روزها و هفته‌های آتی آخرین تلاش‌های بین‌المللی برای احیای توافقی خواهد بود که مدت‌هاست به کما رفته. اما اگر این اقدامات بی‌نتیجه به پایان برسد، جهان شاهد بازگشت تصاعدی یک بحران به منطقه خاورمیانه و تسری آن به محیط بین‌الملل خواهد بود.
آگهیپس از پایان ضرب‌الاجل نخست ۶۰ روزه، ایران مطابق انتظار اعلام کرد که سطح غنی‌سازی اورانیوم خود را به بالاتر از ۳.۶۷ درصد می‌رساند.
گامی تازه که قدمی نو برای کاهش تعهدات برجامی تهران ارزیابی می‌شود. اما این سیاست ایران چه مسیری را در آینده برنامه هسته‌ای و همچنین تنش‌ها و بحران‌های بین‌المللی حول آن به تصویر می‌کشد؟ در این گزارش سعی داریم به چهار پرسش کلیدی حول این موضوع پاسخ دهیم.
۱- ایران چه کرد و چه نکرد؟
رئيس جمهوری ایران چهارشنبه ۱۲ تیر در حاشیه نشست هیئت دولت وعده داده بود که با فرارسیدن ۱۶ تیر، ایران دیگر محدودیت بر سطح غنی‌سازی را که در برجام جزو تعهدات تهران به شمار می‌رود، به رسمیت نخواهد شناخت: «از الان می‌گوییم اگر می‌خواهند ابراز تاسف کنند و یا اگر می‌خواهند بیانیه بدهند از همین الان این کارها را انجام دهند. بعد از ۱۶ تیر سطح غنی‌سازی اورانیوم ما دیگر ۳.۶۷ درصد نخواهد بود و هرچقدر که بخواهیم غنی سازی خود را افزایش می‌دهیم. در مورد راکتور اراک هم اگر طرف مقابل به تعهدات خود در زمان معین عمل نکند، ما شرایط اراک را به قبل از توافق باز می‌گردانیم.»
بیشتر بخوانید:
در نشست خبری امروز یکشنبه ۱۶ تیر، بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی از افزایش سطح غنی‌سازی ایران به بالاتر از ۳.۶۷ سخن گفت، اما توضیحات شفافی در خصوص آینده نیروگاه اراک ارائه نکرد: «درباره راکتور اراک، آنچه اتفاق افتاده این است، لوله‌هایی که در مخزن اصلی است، در آن سیمان ریخته شد. آن موقع با این ملاحظه که امکان احیای آن است این مسیر را رفتیم. تولید ایزوتوپ و رادیودارو در این راکتور چندین برابر راکتور قبلی است. اینکه از ما سؤال شود که "کدام راکتور را ترجیح می‌دهید؟"، جواب ما این است که راکتور مدرن‌شده را ترجیح می‌دهیم. امروز با توجه به وضعیتی که راکتور دارد، هر آن می‌توانیم بر اساس تصمیم مقامات به‌سمت هر کدام از آنها برویم.»
در واقع کمالوندی به این نکته اشاره می‌کند که «هرگاه مقامات تصمیم بگیرند به سمت یکی از این مسیرها حرکت می‌کنیم.» در نتیجه می‌توان نتیجه گرفت که هنوز تصمیمی در خصوص مسیر آتی نیروگاه اراک گرفته نشده است.
۲- ماکرون در نقش منجی برجام؟
رئيس جمهوری فرانسه برای دومین بار در طول چند هفته گذشته، با رئيس جمهوری ایران تماس تلفنی داشت. این گفتگو که طبق بیانیه الیزه بیش از یک ساعت به طول انجامیده، حاوی نکات مهم بسیاری است. نخست آنکه طرفین آغاز دوباره گفتگوها را با پایان بندی مشخص و محدود (۱۵ ژوئيه) اعلام کردند.
بیشتر بخوانید:
- آیا پایان مهلت ایران به اروپا پایان برجام است؟
- کاخ الیزه: ماکرون و روحانی توافق کردند تا شرایط از سرگیری گفتگو بین همه طرف‌ها را بررسی کنند
بعید است رئيس جمهوری فرانسه در مکالمه تلفنی شنبه شب، در جریان تصمیم قطعی تهران و جزئیات آن قرار نگرفته باشد. ضمن اینکه می‌توان این انگاره را محتمل دانست که با وساطت ساکن کاخ الیزه، ایران تصمیم‌گیری در خصوص اراک را موقتا به تعویق انداخته است.
تعیین بازه زمانی مشخص (تا ۱۵ ژوئيه) نشان می‌دهد که ایران از تجربه یک سال و چند ماه گذشته خود استفاده کرده و در زمین ادامه بی‌نتیجه مذاکرات بازی نکند. ضمن اینکه همانطور که عباس عراقچی در صحبت‌هایش بر احتمال سفر ماکرون به تهران مهر تایید زد، باید احتمالا انتظار سفر نخستین رئيس جمهور فرانسه به ایران بعد از سال ۱۹۷۶ را داشته باشیم.
