه پدافند هوایی «گنبد آهنین» را برای مقابله با حملات موشکی به‌ویژه از سوی حماس، جهاد اسلامی و حزب‌الله مستقر کرده و از آن زمان تا کنون این سامانه به سنگ بنای دفاع اسرائيل تبدیل شده است.
گنبد آهنین چه در زمان حملات هفتم اکتبر ۲۰۲۳ حماس و چه در زمان حملات سپاه پاسداران به اسرائيل در روزهای ۱۳ و ۱۴ آوریل و همچنین اول اکتبر ۲۰۲۴ نقش اصلی را در دفاع از اسرائیل داشته و به خوبی محک خورده است.
تهران در ماه آوریل حدود ۳۰۰ پهپاد و موشک بالستیک و کروز را در انتقام‌جویی «حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در دمشق» به سوی اسرائيل پرتاب کرد که گنبد آهنین موفق شد اکثر آن‌ها را سرنگون کند. در حمله اول اکتبر هم سپاه حدود ۲۰۰ موشک را در انتقام‌جویی ترور اسماعیل هنیه، رهبر پیشین حماس در تهران و حملات هوایی حزب‌الله به جنوب لبنان که به کشته شدن حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله و دیگر فرماندهان ارشد این گروه انجامید، به سوی اسرائيل پرتاب کرد و این سامانه به گفته اسرائيل موفق به رهگیری و سرنگونی ۹۰ درصد از آن‌ها شد.
گنبد آهنین چیست و چطور کار می‌کند؟
این سامانه پدافند دفاعی تولید شرکت دولتی اسرائيلی «رافائل» است و بنابر ادعای مقامات اسرائيلی نرخ موفقیت آن در رهگیری پرتابه‌ها ۹۰ درصد بوده و از سال ۲۰۱۱ تا کنون بیش از پنج هزار پرتابه را رهگیری و منهدم کرده است.
در حال حاضر دست‌کم ۱۰ آتش‌بار سامانه گنبد آهنین در سراسر اسرائيل فعال هستند. هر آتش‌بار از سه قسمت اصلی تشکیل شده است.
نخست، رادار که وظیفه شناسایی راکت‌ها را بر عهده دارد. سپس، پرتابگر و موشک «تامیر» که پرتابه‌ها را در آسمان رهگیری و سرنگون می‌کند و در آخر هم مرکز فرماندهی و کنترل که شامل نرم‌افزاری است که وظیفه ارسال پیام به رادار در جهت شناسایی و رهگیری پرتابه‌ها را بر عهده دارد.
این سامانه پدافند هوایی کوتاه‌برد، برای رهگیری و انهدام راکت‌ها با برد چهار تا ۷۰ کیلومتر طراحی شده است.
گنبد آهنین چقدر کاراست؟
ژان لو سمان، محقق ارشد موسسه خاورمیانه دانشگاه سنگاپور نرخ موفقیت ۹۰ درصدی این سامانه را «بسیار بحث‌برانگیز» می‌داند.
آقای سمان گفت: «دلیل بحث‌برانگیز بودن این اعداد این است که در آخر ما باید بر اطلاعات و تخمین‌های ارائه شده از سوی دولت اسرائيل اتکا کنیم. مقامات اسرائيلی تا کنون گفته‌اند که میزان تاثیرگذاری گنبد آهنین بسیار بالا است و می‌تواند حدود ۹۰ درصد از پرتابه‌ها را در آسمان اسرائيل رهگیری کند. نخستین سوال این است که نرخ رهگیری آن دقیقا به چه معنا است؟»
او با اشاره به این که گنبد آهنین تنها پرتابه‌هایی را تهدیدی برای مناطق شهری غیرنظامی محسوب می‌شوند، رهگیری و یا منهدم می‌کند، افزود: «اگر راکتی از غزه به سوی مناطق خالی از سکنه اسرائيل پرتاب شود، گنبد آهنین فعال نمی‌شود. در نتیجه بسیار دشوار است که بگوییم آن نرخ رهگیری ۹۰ درصدی دقیقا به چه معنا است.»
نکته مهم دیگر درباره کارآمدی این سامانه این است که گنبد آهنین بازدارندگی ندارد و حتی گروه‌های شبه‌نظامی فلسطینی را از حمله موشکی به اسرائيل منصرف نکرده است.
ژان لو سمان گفت: «تعداد راکت‌هایی که حماس تنها در یک روز هفتم اکتبر به سوی اسرائیل پرتاب کرد، از مجموع درگیری ۱۰ روزه این گروه با اسرائیل در سال ۲۰۲۱ بیشتر بود. پس، این به ما می‌گوید که اگرچه گنبد آهنین از نظر عملیاتی کاراست، اما در قبال گروه‌ها فلسطینی قابلیت بازدارندگی ندارد.»
تامین مالی گنبد آهنین چگونه است؟
به گفته آقای سمان، عملیاتی نگه داشتن گنبد آهنین پرهزینه است و بهای هر موشک تامیر به تنهایی ۵۰ هزار دلار (۴۷ هزار و ۲۵۱ یورو) است.
تامین مالی این سامانه در ابتدا از سوی اسرائيل انجام می‌شد، اما به علت هزینه بالا، اسرائیل مجبور به اتکا به آمریکا، متحد دیرینش شد.
به گزارش دفتر خدمات پژوهشی کنگره آمریکا، ایالات متحده تا کنون حدود سه میلیارد دلار (۲.۸ میلیارد یورو) صرف تجهیزات و نگهداری از گنبد آهنین کرده است.
آقای سمان گفت: «آمریکا و اسرائیل از سال ۲۰۱۶ همکاری را در جهت حمایت از دفاع موشکی اسرائيل آغاز کردند و تولید و توسعه گنبد آهنین به ویژه در مرکز این همکاری دوجانبه قرار داشت. در واقع اگرچه اسرائیل توانست به فناوری در جهت دفاع از قلمرویش دست یابد، اما برای حفظ این توانایی به حمایت آمریکا نیاز دارد.»
به گزارش رویترز، جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده روز پنجشنبه از کنگره اختصاص ۱۴ میلیارد دلار دیگر برای کمک نظامی به اسرائيل را درخواست کرده است.
هراس از تشدید تنش‌ها
حماس در نخستین روزهای درگیری کنونی در اکتبر ۲۰۲۳ حدود دو هزار و ۲۰۰ تا سه هزار راکت به سوی اسرائيل پرتاب کرد و به نظر می‌رسید که موفق به غلبه بر گنبد آهنین شده است.
با توجه به ظرفیت گنبد آهنین، احتمالا در حال حاضر بزرگترین نگرانی گسترش درگیری کنونی به جنگی تمام عیار است.
ژان لو سمان گفت: «یکی از دلایلی که اسرائيل و یا شاید بیش از آمریکا خواستار جلوگیری از جنگ گسترده منطقه‌ای هستند، این است که اگر حزب‌الله وارد درگیری شود، بسیار قدرتمندتر از حماس است و صدها هزار راکت در اختیار دارد. در نتیجه این گروه شبه‌نظامی لبنانی به سرعت می‌تواند بر گنبد آهنین غلبه کند.»