حضور امیرعبداللهیان در مسکو با محور برجام؛ علی واعظ: نقش روسیه سازنده بوده است
نظرها
گزارش از پیمان عارف
سفر حسین امیرعبداللهیان، وزیرخارجه جدید ایران به مسکو تنها یک روز پس از سفر آرارات میرزویان وزیرخارجه ارمنستان به تهران این گمان را در میان ناظران حوزه روابط بین‌الملل ایجاد کرده بود که سنگینی مذاکرات امیرعبداللهیان و سرگئی لاوروف در این سفر حول موضوعات مربوط به قفقاز جنوبی خواهد بود اما کنفرانس مطبوعاتی مشترک امیرعبداللهیان و لاوروف نشان داد که هر اتفاقی هم بیفتد برجام و مذاکرات معطوف به احیاء آن در اولویت رابطه تهران-مسکو قرار دارد ؛ همان طور که اولویت رابطه پاریس، لندن و برلین با تهران و حتی پکن-تهران نیز در حال حاضر حول موضوع برجام است.
بنابراین تا وقتی همه راهها به برجام ختم می‌شود و به قول لاوروف اولویت سیاست خارجی روسیه در قبال تهران است تا اطلاع ثانوی هر موضوع دیگری اعم از مسائل قفقاز ، افغانستان و حتی سوریه در رابطه تهران-مسکو در اولویت دوم و سوم قرار می‌گیرد و خواسته‌های دولت ایران در محیط بین‌الملل مشروط به تعیین تکلیف برجام می‌شود.
اما برخی از ناظران این پرسش را مطرح می‌کنند که در حالیکه نگرانی امنیتی غرب در دو سوی آتلانتیک از پروژه هسته‌ای ایران قابل درک است اما اهمیت آن برای روسیه تا حدی که لاوروف آن را اولویت رابطه مسکو با تهران بداند از کدام روی است و هدف مسکو از مشارکت فعالانه در روند برجام و حال احیای آن چیست؟
روندی که بطور مشخص طرفین اصلی آن امریکا و ایران بوده و در نبود اراده این دو کشور برای تداوم برجام ، تجربه شش سال اخیر نشان داده است که اتفاقی نخواهد افتاد.
روسیه از برجام چه می‌خواهد؟
علی واعظ تحلیل‌گر ارشد در گروه بین‌المللی بحران می‌گوید: «گزینه‌های جایگزین برجام برای روسیه فاقد جذابیت است چرا که از احیا نشدن برجام که یا منتهی به برخورد نظامی امریکا یا اسراییل و یا هر دو با ایران شود و یا اینکه منجر به دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای بشود از آنجا که محیط پیرامونی روسیه را دچار اغتشاشات بیشتری خواهد کرد برای این کشور نامطلوب است و برای امنیت روسیه مناسب نیست.»
وی اضافه می‌کند: «بنابراین روسیه همچنان احیای برجام را بهترین گزینه در جهت منافع خود می‌داند و به این لحاظ معتقدم به ایران فشار خواهد آورد تا نه تنها به میز مذاکره برگردد بلکه انعطاف بیشتری نیز از خود نشان دهد.»
وی تاکید می‌کند:« در عین حال که موضع روسیه در برخی موارد به موضع ایران نزدیک‌تر است از جمله در مورد تضمین‌هایی که ایران برای رفع پایدار تحریم‌ها به دنبال آن است و همچنین درباره مسائل پادمانی بین ایران و آژانس، روسیه نیز معتقد است گرچه این مسائل مهم هستند اما جزو مسائل فوری نیستند که لازم باشد به آنها بصورت فوری پرداخته شود و اجازه داده شود تا این مسائل پادمانی مسیر مذاکرات احیای برجام را منحرف کند.»
