تهاجم روسیه به اوکراین انتشارهایی عامل گرمایش در سطح جهان به‌جا گذاشته که معادل ۲۳۶٫۸ میلیون تُن دی‌اکسید کربن است.
روسیه تحت فشار است بیش از ۳۷ میلیارد یورو به اوکراین بپردازد؛ اقدامی که می‌تواند نخستین مورد پرداخت غرامت اقلیمی ناشی از جنگ در جهان باشد.
ثبت خسارت اوکراین قرار است «در ماه‌های پیش‌رو» پذیرش مطالبات اقلیمی را آغاز کند و اوکراین قصد دارد اوایل سال ۲۰۲۶ درخواست جبران خسارت خود را به شورای اروپا ارائه کند.
کارشناسان می‌گویند این اقدام «بی‌سابقه» به پاسخگو کردن روسیه در قبال تأثیرات تهاجم به اوکراین بر جوّ جهانی کمک می‌کند و مبنایی برای مسئولیت دولت‌ها در قبال خسارت‌های اقلیمی ناشی از جنگ می‌گذارد.
خسارت‌های زیست‌محیطی روسیه به اوکراین
ابتکار محاسبه گازهای گلخانه‌ایِ جنگ (IGGAW) برآورد کرده است که تهاجم روسیه به اوکراین منجر به انتشار معادل ۲۳۶.۸ میلیون تن دی‌اکسید کربن شده است.
حدود سه میلیون هکتار از جنگل‌های اوکراین نیز در اثر جنگ نابود یا آسیب‌دیده‌اند و ظرفیت جذب گازهای گلخانه‌ای آن‌ها سالانه ۱.۷ میلیون تن کاهش یافته است.
با وجود آن‌که اوکراین کمتر از ۶ درصد از مساحت خشکی‌های قاره اروپا را در بر می‌گیرد، یک‌سوم تنوع زیستی اروپا در آن جای دارد. اما جنگ فشار بر بیش از هزار گونه در معرض تهدید از جانوران، گیاهان و قارچ‌ها را افزایش داده است.
گزارش IGGAW که از سوی دولت تأمین مالی می‌شود می‌گوید مجموع این عوامل باعث شده «هزینه اجتماعی کربن» ناشی از تهاجم روسیه به ۴۳.۸ میلیارد دلار (حدود ۳۷.۷۴ میلیارد یورو) برسد.
«اقلیم نیز قربانی است»
پافلو کارتاشوف، معاون وزیر اقتصاد، محیط‌زیست و کشاورزی، در یکی از رویدادهای جانبی کوپ ۳۰ در بلم، برزیل گفت: «روسیه از بسیاری جهات جنگی کثیف را پیش می‌برد و اقلیم ما نیز قربانی است.»
«مقادیر عظیم سوخت مصرف‌شده، جنگل‌های سوخته، ساختمان‌های ویران، بتن و فولادِ به‌کاررفته؛ همه این‌ها در اصل «کربنِ مناقشه» هستند و هزینه اقلیمی قابل‌توجهی دارند.»
کارتاشوف افزود که در حالی‌که مردم اوکراین «به‌طور مستقیم با خشونت مواجه‌اند»، امواج تکان‌دهنده اقلیمی ناشی از تهاجم روسیه «به‌مراتب فراتر از» مرزهای این کشور و در آینده نیز احساس خواهد شد.
مطالبه اوکراین برای غرامت اقلیمی
به‌گزارش IGGAW، نیروهای نظامیِ دو طرف ۱۸ میلیون تن سوخت مصرف کرده‌اند و ۱.۳ میلیون هکتار از مزارع و جنگل‌ها را به آتش کشیده‌اند.
صدها سازه نفت و گاز نیز نابود شده و در عین حال برای استحکام خطوط مقدم «مقادیر عظیمی» فولاد و سیمان سفارش شده است.
این انتشارها معادل مجموع انتشار سالانه اتریش، مجارستان، جمهوری چک و اسلواکی است.
لنارد دِ کلرک، نویسنده اصلی گزارش، می‌گوید: «مستندسازی دقیق ما از انتشار کربنِ ناشی از تهاجم روسیه به اوکراین، مبنای مطالبه جبران خسارت اوکراین خواهد بود.»
«سازوکار این امر در حقوق بین‌الملل پیش‌بینی شده و پس از ارائه، اوکراین را به نخستین کشوری تبدیل می‌کند که کشور دیگری را بابت انتشارهای اقلیمیِ ناشی از جنگ پاسخگو می‌سازد.»
«هزینه‌های جنگ نباید بی‌چالش بماند»
این اقدام تاریخی اوکراین با استقبال رصدخانه مناقشه و محیط‌زیست (CEOBS) روبه‌رو شد؛ نهادی که در سال ۲۰۲۲ گزارش داده بود ارتش‌ها مسئول حدود ۵.۵ درصد از انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای هستند.
داگ وِیر، مدیر CEOBS، به یورونیوز گرین می‌گوید: «اقدام تاریخی اوکراین سابقه‌ای جهانی در زمینه مسئولیت دولت‌ها بابت خسارت‌های اقلیمیِ ناشی از جنگ ایجاد می‌کند.»
او می‌افزاید که این امر نشان می‌دهد «هزینه اقلیمی جنگ دیگر نمی‌تواند بی‌چالش بماند».
گام بعدی چیست؟
پس از آن‌که مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۲۲ تصمیم گرفت روسیه باید به اوکراین غرامت بپردازد، شورای اروپا سازوکاری با عنوان «ثبت خسارت اوکراین» برای این منظور ایجاد کرد.
مطالبه اوکراین با رأیی تاریخی که در ژوئیه امسال به دیوان بین‌المللی دادگستری ارائه شد، پشتیبانی می‌شود. این رأی تأیید کرد که «محیط‌زیست پاک، سالم و پایدار» همانند دسترسی به آب، غذا و مسکن یک حق بشری است.
ثبت خسارت اوکراین همچنین بیش از ۹۷۰۰ مطالبه فردی را درباره مواردی مانند جابه‌جایی اجباری در داخل کشور، کارِ اجباری، آسیب یا تخریب اموال مسکونی و از دست دادن خانه یا محل سکونت در بر می‌گیرد.