رسانه تحلیلی امواج مدیا در گزارشی مفصل به بررسی تشدید رقابتهای درون حاکمیت ایران بر سر مسئله جانشینی علی خامنهای پرداخته و مینویسد مجموعهای از تحولات سیاسی، امنیتی و منطقهای باعث شده این موضوع، از یک بحث نظری و بلندمدت، به مسئلهای فعال و جاری در ساختار قدرت جمهوری اسلامی تبدیل شود.
بر اساس تحلیل این رسانه مستقر در بریتانیا، افزایش سن رهبر جمهوری اسلامی، محدودتر شدن حضور عمومی او و همزمان پیامدهای جنگ اخیر و فشارهای اقتصادی، فضای سیاسی ایران را وارد مرحلهای کرده که در آن، جناحها و بازیگران مختلف در حال بازتعریف موقعیت خود برای دوران پس از خامنهای هستند. امواج میدیا مینویسد برخلاف گذشته، نشانههایی از رقابت آشکار و حتی اختلاف نظر جدی میان نهادها و چهرههای ارشد نظام دیده میشود.
حسن خمینی؛ گزینهای نمادین با مسیر دشوار
در بخش مهمی از این گزارش، به نقش و جایگاه حسن خمینی پرداخته شده است. امواج میدیا مینویسد نوه بنیانگذار جمهوری اسلامی، بهواسطه نام خانوادگی، جایگاه نمادین و ارتباط با طیفی از روحانیون میانهرو و اصلاحطلب، همچنان یکی از چهرههایی است که در محافل سیاسی بهعنوان گزینه بالقوه جانشینی مطرح میشود.
با این حال، گزارش تاکید میکند که حسن خمینی با موانع ساختاری جدی روبهرو است. از جمله این موانع میتوان به کنار گذاشته شدن او از رقابت مجلس خبرگان در سالهای گذشته، نفوذ گسترده جریانهای تندرو در این نهاد و حساسیت نهادهای امنیتی نسبت به هر گزینهای که بتواند به باز شدن فضای سیاسی منجر شود اشاره کرد. امواج میدیا مینویسد که هرچند نام خمینی همچنان وزن نمادین دارد، اما مسیر او برای رسیدن به رأس هرم قدرت بسیار پرهزینه و پرمقاومت است.
بازگشت حسن روحانی به صحنه سیاسی
در بخش دیگری از این تحلیل، امواج میدیا به نقش حسن روحانی اشاره میکند و مینویسد تحرکات اخیر رئیسجمهور پیشین ایران را نمیتوان جدا از معادله جانشینی رهبری دید. انتقادهای اخیر و بهطور غیرمعمول تند روحانی از ساختار حاکمِ تحت سلطهی محافظهکاران، بهویژه طعنههای او به رویکرد خامنهای، صرفا بیان اختلافنظر سیاسی نیست؛ بلکه بهطور گسترده بهعنوان تلاشی حسابشده برای جایگاهیابی او در روند جانشینی تلقی میشود. جناحهای تندرو با شدت واکنش نشان دادهاند و اعلام کردهاند که این سیاستمدار میانهرو «این آرزو را به گور خواهد برد»، امری که شدت رقابتِ عریان درونحاکمیتی را برجسته میکند.
این رسانه مستقر در بریتانیا در ادامه اما معتقد است با این همه، روحانی همچنان مدعیای قدرتمند به شمار میآید. کمتر چهرهای در جمهوری اسلامی سطحی مشابه از تجربه و تخصص را اندوخته است.
نکته تعیینکننده آن است که روحانی همچنان از سطح بالایی از اعتبار در حوزههای علمیه شیعه، هم در قم و هم در نجف، برخوردار است. استقبال گرم علی سیستانی، مرجع تقلید شیعیان عراق و همچنین در ایران در زمان سفر او به عراق نشان داد که این روحانی بانفوذ شیعیان چه جایگاهی برای روحانی قائل است و این ممکن است در فرآیند جانشینی مسیر را برای رئيس جمهور پیشین ایران، کمی هموار سازد.
هرچند سیستانی و حتی سایر مراجع تقلید شیعیان به صورت مستقیم نقشی در انتخاب جاشین علی خامنهای نخواهند داشت اما بهطور خاموش فضای کلی مشروعیت سیاسی در ایران را شکل میدهند؛ فضایی که برای هر رهبر عالی بالقوه امری حیاتی به شمار میآید.