آقای واعظ درباره نقش روسیه در فشار بر ایران برای از سرگیری مذاکرات وین نیز می‌گوید: «تاکنون موضع روسیه درباره برجام همسو با موضع سه کشور اروپایی و امریکا بوده و علیرغم برخی اختلاف نظرها تاکنون می‌توان گفت که روسیه نقش سازنده‌ای در برجام ایفا کرده است که واضح‌ترین نمونه از نقش سازنده روسیه در برجام را می‌توانیم در نقشی که روسیه برای دعوت ایران از آقای گروسی به تهران انجام داد و منجر به ادامه توافق موقت تکنیکی بین ایران و آژانس و در نتیجه ممانعت از صدور قطعنامه علیه ایران در شورای حکام شد می‌بینیم. قطعنامه‌ای که اگر صادر می‌شد عملا به معنای پایان مذاکرات احیای برجام می‌توانست باشد و نقش روسیه در متقاعد کردن ایران به ادامه توافق و طرف غربی به متوسل نشدن به قطعنامه در شورای حکام یک ابتکار عمل سازنده بود.»
عفیفه عابدی کارشناس ارشد مسائل روسیه در تهران اما به اندازه آقای واعظ نسبت به نقش روسیه در روند احیاء برجام خوشبین نیست. او می‌گوید : «از زمان مطرح شدن مسئله هسته‌ای ایران، روسیه بنابر دلایل متعددی چون همکاری در توسعه زیرساخت‌های هسته‌ای ایران، همجواری با ایران و ملاحظات ژئوپلتیکی ناشی از آن و نیز عضویت در شورای امنیت سازمان ملل و نقش بین‌المللی‌اش همواره یکی از طرفهای مذاکره پیرامون این موضوع بوده اما رویکرد روسیه درباره مذاکرات همواره تابعی از ملاحظات پیچیده دوجانبه و چند جانبه و بین‌المللی از مسکو بوده است.»
خانم عابدی تاکید می‌کند : «با توجه به تجربه دو دهه‌ای از عملکرد متحول روسیه در این پرونده می‌توانیم بگوییم مسئله هسته‌ای ایران از منظر مسکو ذیل روابط روسیه با امریکا قرار دارد و اکنون نیز اگر احیای برجام با محوریت روس‌ها صورت بگیرد مسکو علاقمند است که این مسئله را به کارت برنده و محوری برای گفتگو با امریکا تبدیل کند و بنظر می‌رسد یکی از انگیزه‌های مسکو برای ایفای نقش فعال‌تر در این مذاکرات همین مسئله است.»
این کارشناس مسائل روسیه درباره فشار روسیه برای بازگشت ایران به مذاکرات وین می‌گوید: «من موافق تعبیر فشار از سوی مسکو بر ایران برای بازگشت به برجام نیستم. احتمالا بر اساس ملاحظات دو جانبه ایران، روسیه و غرب، مسکو نقش محوری در مذاکرات هسته‌ای ایران پیدا کرده ولی ایفای این نقش صرفا انتخاب یک‌جانبه مسکو نیست هر چند که فرصت زیادی را در قبال ایران و نیز غرب در اختیار مسکو قرار می‌دهد.»
عابدی تاکید می‌کند بنظرم با توجه به این شرایط مذاکرات هسته‌ای ابعاد جدیدتری خواهد یافت و چنانکه گفتم متاثر از روابط مسکو با امریکا و البته طرفهای اروپایی خواهد بود که البته این امر خود یک به عنوان یک عامل محدودکننده و تهدیدزا برای ایران قابل ارزیابی است.
طرفین در قفقاز از یکدیگر چه توقعی دارند؟
عفیفه عابدی می‌گوید: «منافع ایران و روسیه در قفقاز جنوبی دارای مرزهای حساسی است. در تحولات اخیر اگر چه روسیه بیشتر نقش ناظر داشته اما این به آن معنا نیست که این کشور از تلاش برای حفظ نقش راهبردی خود صرفنظر کرده باشد.»
وی اضافه می‌کند: «واقع امر این است که تنش در سطح فعلی تهدیدی برای منافع روسیه نیست اما تشدید تنش‌ها فارغ از اینکه به برتری کدامیک از طرفین بینجامد به ضرر روسیه خواهد بود. لذا تا آن زمان از اتخاذ موضع جدی در قبال تنش‌ها اجتناب خواهد کرد و اتفاقا از این فرصت برای گرفتن امتیاز از همه طرفها بهره خواهد جست.»