سفری که احتمالا با هدف میانجیگری یا تلاش برای یافتن راه حلی برای خروج از بن‌بست برجام انجام می‌پذیرد. عراقچی همچنین در بخش دیگری از صحبت‌هایش به عدم تمایل تهران به میزبانی از سفرهای نمایشی اشاره کرد و افزود: «از رهبران کشورهای مختلف می‌خواهیم برای سفرهای نمایشی به تهران سفر نکنند، همانطور که ما هم اگر احساس کنیم سفری به صورت نمایشی انجام می‌شود از شرکت در آن پرهیز می‌کنیم.»
ماکرون هرچند می‌تواند نقش میانجی را به خوبی بپذیرد، اما ایفای نقش منجی برای احیای این توافق بسیار دشوار می‌نماید.
۳- آمریکا وارد مذاکرات می‌شود؟
هم ایران و هم فرانسه در انتشار خبر گفت‌وگوی تلفنی ماکرون و روحانی بعد از مدت‌ها به جای ۴+۱ از ۵+۱ استفاده کردند. نکته‌ای که نشان از احتمال بازگشت و حضور آمریکا در این مذاکرات دارد. عباس عراقچی در صحبت‌های روز یکشنبه خود البته ۵+۱ را مفهومی پایان یافته دانست: «حضور آمریکا در مذاکرات از نظر ما مانعی ندارد، البته به شرطی که تحریم‌ها برداشته شود. اما ما دیگر مفهومی به نام ۵+۱ نداریم چرا که آمریکا از نظر ما به صورت قطعی از برجام خارج شده است.»
بیشتر بخوانید:
- پایان مهلت ۶۰ روزه؛ ایران غنی سازی بالای ۳.۶۷٪ را از امروز آغاز می‌کند
- واکنش‌های جهانی به کاهش تعهدات برجامی ایران
عراقچی در ادامه صحبت‌هایش و در پاسخ به این سوال که آیا ایران به شرط بازگرداندن معافیت‌ها از تحریم نفتی هم حاضر خواهد شد با آمریکا مذاکره کند، پاسخ داد: «طبیعتا منظور ما از برداشته شدن تحریم‌ها، در این مرحله تحریم‌های نفتی و بانکی است، هرچند در ادامه می‌توان و باید در خصوص رفع دیگر تحریم‌ها هم مذاکره کرد.»
اما آیا آمریکا حاضر می‌شود تحریم‌هایی که علیه ایران اعمال کرده را لغو کند؟ این پرسشی است که به سختی می‌توان به آن پاسخ مثبت داد. اما شاید بتوان این انگاره را در نظر گرفت که ایران در ادامه راضی شود با شرایطی نرم‌تر هم به حضور دوباره آمریکا در مذاکرات رضایت دهد. اتفاقی که به نظر تنها راه حل خروج از بن‌بست کنونی به نظر می‌رسد.
۴ - گام بعدی چه خواهد بود؟
حالا در حالی که تنها ۹ روز به پایان مدت زمانی که از سوی روسای جمهوری ایران و فرانسه برای یافتن راه‌های پیگیری گفتگو در مسیر توافق هسته‌ای ایران زمان باقی است، باید انتظار داشته باشیم تا مذاکرات با شیبی تند پیگیری شود. عباس عراقچی هم در صحبت‌هایش احتمال برگزاری نشست وزرای ۴+۱ در ماه جاری میلادی را تایید کرد.
از سوی دیگر ایران اعلام کرد که گام سوم خود را بعد از بازه ۶۰ روزه دوم اعلام و اجرایی خواهد کرد. گامی که می‌تواند باز هم کاهش بیشتر اجرای تعهدات ایران در برجام باشد.
آگهیحالا ایران و جهان روزهای پرتنش و چالشی را در پیش خواهند داشت تا راهی برای خروج از بن‌بست برجام پیدا کنند. ایران با اقدامات امروز نشان داد به صورت عملی به راهبرد «صبر استراتژیک» خود پایان داده است و از پیگیری مسیر امید بستن صرف به دیپلماسی دست کشیده است. تهران حالا در پی اعمال فشار بیشتر به اروپاست تا بتواند طرف غربی را به برآورده ساختن منافع ایران در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ متمایل سازد. اما با اینهمه بعید به نظر می‌رسد اروپا جان و توان چندانی برای این امر داشته باشد و این گره جز به دست آمریکا باز نشدنی نمی‌نماید. چرا که اگر جز این بود، در طول بیش از یک سال اخیر، بروکسل گامی در مسیر جلب رضایت ایران برای ماندن در این توافق بر می‌داشت.
روزها و هفته‌های آتی، آخرین تلاش‌ها برای احیای توافقی خواهد بود که مدت‌هاست در کما به سر می‌برد، اما شکست این تلاش‌ها می‌تواند بحران را با ابعادی تصاعدی تر به صحنه تحولات منطقه و حتی بین‌الملل بازگرداند.