در جزایر غربی اسکاتلند گیاهان و گلسنگهای بومی الهامبخش نساجان پارچههای پشمی است. در جنوب غربی چین نیز، رنگرزانِ بای از ریشهٔ گیاه وسمه برای رنگآمیزی پارچه بهره میبرند. صنعتگران نساجی در دو سوی جهان با بهرهگیری از سنت دیرینه و طبیت پیرامونشان پارچههایی پرطرفدار تولید میکنند.
مناظر بدیع، الهامبخش بافندگان
جزایر هبریدیس بیرونی در کنارهٔ شمال غربی اروپا واقع شدهاند. این مناظر شگفتانگیز الهامبخش رنگهایی است که در تارپود پارچههای معروف اینجا تنیده شده است. هریس تویید یکی از سه کارگاه این جزایر است.
کالوم لین مکلیود، مدیر طراحی تولید شرکت هریس تویید میگوید آنها تنها در کارگاهشان از پشم صددرصد خالص استفاده میکنند. این کارگاه بیش از پنجاه رنگ تولید میکند. پشم بعد از رنگرزی ترکیبهای رنگی نامحدودی میسازد، سپس شانه و ریسیده میشود. پارلمان این کشور حامی این کارگاههاست و مقررات سفتوسختی بر آنها حاکم است. این پارچههای پشمی معروف باید کارِ دست بافندگان بومی باشد.
دفتر شرکت هریس تویید پس از اتمام کار اصالت پارچهها را تأیید میکند و مهر معروف هریس تویید را روی آنها میزند. این پارچهها به گفتهٔ کالوم: «باید این مهر را داشته باشند تا اصالتشان تأیید شود.»
پارچههای هریس تویید در تمام دنیا خواهان دارند. دیوید گلاوی، مدیر فروشگاه اسلیتر در ادینبرو که فروشندهٔ این پارچههاست میگوید: «حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد مشتریهای ما خارجیاند، و منبع اصلی کسبوکارمان آنها هستند. آنها توقع دارند جنسی که میخرند بادوام باشد. میدانند که یک عمر آن را میپوشند. سابقهاش را میشناسند و بافت و وزن و رنگ این پارچه را میخواهند.»
خاستگاه چینی رنگرزی گِرِهی
رنگرزی گرهی یکی از سه سنت قدیمی رنگرزی است که ریشه در چین باستان دارد. ایجاد نقشهای زیبا چندین مهارت توأمان را میطلبد.
روستای ژوچنگ در نزدیکی شهر دالی در جنوب چین به موطن رنگرزیِ سبکِ بای معروف است. دوان اینکای، استاد رنگرزی به سبک بای که ساکن این روستاست میگوید: «این رنگرزی مثل به دنیا آوردن بچه است، یعنی تا وقتی نوزاد در شکمتان است نمیدانید چه شکلی خواهد بود.»
وسمه گیاهی است که خاصیت دارویی بسیاری دارد اما مردمان بای رنگدانهٔ این گیاه را در رنگرزی به کار میبرند. این مردم شیوهٔ رنگرزی خاصی دارند که هشت مرحله دارد و پیچاندن و گرهزدن، و رنگآمیزی مهمترین آنهاست. طرحهای رنگین مردمان بای ملهم از طبیعت این منطقه است و هر خط این الگوها داستانی از محیط پیرامون آنها دارد.
چنان که دوان میگوید: «در رنگرزی گرهی، ساخت رنگ قدم اول است و پیچاندن و گرهزدن قدم دوم. گرهها باید هماندازه باشند.» اما در مرحلهٔ آخر شاهد معجزه خواهید بود. گرهها بُریده و نخها باز میشود و الگوهای رنگی زیر کار نمایان میشود. اما باید مراقب بود. یک لغزش کوچک کافی است تا سوراخی ایجاد کند و کل کار را خراب کند.
نکتهٔ جالب این نوع رنگرزی پیشبینیناپذیر بودن نتیجه آن است، چنان که هیچوقت دو طرحورنگ دقیقا یکسان در کار نیست.