در حالیکه چیزی تا خروج دونالد ترامپ از کاخ سفید باقی نمانده، ایران محدودیتها بر برنامه هستهای خود را کاهش داده و روند پیشرفت آنرا سرعت داده است. اقداماتی که میتواند در راستای افزایش قدرت چانهزنی تهران در مذاکرات احتمالی آتی با آمریکا تحلیل شود.
آگهیکمتر کسی در ژوئیه ۲۰۲۰ یعنی همین چند ماه قبل و در پنجمین سالگرد توافق هستهای ایران و ۵+۱ از احتمال ادامه حیات برجام سخن میگفت، اما حالا در پنجمین سالگرد اجرایی شدن این توافق، امیدها برای بازگشت به برجام تا حدودی افزایش یافته است.
۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ و چند ماه پس از حصول توافق هستهای ایران و گروه کشورهای ۵+۱ در پایتخت اتریش، طرفین رسما اجرایی شدن این توافق را اعلام کردند. توافقی که در چند سال اخیر فراز و نشیبهای بسیاری را تجربه کرده و سیاستمداران زیادی از به کما رفتن آن سخن به میان آوردند.
حالا در پنجمین سالگرد اجرایی شدن توافق هستهای ایران، کسی که این توافق را پاره کرده بود تنها چند قدم تا در خروج فاصله دارد. دونالد ترامپ از روز ۲۰ ژانویه دیگر در کاخ سفید حضور نخواهد داشت و مردی جانشین او میشود که تقریبا تمام آمریکاییهایی که در حصول توافق هستهای با ایران نقش داشتهاند را به سر کار باز گردانده است.
آقای بایدن همچنین ویلیام برنز را برای ریاست سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا معرفی کرده است. کسی که مسئولیت هدایت مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا در عمان را بر عهده داشت.
نگرانی اروپایی از تولید اورانیوم فلزی، بیتفاوتی ایران
این اتفاقات در حالی در واشنگتن در حال رخ دادن است که اقدامات ایران هر روز با انتقادهای بیشتری از سوی کشورهای اروپایی همراه میشود. روز شنبه ۱۶ ژانویه سه کشور تروئيکای اروپایی در بیانیهای از تولید اورانیوم فلزی توسط ایران ابراز نگرانی کردند و از تهران خواستند هرچه سریعتر به تعهداتش در برجام بازگردد.
بیانیه بریتانیا، فرانسه و آلمان در واکنش به اقدام ایران در راستای تولید اورانیوم فلزی با استفاده از اورانیوم طبیعی صورت گرفته است. ایران میگوید پیشتر این موضوع را به اطلاع آژانس رسانده و این اقدامات در راستای فعالیتهای تحقیق و توسعه برای طراحی نوع ارتقا یافته سوخت یک رآکتور تحقیقاتی در تهران صورت میگیرد.
این در حالیست که کشورهای اروپایی اقدامهای ایران را غیرسازنده میدانند. تروئیکای اروپایی در بیانیه روز شنبه خود تاکید میکند: « ایران بر اساس برنامه جامع اقدام مشترک متعهد است که به مدت ۱۵ سال درگیر تولید اورانیوم فلزی و فعالیتهای تحقیق و توسعه در این زمینه نشود.»
افزایش قدرت چانهزنی در آستانه مذاکرات احتمالی
در سوی مقابل ناظران سیاسی در ایران بر این باورند پس از تجربیات سالهای اخیر به ویژه پس از خروج ترامپ از برجام، این ایالات متحده آمریکا است که طرف اصلی ایران خواهد بود، نه اتحادیه اروپا.
در همین زمینه با توجه به وعدههای جو بایدن برای بازگشت به توافق هستهای با ایران، (البته به شرط بازگشت ایران به تعهدات خود در برجام)، به نظر میرسد ایران تلاش دارد کارتهای بازی خود را برای فردای احتمالی مذاکرات افزایش دهد. از سرگیری غنیسازی اورانیوم ۲۰ درصد و شدت بخشیدن یکباره کاهش محدودیتها بر برنامه هستهای ایران در همین چارچوب تحلیل و ارزیابی میشود. به عبارت دیگر ایران این تصویر را در ذهن دارد با توجه به حجم گستردهای از تحریمهایی که در چهار سال اخیر از سوی دونالد ترامپ علیه ایران فعال شده، اگر بخواهد پای میز مذاکره با دولت بایدن جایگاه نسبتا برابرتری داشته باشد، باید فضای مانور بیشتری در اختیار داشته باشد و قدرت چانهزنی خود را افزایش دهد. این فضای مانور و قدرت چانهزنی از دید رهبران ایران احتمالا میتواند با سرعت بخشیدن یکباره به روند پیشرفت برنامه هستهای حاصل شود.
از سوی دیگر رهبران ایران در هفتههای اخیر هشدار دادهاند تا زمانی که تحریمهای اصلی آمریکا علیه تهران لغو نشود، ایران هم به تعهدات برجامی خود باز نخواهد گشت. برخی از شخصیتهای سیاسی اصولگرا در ایران ابراز نگرانی کردهاند که دولت جو بایدن تلاش خواهد کرد با کنار گذاشتن تحریمهای کم اهمیتتر ایران را به اجرای دوباره تعهداتش در برجام تشویق کند و از این طریق تحریمهای اساسیتر همچون نفتی و بانکی را فعال نگه دارد.
مجموعه این شرایط و البته تقویت عنصر «بیاعتمادی» که در چهار سال اخیر بیش از همیشه بر نگاه ایران به ایالات متحده سایه افکنده، چشمانداز پیشرو برای احیای توافقی که چند سالی است با تنفس مصنوعی ادامه حیات میدهد را دشوارتر کرده است.
با این وجود احتمالا کمتر ناظر سیاسی با این انگاره مخالف باشد که در پنجمین سالگرد اجرایی شدن برجام، امیدها برای باقی ماندن توافقی جهانی بر سر برنامه هستهای ایران بسیار بیشتر از چهارمین سالگرد آن است.