جمهوری اسلامی ایران با یکی از پیچیدهترین و عمیقترین بحرانهای تاریخ خود رو به رو شده است. در حالی که جامعه به محدودیتهای تحمیلی حکومت تن نمیدهد، مشکلات اقتصادی و گرانی سر به فلک کشیده، سایه جنگ دوباره بر سر کشور سنگینی میکند و رهبر سالخورده حکومت هم به نظر میرسد به پایان خط رسیده است.
شبکه خبری سیانان در گزارشی مفصل به وضعیت امروز ایران و همچنین بحرانهای چندلایهای که حکومت تهران با آن رو به رو است پرداخته است: در کشوری که نادیده گرفتن قوانین پوشش میتواند به جریمههای سنگین و حتی زندان منجر شود، این دوندگان نگاهشان را به مسیر مسابقه دوختند و هم دستورالعملهای دولتی و هم روسری رایگانی را که برگزارکنندگان مسابقه از پیش در بسته شروع مسابقه قرار داده بودند، نادیده گرفتند؛ روسریای که مشخصا با هدف پیشگیری از تخلف در نظر گرفته شده بود.
در ماه اکتبر، ویدیویی که به سرعت در شبکههای اجتماعی فراگیر شد، گروهی موسیقی را نشان میداد که در خیابانهای تهران، قطعه معروف «Seven Nation Army» را برای جمعیتی که سر تکان میدادند اجرا میکردند. این صحنه آنقدر بازتاب داشت که جک وایت، گیتاریست آمریکایی و خالق این قطعه با گروه «وایت استرایپس»، آن را بازنشر کرد.
اعتراض بازاریان و بازگشت شعارهای ضدحکومتی
این هفته، مغازهداران و بازاریان در چندین شهر ایران به خیابانها آمدند و در اعتراض به ناتوانی در پرداخت اجارهها، شعارهای ضدحکومتی سر دادند؛ آن هم پس از آنکه سقوط بیسابقه ارزش پول ملی، هر روز بیش از قبل رکورد میزند.
این اعتراضها بزرگترین تجمعات اعتراضی از زمان خیزش سراسری سال ۲۰۲۲ به شمار میرود؛ خیزشی که پس از جانباختن مهسا امینی، زن ۲۲ سالهای که به دلیل «رعایت نکردن حجاب» بازداشت شده بود، در بازداشت پلیس شکل گرفت.
نارضایتی گسترده اما پراکنده
با وجود آنکه این اعتراضها هنوز دامنه گستردهای پیدا نکردهاند، اما تازهترین نشانه از نارضایتی روبهافزایش در ایران محسوب میشوند؛ جایی که مردم به شکل آرام و بدون هماهنگی سازمانیافته، در حال بازپسگیری فضاهای عمومی و آزادیهای فردی خود هستند.
در مقابل، نظام دینی حاکم که سالها با نفوذ فرهنگی غرب مخالفت کرده، به نظر میرسد این نافرمانی مدنی روبهگسترش را نادیده گرفته و تمرکز خود را بر بقای سیاسی گذاشته است.
رهبر سالخورده و راهبردی که دیگر جواب نمیدهد
در رأس این نظام، علی خامنهای، رهبر ۸۶ ساله ایران قرار دارد؛ کسی که دههها تلاش کرد حکومت خود را در برابر تهدیدهای داخلی و خارجی مستحکم کند، اما اکنون با شکست یک راهبرد قدیمی روبهرو شده است.
در داخل کشور، جوانانی خشمگین و ناامید به شکلی کمسابقه هنجارهای اسلامی را به چالش میکشند، ارزش پول ملی به پایینترین سطح تاریخی رسیده، شهرهای ایران با کمبود آب روبهرو هستند و نشانههای اعتراض اجتماعی دوباره در حال ظهور است.
در خارج از مرزها نیز، دشمن دیرینه جمهوری اسلامی، اسرائیل، همچنان در حال فشار آوردن به ایالات متحده برای اقدام نظامی بیشتر علیه ایران است.
سیاست صبر؛ نه تصمیم، نه ابتکار
در شرایطی که گزینهها محدود شده، آقای خامنهای به سیاست انتظار روی آورده و از اتخاذ تصمیمهای بزرگ یا راهبردهای پرریسک خودداری میکند؛ آن هم در حالی که بحرانهای داخلی رو به افزایش است.
محمدعلی شعبانی، سردبیر رسانه امواج میدیا مستقر در لندن، در گفتوگو با سیانان میگوید: «بسیاری از ناظران این حس را منتقل میکنند که انگار هیچکس در خانه نیست؛ کسی تصمیم بزرگ نمیگیرد، یا بهتر بگوییم خامنهای اجازه تصمیمگیری واقعی را نمیدهد.»
او اضافه میکند: «در حال حاضر، هر تصمیمی که خامنهای بگیرد، احتمالا هزینه سنگینی دارد و به همین دلیل به نظر میرسد ترجیح میدهد اصلا تصمیم نگیرد.»
جنگ ۱۲روزه و رهبر در پناهگاه
در جریان جنگ ۱۲روزه ماه ژوئن میان ایران و اسرائیل، علی خامنهای بنا بر گزارشها برای حفظ جان خود، در یک پناهگاه زیرزمینی امن و بدون ارتباط مستقیم مستقر شده بود؛ جنگی که با وجود دههها آمادگی، تهران را غافلگیر کرد.
