در حالیکه بیست روز از جنگ اسرائيل و حماس می‌گذرد و متعاقب آن شرایط انسانی در نوار محاصره غزه رو به وخامت گذاشته، دنیس فرانسیس، رئیس مجمع عمومی سازمان ملل متحد روز دوشنبه اعلام کرد که برای بررسی وضعیت در سرزمین‌های فلسطینی، در روز پنجشنبه ۲۶ اکتبر یک جلسه ویژه اضطراری در مجمع عمومی تشکیل می‌دهد.
آگهیمقامات آمریکایی ایران را به «تسهیل» حملات به پایگاه‌های نظامیان آمریکا در خاورمیانه متهم می‌کنند و از نقش تهران در حمایت از حماس می‌گوید؛ و مقامات ایرانی نیز از نقش آمریکا در وخیم‌تر شدن اوضاع انسانی در غره می‌گویند.
در همین حال حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران شامگاه چهارشنبه به وقت محلی وارد فرودگاه جان اف کندی نیویورک شد تا در نشست عمومی سازمان ملل در مورد مساله فلسطین شرکت کند. موضوعی که از سوی جونی ارنست، سناتور جمهوری‌خواه به خاطر صدور ویزا برای حسین امیرعبداللهیان مورد انتقاد قرار گرفته است.
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در سخنرانی خود در این نشست فوق‌العاده گفت که سه هفته است که جامعه جهانی شاهد «جنایت جنگی و نسل کشی رژیم اشغالگر اسرائیل در غزه و کرانه باختری فلسطین» است. وی افزود که این در حالیست که آمریکا و چندین کشور اروپایی در کنار اسرائیل ایستاده‌اند و از جنبش آزادیبخش فلسطین به عنوان «تروریست» یاد می‌کنند. امیرعبداللهیان گفت: «متأسفانه این وضعیت دنیای امروز ماست. این وضعیت شورای امنیت است که قرار بود برای برقراری صلح و امنیت جهانی تلاش کند.» این در حالیست که حماس سال هاست از سوی اتحادیه اروپا و آمریکا در زمره سازمان‌های تروریستی قرار دارد.
چرا مجمع عمومی سازمان ملل نیاز دید تا نشست فوق‌العاده برگزار کند؟
اعلام برگزاری نشست فوق‌العاده «مجمع عمومی» سازمان ملل در پی جلسه بررسی وضعیت جنگ اسرائیل و غزه توسط «شورای امنیت» سازمان ملل در هفته گذشته و وتوی پیش‌نویس قطعنامه شورای امنیت با هدف ایجاد «وقفه بشردوستانه» در خصومت‌ها برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به غیرنظامیان غزه صورت می‌گیرد.
در این مدت، غزه به طور کامل در محاصره باقی مانده و از غذا، آب، دارو و تجهیزات ضروری بشردوستانه محروم بوده است. در چند روز گذشته، تعداد کمی از کامیون‌های حامل کمک‌های بشردوستانه از طریق گذرگاه مرزی رفح اجازه ورود به غزه را پیدا کرده‌اند، اما آژانس‌های سازمان ملل می‌گویند که این کمک‌ها «به اندازه کافی نیست.»
این اولین بار نیست که یکی از پنج عضو دائم شورای امنیت، جلوی قطعنامه‌ای را که صرفا با هدف کاهش رنج بشردوستانه انجام میشود را می‌گیرد. از زمان آغاز درگیری سوریه در سال ۲۰۱۱، روسیه اغلب با همراهی چین بارها قطعنامه‌هایی را که هدف آن اجازه دادن کمک‌های بشردوستانه به سوریه بود را وتو کرده است. این وتوها توسط ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی به شدت محکوم شده است.
زمانی که روسیه در ژوئیه گذشته چنین قطعنامه‌ای را وتو کرد، ریچارد میلز، معاون نماینده ایالات متحده در سازمان ملل روسیه را به دلیل «در اولویت قرار ندادن نیازهای بشردوستانه» مورد انتقاد قرار داد. او گفت که روسیه «از وتوی خود سوء استفاده کرده است» و «اکنون، جامعه بین‌الملل... باید دور هم جمع شوند و هرگونه سیاسی‌سازی بیشتر درباره موضوعی کاملاً انسانی را از بین ببرند».
همین شرایط در مورد غزه هم صدق می‌کند.
در مورد ایده «سوء استفاده از حق وتو» توسط پنج عضو دائم شورای امنیت و اینکه در حقوق بین‌الملل محدودیت‌هایی در حق وتو وجود دارد یا خیر، مطالب زیادی نوشته شده است. اما این مقاله به این موضوع می پردازد که «مجمع عمومی» چه نقشی می تواند در جلسه فوق العاده روز پنجشنبه ایفا کند.
بر اساس منشور سازمان ملل، این اعضای شورای امنیت هستند که مسئولیت اصلی «حفظ یا بازگرداندن صلح و امنیت بین‌المللی» را بر عهده دارد. با این حال، طبق ماده ۱۰ منشور سازمان ملل، مجمع عمومی اختیار گسترده‌ای برای «بحث در مورد هر سؤال یا هر موضوعی در محدوده» منشور، و ارائه توصیه «در مورد هر گونه سؤال یا موضوعی» را دارد.