او ادامه می‌دهد: «اما درباره آنچه که موجب تنش بین ایران و آذربایجان شده بنظر نمی‌رسد دو طرف درباره لزوم حفظ مرزهای فعلی اختلاف نظری داشته باشند اما درباره حضور و تحرکات اسراییل در قفقاز اختلاف دیدگاه واضحی بین روسیه و ایران به چشم می‌خورد و روسیه نه تنها از حساسیت کمتری در این مورد برخوردار است بلکه از این اختلاف دیدگاه برای امتیاز گرفتن از اسراییل و ایران بطور همزمان استفاده می‌کند.»
علی واعظ تحلیل‌گر ارشد در گروه بین‌المللی بحران نیز بر نقش میانجیگری روسیه در قفقاز تاکید می‌کند و می‌گوید: «فکر نمیکنم روسیه خواستار درگیری نظامی در قفقاز باشد و در عین حال خواستار این نیز نیست که مرزهای ژئوپلتیکی موجود در منطقه نیز دچار تغییر شود. بنابراین احتمالا در مهار این بحران تلاش خواهد کرد. همچنین روسیه به هیچ عنوان مایل نیست که هیچ کشور دیگری نیز در این منطقه نفوذ روسیه را به چالش بکشد؛ چه این کشور ایران باشد و چه ترکیه. بنابراین جزو معدود بازیگرانی است که در این منطقه با تمامی طرفهای درگیر در ارتباط است و این امکان را دارد که بتواند با ایجاد تعادل بین این کشورها و ایفای نقش میانجیگری جدی بین آنها، از اینکه منافع روسیه به خطر بیفتد و یا اینکه منطقه قفقاز با جنگ و بحران مواجه شود جلوگیری کند.»
نشست همسایگان افغانستان بعلاوه روسیه
عفیفه عابدی درباره پیشنهاد نشست همسایگان افغانستان بعلاوه روسیه در کنفرانس خبری لاوروف و امیرعبداللهیان می‌گوید: «نقش ایران در صلح و امنیت افغانستان چه در گذشته و چه در آینده غیرقابل چشم‌پوشی است و ایران می‌تواند نقش فعالی در موضوع صلح و امنیت افغانستان و آینده این کشور داشته باشد اما درباره ابتکار ایران برای نشست کنفرانس کشورهای همسایه افغانستان فکر میکنم چنین ابتکاری مستلزم شرایطی است که در حال حاضر فراهم نیست.»
خانم عابدی می‌افزاید: «شاید یک کنفرانس کوچکی برگزار شود اما یک کنفرانس موفق و موثر شرایط متفاوت منطقه‌ای و جهانی می‌طلبد که اکنون فراهم نیست ولی بهرحال هیچ توافقی نیز درباره افغانستان بدون حضور و به رسمیت شناختن نقش ایران ناکام خواهد بود.»
علی واعظ بر اشتراک راهبردی ایران و روسیه در مورد افغانستان نیز تاکید می‌کند و می‌گوید: «هر دو کشور در افغانستان از اینکه طالبان این شکل تمامیت‌خواهانه و انحصارطلبانه از امارت اسلامی را ایجاد کند ناراضی هستند؛ هر دو کشور در حال حاضر در افغانستان نسبت به پاکستان دست پایین‌تر را دارند و بنابراین طبیعی است که مایل باشند مواضع خود را در این زمینه هماهنگ کنند ولی بهر روی این دو بازیگر باید در صحنه امروز سیاست افغانستان نقش خود را در تعادل و هماهنگی با سایر بازیگرانی ببینند که توانسته اند در سال‌های اخیر رابطه نزدیکی با طالبان ایجاد کنند و این رابطه اهرم فشار بر طالبان را در اختیار آنان قرار می‌دهد که از آن جمله محور قطر-ترکیه است.»
واعظ می‌افزاید: «بنابر این درباره افغانستان با شرایطی مواجه هستیم که آنجا پاکستان دست بالا را دارد همانطوری که در عراق نیز ایران و در قفقاز روسیه و ترکیه این فرادستی را دارا هستند. بین همه این بازیگران در افغانستان یک نوعی از تعادل و موازنه وجود دارد که کسی نیز تمایلی به بر هم زدن آن ندارد و در مجموع می‌توان رفتار همگی آنها را ذیل عنوان مدیریت بحران ارزیابی کرد.»