آقای خامنهای پس از این درگیری، با ارتشی تضعیفشده، برنامه هستهای بهشدت آسیبدیده و جامعهای مواجه شد که بیش از هر زمان دیگری به سیاستهای ۳۶ ساله رهبر بیاعتماد شده است.
خاموشی، تورم و خشکسالی
در ماههای پس از جنگ، مردم ایران شاهد افزایش ناکارآمدی حکومت بودهاند. قطع مکرر برق، تورم بیسابقه و بیکاری فزاینده، جامعهای ناامید را به جا گذاشته که رهبرانش را ناتوان میبیند.
برای تامین برق در زمستان، دولت به استفاده از سوختهای ارزان و بیکیفیتتر از گاز طبیعی روی آورده که آلودگی شدید هوا را تشدید کرده است.
همزمان، ۲۰ استان ایران بدترین خشکسالی بیش از ۴۰ سال اخیر را تجربه کردهاند؛ بحرانی که آنقدر جدی شده که رئیس جمهوری ایران علنا از احتمال تخلیه تهران برای کاهش فشار بر منابع آب سخن گفته است.
اقتصاد در سراشیبی
در حوزه اقتصادی، تورم همچنان رو به افزایش است. ریال در این ماه به پایینترین سطح تاریخی خود رسید و همین موضوع، جرقه اعتراض بازاریان را زد.
چاپ بیرویه پول در سالهای گذشته، چنان ارزش پول ملی را کاهش داده که بودجه جدید دولت به ارقام نجومی در حد کوادریلیون ریال رسیده است.
سیاست خارجی متوقف و نفوذ منطقهای آسیبدیده
سیاست خارجی ایران که زمانی مبتکرانه و انعطافپذیر توصیف میشد، اکنون عملا متوقف شده است. هیچ گشایش دیپلماتیکی در افق دیده نمیشود و تحریمهای غرب همچنان فشار را افزایش میدهد.
شبکه نیروهای نیابتی سپاه پاسداران، که ستون اصلی نفوذ منطقهای ایران بود، بهشدت تضعیف شده و با حملات تقریبا روزانه اسرائیل مواجه است. سقوط حکومت بشار اسد در سوریه نیز یک امتیاز ژئوپلیتیک کلیدی را از تهران گرفت.
میراث خامنهای و پرسش جانشینی
آقای خامنهای دههها کوشید انقلاب اسلامی را در همه لایههای جامعه نهادینه کند؛ بهگونهای که پایان دوران او، چه با مرگ و چه با برکناری، به نقطهای تاریخی تبدیل خواهد شد که میتواند مسیر ایران را بهطور جدی تغییر دهد.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بحران بینالمللی، میگوید: «بدون تردید خروج علی خامنهای از صحنه، مهمترین لحظه تاریخ جمهوری اسلامی خواهد بود… فرصتی برای تغییر جهت ژئوپلیتیک ایران وجود دارد، اما همهچیز به این بستگی دارد که چه کسی و با چه رویکردی پس از او قدرت را در دست بگیرد.»
تحلیلگران از چهرههایی مانند مجتبی خامنهای یا حسن خمینی به عنوان گزینههای احتمالی جانشینی نام میبرند، هرچند هنوز نشانه روشنی از تصمیم نهایی نظام دیده نمیشود.
واعظ اضافه میکند: «دنیای بیرون تاثیر بسیار محدودی بر این دارد که چه کسی جانشین خواهد شد و همهچیز به پویاییهای درونی و توازن قدرت میان نیروهای داخلی بستگی دارد.»
او میگوید: «به همان اندازه مهم است که آیا غرب راهی برای خروج به رهبری جدید ایران ارائه خواهد داد یا نه. اگر غرب میخواهد از لحظه تغییر در ایران استفاده کند، باید از همین حالا به آن فکر کند.»
تهدید تازه از سوی اسرائیل
در حالی که اعتراضها و نافرمانی مدنی ادامه دارد، علی خامنهای با تهدید خارجی تازهای نیز روبهروست. بنیامین نتانیاهو این هفته به آمریکا سفر کرده تا دونالد ترامپ ، رئیس جمهوری آمریکا را به اتخاذ مواضع تهاجمیتر علیه ایران متقاعد کند؛ این بار با تمرکز بر برنامه موشکهای بالستیک جمهوری اسلامی.
سینا توسی، پژوهشگر ارشد مرکز سیاست بینالملل، میگوید آقای ترامپ پیشتر بارها اعلام کرده بود برنامه هستهای ایران نابود شده و عملا پرونده هستهای را بسته بود؛ اقدامی که مهمترین توجیه تاریخی اسرائیل برای جلب حمایت آمریکا از جنگ با ایران را از میان برد.
او میگوید: «چرخش نتانیاهو به سمت موضوع موشکی، نه کشف یک تهدید جدید، بلکه تلاش برای ساختن بهانهای تازه پس از فروپاشی استدلال هستهای است.»
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
آقای ترامپ پس از دیدار با نتانیاهو گفت: «میشنوم ایران دوباره دارد خودش را جمعوجور میکند و اگر چنین باشد، مجبور میشویم دوباره زمینگیرشان کنیم… حسابی زمینگیرشان میکنیم.»