مجتبی و استمرار حکومت خامنهایها؟
در این گزارش به مجتبی خامنهای، فرزند ۵۶ ساله رهبر کنونی جمهوری اسلامی هم پرداخته شده و به نفوذ قابل توجه او در ساختار تصمیمگیری در حکومت اشاره شده است.
این روحانی ۵۶ساله بیتردید از نفوذ قابلتوجه پشتپرده در ساختار قدرت ایران برخوردار است. حتی چهرههایی چون فائزه هاشمی، دختر اکبر هاشمی، پیشنهاد کردهاند که او میتواند به محمد بن سلمان ایران تبدیل شود و به سمت نوسازی ایران حرکت کند. با این حال امواج میگوید به دو دلیل احتمال به قدرت مجتبی غیرمحتمل است:
نخست آنکه سنت دینی شیعه با جانشینی موروثی مقاومت نیرومندی دارد. در سراسر تاریخ رهبری روحانیت در اسلام شیعی، بهندرت پیش آمده که پسر یک مرجع، مستقیما جایگاه پدرش را به ارث ببرد. این هنجار قدرتمند توضیح میدهد که چرا هم مجتبی خامنهای و هم محمدرضا آلسیستانی، با وجود جایگاه دینیشان، بهعنوان جانشینان محتمل پدران خود تلقی نمیشوند. تنها پس از آنکه یک رهبر واسط بر سر کار آمده و از دنیا رفته است، گاه مسیر برای برآمدن پسر یک مرجع پیشین هموار میشود؛ امری که از ایجاد شائبه انتقال دودمانی قدرت جلوگیری میکند.
دوم، و مهمتر از آن، جمهوری اسلامی بر پایهی رد صریح سلطنت موروثی بنیانگذاری شده است. اینکه پسر رهبر عالی مستقر بهطور مستقیم این جایگاه را به ارث ببرد، بهطور بنیادین مبانی ایدئولوژیک انقلاب اسلامی را تضعیف میکند و مشروعیت نظام سیاسی را، هم در داخل و هم در گسترهی وسیعتر جهان شیعه، بهشدت آسیب میزند. هرگونه برداشت از جانشینی دودمانی، از نظر سیاسی انفجاری خواهد بود و میتواند مقاومت جناحهای کلیدی روحانی، سیاسی و نظامی را برانگیزد.
مجلس خبرگان و نقش نهادهای امنیتی
گزارش امواج میدیا تاکید میکند که برخلاف تصور عمومی، تصمیم نهایی درباره جانشینی رهبر آینده صرفا در مجلس خبرگان گرفته نمیشود. به نوشته این رسانه، نهادهای امنیتی، سپاه پاسداران و شبکهای از روحانیون بانفوذ، نقشی تعیینکننده در شکلدهی به گزینه نهایی دارند.
این گزارش میافزاید که ترکیب فعلی مجلس خبرگان، که بیش از گذشته در اختیار چهرههای نزدیک به جریان اصولگرای تندرو قرار گرفته، احتمال ظهور گزینهای غیرهمسو با وضع موجود را کاهش داده است. با این حال، اختلافنظرها درباره «چگونگی» جانشینی همچنان پابرجاست؛ اختلافی میان کسانی که به دنبال تداوم کامل مسیر کنونی هستند و آنهایی که نگران انفجار نارضایتی اجتماعی در دوره پس از خامنهایاند.
جانشینی بهمثابه مسئله امنیت ملی
در جمعبندی این تحلیل آمده است که جانشینی رهبر آینده، برای جمهوری اسلامی صرفا یک انتقال مذهبی یا حقوقی نیست، بلکه مسئلهای عمیقا سیاسی و امنیتی است که میتواند بر رابطه حکومت با جامعه، ساختار قدرت و حتی سیاست خارجی ایران اثر بگذارد.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
امواج میدیا مینویسد هرچند زمان و سازوکار دقیق این انتقال هنوز روشن نیست، اما شواهد نشان میدهد رقابتها آغاز شده و بازیگران مختلف، از حسن خمینی و حسن روحانی گرفته تا جریانهای نزدیک به نهادهای نظامی، در حال تثبیت موقعیت خود برای آیندهای نامعلوم هستند؛ آیندهای که میتواند یکی از حساسترین مقاطع تاریخ جمهوری اسلامی باشد.