سال نخست ریاستجمهوری مسعود پزشکیان در ایران را میتوان «سال فاجعهبار» توصیف کرد. ترور متحدان و فرماندهان ارشد، حملات هوایی اسرائيل و ایالات متحده، تخریب تاسیسات هستهای، و در کنار همه اینها، اقتصادی که هر روز وخیمتر میشود و بحرانهای پیدرپی انرژی و آب، تنها بخشی از این وضعیت است.
اما اگر ایرانیان تصور کنند میتوانند برای یافتن راهحل به رئیسجمهور خود امید ببندند، خود او نخستین کسی است که میگوید زحمتش را نکشند.
روزنامه نیویورک تایمز، در مقالهای به وضعیت مسعود پزشکیان و چالشهای او در جمهوری اسلامی پرداخته و مینویسد: مسعود پزشکیان در مجموعهای از سخنرانیهای عمومی کمسابقه و صریح در هفتههای اخیر گفته است که ایران با مشکلاتی حلنشدنی روبهروست و خودش دیگر ایدهای برای حل آنها ندارد.
او اوایل دسامبر، در جمع دانشجویان و استادان دانشگاه گفت: «اگر کسی میتواند کاری بکند، بسمالله. من که نمیتوانم کاری بکنم؛ فحشم هم ندهید.»
«مشکلاتِ حلنشدنی»
او در جلسات با مقامهای دولتی نیز اذعان کرده است که حکومت «گیر کرده، خیلی هم بد گیر کرده» و افزوده است: «از همان روز اول که آمدیم، بلا پشت بلا باریده و قطع نشده.»
پزشکیان حتی پا را فراتر گذاشته و گفته است مشکلات ایران ساختهوپرداخته خود ماست؛ نتیجه فساد، درگیریهای جناحی و دههها شیوه خرجکرد دولت که او آنها را «کارهای دیوانهوار» توصیف کرده و نه نتیجه اقدامات آمریکا یا اسرائيل. او در چندین جلسه، از جمله دیدار با دانشجویان، گفته است: «مشکل خودمان هستیم.»
این ماه، پزشکیان به استانداران و مقامهای محلی گفته است تصور کنند دولت مرکزی «اصلا وجود ندارد» و «خودتان مشکلاتتان را حل کنید».
او گفته است: «چرا من باید حلشان کنم؟ نباید فکر کنید رئیسجمهور معجزه میکند.»
ویدیوهای این سخنرانیها به سرعت در شبکههای اجتماعی و رسانههای ایران دستبهدست شده است. علی ضیا، مجری شناختهشده تلویزیون، روز سهشنبه در ویدیویی در شبکههای اجتماعی گفت: «پزشکیان دولت را اداره نمیکند؛ گذاشته روی حالت خودکار و رها کرده. حس مردم همین است.»
به گفته دو مقام ایرانی شاغل در دولت پزشکیان و دو عضو جناح محافظهکار رقیب، برخی از متحدان و مخالفان او بهطور خصوصی از این اظهارنظرهای مداوم ابراز نارضایتی کردهاند و گفتهاند این سخنان در مقطعی حساس، دولت را ضعیف و ناتوان نشان میدهد. همه این افراد به دلیل حساسیت موضوع، نخواستند نامشان فاش شود.
در ساختار سیاسی ایران، رئیسجمهور تا حدی میتواند بر سیاست داخلی و خارجی اثر بگذارد، اما تصمیم نهایی در همه مسائل کلان با رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنهای ۸۶ ساله است. روسایجمهوری پیشین به ندرت به صراحت از محدودیتهای ساختاری سخن میگفتند.
«رئيس جمهوری تابع»
اما پزشکیان چنین ملاحظهای ندارد. او آشکارا گفته است که در موضوعات حساس سیاست خارجی، از جمله حلوفصل بنبست هستهای با ایالات متحده، تابع نظر خامنهای است. او همچنین علنا گفته که اجازه رفع محدودیت از شبکههای اجتماعی پرطرفداری مانند اینستاگرام را ندارد؛ وعدهای که در جریان انتخابات داده بود، در حالی که بسیاری از ایرانیان اکنون از طریق فیلترشکن به این شبکهها دسترسی دارند.
محمدعلی ابطحی، معاون پیشین رئیسجمهور و سیاستمدار اصلاحطلب، از صراحت پزشکیان دفاع کرده است. او در گفتوگوی تلفنی گفت: «صادقانه حرف زدن با مردم پدیدهای تازه است. این سادهلوحی نیست، پشتش سیاست هست. او نمیخواهد واقعیت را پنهان کند، توقع ایجاد کند و بعد نتواند عمل کند.»
اما محافظهکاران خواستار کنارهگیری پزشکیان شدهاند. کامران غضنفری، نماینده تندرو مجلس، ماه گذشته در یک برنامه تلویزیونی پرسید: «پس چرا رئیسجمهور شدی؟ قرار است مشکلات مردم را حل کنی، نه اینکه مدام بگویی نداریم، نمیشود.»