دیوان بین‌المللی دادگستری در سال ۱۹۶۲ چگونگی کاربست ماده ۱۰ در رابطه با موضوعات صلح و امنیت بین المللی، ضمن احترام به اولویت شورای امنیت در این زمینه، را بررسی و تفسیر کرد. این دیوان در نهایت اعلام کرد که «کاملاً واضح است» که در کنار شورای امنیت، مجمع عمومی «نیز به صلح و امنیت بین‌المللی توجه دارد». علاوه بر این، اختیارات مجمع عمومی «فقط پندآمیز نیست» و «به بحث، بررسی، مطالعه و ارائه توصیه محدود نمی‌شود».
تشکیل«جلسه ویژه اضطراری» در مجمع عمومی به چه معناست؟
اینکه مجمع عمومی می‌تواند پس از جلسه شورای امنیت تشکیل «جلسه ویژه اضطراری» دهد، از قطعنامه سال ۱۹۵۰ مجمع عمومی تحت عنوان «اتحاد برای صلح / U4P» نشات می‌گیرد.
آن قطعنامه به شماره ۳۷۷، که ایالات متحده به عنوان راهی برای دور زدن حق وتوی اتحاد جماهیر شوروی در رابطه با جنگ کره ابداع کرد، مقرر می‌کند که: «اگر در مواردی شورای امنیت سازمان ملل متحد به علت وتو یکی از اعضای دائم خود نتواند به هنگام تهدید علیه صلح، نقض صلح یا عمل تجاوز اقدام مناسبی انجام دهد، وظیفه صلح و امنیت بین‌المللی به عهده مجمع عمومی سازمان ملل متحد و شورای امنیت گذاشته میشود. در این حالت مجمع عمومی فوراً به موضوع رسیدگی می‌کند و حتی می‌تواند راهکارهایی همانند کاربرد نیروی نظامی را که به نظر ضروری می‌رسد، به دولت یا دولت‌های مربوطه برای بازگرداندن صلح و امنیت بین‌المللی توصیه نماید.»
لازم به ذکر است که حتی بدون قطعنامه «اتحاد برای صلح / U4P» مجمع عمومی باز هم طبق رویه‌های خود می‌تواند هر زمان و به درخواست شورای امنیت یا اکثریت کشورهای عضو، این جلسه ویژه را در مجمع عمومی تشکیل دهد. با این حال، سهم قطعنامه U4P این بود که مجمع عمومی را متعهد کرد که در صورت شکست شورای امنیت در اجرای مسئولیت خود، فوراً موضوع صلح و امنیت بین المللی را در مجمع بررسی کند.
علاوه بر این، قطعنامه U4P با پیش‌بینی صریح امکان ارائه «توصیه برای اقدامات جمعی» از سوی مجمع عمومی، قدرت نفوذ مجمع عمومی را در مقایسه با حالات دیگر کمی بیشتر کرد.
دهمین نشست اضطراری مجمع عمومی درباره «مسئله فلسطین»
تصمیم برای تشکیل جلسه فوق‌العاده مجمع عمومی با درخواست اردن و موریتانی به ترتیب در جایگاه رئیس «گروه عرب» و رئیس «گروه همکاری اسلامی» در سازمان ملل متحد در نیویورک و همچنین سایر کشورها، برای «از سرگیری» دهمین نشست فوق العاده مجمع عمومی مطرح شد.
دلیل اینکه درخواست «از سرگیری» دهمین جلسه فوق‌العاده مجمع عمومی داده شده است و نه تشکیل یک جلسه جدید، این است که مجمع عمومی همین حالا هم در جریان یک جلسه فوق‌العاده ویژه «مسئله فلسطین» به سر می‌برد؛ کما اینکه از سال ۱۹۹۷ هم این چنین بوده است.
منتهی دهمین جلسه ویژه اضطراری به دنبال تشدید متوالی بحران فلسطین که آخرین مورد آن در سال ۲۰۱۸ بود، به طور دوره ای از سر گرفته شده است و هنوز به پایان نرسیده است. نشست این هفته در واقع سی و نهمین جلسه عمومی از دهمین جلسه ویژه اضطراری در مورد مساله فلسطین است. این نشست فرصتی فوری و حیاتی برای مجمع عمومی است تا در مورد اقداماتی که عملاً می‌تواند برای تضمین حفاظت از غیرنظامیان و ارسال بلامانع کمک‌های بشردوستانه انجام دهد، فکری کند.
آگهیآیا قطعنامه مجمع عمومی لازم‌الاجرا خواهد بود؟
پیش‌نویس قطعنامه شورای امنیت که هفته گذشته توسط ایالات متحده وتو شد، خواستار توقف خصومت‌های برای ارائه کمک‌های بشردوستانه به غزه بود. هنوز هم این امکان وجود دارد که قطعنامه مجمع عمومی همچنان بتواند این کار را انجام دهد.
در واقع، حداقل از منظر حقوق بین الملل دلیلی وجود ندارد که مجمع عمومی نتواند قطعنامه ای با شرایط مشابه تصویب کند.
هر چند قطعنامه‌های مجمع عمومی برای کشورهای عضو تعهد قانونی ایجاد نمی کند. با این حال، چنین قطعنامه‌هایی دارای وزن سیاسی و اخلاقی هستند و عدم رعایت آن‌ها می‌تواند هزینه سیاسی داشته باشد.
آنطور که از فهرست سخنرانان مشخص است، احتمالا این نشست تا پایان روز جمعه به درازا خواهد انجامید.