مسعود پزشکیان، جراح قلب و نماینده و وزیر پیشین بهداشت، ۷۱ ساله است و پس از کشتهشدن ابراهیم رئیسی در سانحه سقوط بالگرد، در سپتامبر ۲۰۲۴ به ریاستجمهوری رسید.
«مشکلات از همان روز اول»
مشکلات تقریبا بلافاصله آغاز شد. همان روز مراسم تحلیف پزشکیان، اسرائيل اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس را که برای شرکت در این مراسم به تهران آمده بود، ترور کرد.
در ماه ژوئن، اسرائيل به ایران حمله کرد و دو کشور وارد جنگی شدید و ۱۲ روزه شدند که با بمباران تاسیسات هستهای ایران توسط ایالات متحده و وارد آمدن خسارات سنگین به این مراکز پایان یافت. خود پزشکیان نیز بهسختی از مرگ گریخت؛ زمانی که اسرائيل جلسه محرمانه شورای عالی امنیت ملی را که او در پناهگاهی زیرزمینی ریاستش را برعهده داشت، هدف قرار داد.
در همین حال، تحریمهای ایالات متحده که از سال ۲۰۱۸ و در دوران ریاستجمهوری ترامپ علیه درآمدهای نفتی و نظام بانکی ایران اعمال شد، سالهاست اقتصاد کشور را تحلیل برده است. در حال حاضر، چشمانداز دستیابی به توافقی با واشنگتن برای لغو تحریمها در برابر محدودیتهای هستهای، تیره به نظر میرسد و همزمان خطر درگیری تازه با اسرائيل همچنان پابرجاست.
«ایران فلج شده است»
صنم وکیل، مدیر بخش خاورمیانه و شمال آفریقای اندیشکده چتم هاوس در لندن، گفت: «ایران اکنون فلج شده؛ هم در داخل و هم در تقابلش با آمریکا.» او افزود: «اینکه پزشکیان ناامیدیاش را علنی بیان میکند، جالب است. او میخواهد به شکلی غیرمستقیم، محدودیتها و دستبندهایی را که به او زده شده، نشان دهد.»
او اما اضافه کرد: «آیا این کار مشکلی را حل میکند؟ فکر نمیکنم.»
ایرانیان هر روز شاهد سقوط ارزش ریال در برابر دلار هستند. روز چهارشنبه، هر دلار آمریکا در بازار آزاد به یک میلیون و ۳۰۰ هزار ریال رسید؛ بیش از دو برابر نرخی که هنگام آغاز ریاستجمهوری پزشکیان وجود داشت.
قیمتها، از جمله مواد غذایی پایه و مصالح ساختمانی، نیز بهشدت افزایش یافته است. سخنگوی دولت در نوامبر به رسانههای رسمی گفت قیمت محصولات لبنی اخیرا سه برابر شده است. به گفته اقتصاددانان و رسانههای داخلی، نرخ تورم حدود ۶۰ درصد است.
قیمتهای سرسام آور
سهیل، مهندس ۳۸ سالهای در اصفهان، گفت: «وضعیت فاجعهبار است. اگر کارت بانکی و انتقال الکترونیکی نبود، باید کیسههای پول حمل میکردیم تا مایحتاج روزانه بخریم.»
گزارشی که هفته گذشته وزارت رفاه اجتماعی ایران منتشر کرد، هشدار داده است که «ناامنی غذایی» از سال ۲۰۲۰ بدتر شده و اکنون هر بزرگسال ایرانی بهطور متوسط روزانه ۴۰۰ کالری کمتر از حداقل توصیهشده ۲۲۰۰ کالری دریافت میکند.
مهشید، معلم بازنشسته ۷۰ ساله در تهران، گفت تورم او را مجبور کرده طلا بفروشد و از پساندازش خرج کند. او گفت: «خرید مرغ و گوشت شده برای مناسبتهای خیلی خاص، و بهزودی تخممرغ هم از توانمان خارج میشود.»
بحران شدید انرژی و آب نیز به مشکلات افزوده و باعث قطعیهای دورهای برق و آب در مناطق مسکونی، تجاری و صنعتی شده است.
امیرحسین خالقی، اقتصاددان اصفهانی، گفت: «هیچ راهحل کوتاهمدت و دمدستی برای این بحرانهای درهمتنیده وجود ندارد. بدون یک تغییر جدی در سیاست خارجی، هیچ گشایشی در داخل رخ نخواهد داد.»
آذر منصوری، رئیس جبهه اصلاحات که از پزشکیان حمایت کرده بود، روز یکشنبه در شبکههای اجتماعی هشدار داد تورم به نقطه انفجار رسیده و نوشت: «مردم عصبانیاند؛ با این شیوه نمیشود حکومت کرد.»
در حال حاضر، علی خامنهای از پزشکیان حمایت کرده و در سخنرانی ماه گذشته او را «با شرافت» و «پرتلاش» توصیف کرد؛ سخنانی که تحلیلگران آن را تلاشی برای تقویت رئیسجمهور و ارسال پیام به منتقدانش میدانند که کنار زدن او میتواند بیثباتکننده باشد.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
مسعود پزشکیان، با وجود همه این تصویر تیره، گفته است: «تا آخر میایستم.»