هر آنچه درباره همه پرسی استقلال در اقلیم کردستان عراق باید بدانیم

کُردهای عراق قرار است روز ۲۵ سپتامبر (سوم مهر) در همه پرسی استقلال اقلیم کردستان این کشور شرکت کنند. مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق ماه ژوئن (خرداد) تاریخ برگزاری همه پرسی را اعلام کرده بود. دولت مرکزی عراق این همه پرسی را به رسمیت نمی شناسد.از هنگامی که زمان برگزاری همه پرسی اعلام شد خیابانهای اربیل با پرچم های اقلیم کردستان عراق پوشانده شد و در روزهای اخیر با نزدیک شدن به زمان برگزاری همه پرسی جمعیت زیادی در ورزشگاه ها و آمفی تئاترها در حمایت از برپایی همه پرسی دست به تجمع زدند. در این گزارش تلاش شده است به برخی از مهمترین پرسشها در مورد این همه پرسی پاسخ داده شود و اصلی ترین جنبه های آن مورد بررسی قرار گیرد. موضع بازیگران اصلی منطقه در مورد همه پرسی چیست؟عراقپارلمان عراق روز ۱۲ سپتامبر (۲۱ شهریور) ضمن مخالفت با برگزاری همه پرسی استقلال در اقلیم کردستان عراق، برگزاری آن را «غیرقانونی» اعلام کرد. بغداد همواره بر لزوم احترام به قانون اساسی و حفظ وحدت این کشور پافشاری کرده است. عراق در عین حال مایل به از دست دادن کنترل خود بر مناطق نفت خیز استان کرکوک نیست. شورای استان کرکوک روز ۲۹ اوت (هفتم شهریور) به برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان در این استان رای داده بود.دیوان عالی عراق به عنوان عالی ترین نهاد قضایی این کشور رای به تعلیق همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق داده است.ترکیهترکیه تا پیش از طرح برگزاری همه پرسی در اقلیم کردستان عراق رابطه نزدیکی با دولت خودمختار این منطقه داشت. جلوگیری از گسترش نفوذ ایران، مناسبات تجاری و ثبات در منطقه عواملی بودند که آنکارا را به سوی رابطه نزدیک با اربیل سوق داده بود. این در حالی است که از مخالفت آنکارا با قدرت گرفتن حزب اتحاد دموکراتیک سوریه به عنوان یکی دیگر از دلایل نزدیکی ترکیه با دولت اقلیم کردستان عراق یاد می شد. حزب اتحاد دموکراتیک سوریه نزدیک به حزب کارگران کردستان ترکیه (پ کا کا) است.با این حال ترکیه در شرایط فعلی با توجه به بی ثباتی در جنوب شرقی این کشور و افزایش نفوذ حزب کارگران کردستان ترکیه در میان جوانان و همچنین خودمختاری فراوان کردهای سوریه مایل به استقلال اقلیم کردستان عراق نیست. آنکارا برگزاری همه پرسی را «اشتباهی بزرگ» ارزیابی کرده است.ایرانطرح برگزاری همه پرسی در اقلیم کردستان عراق تاکنون اتحادی نامتعارف بین ایران و ترکیه پدید آورده است. تهران بشدت با برگزاری همه پرسی استقلال در اقلیم کردستان عراق مخالف است. محمد باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران اواسط ماه اوت (اواخر مرداد) در سفر به ترکیه با مقامات این کشور در مورد برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق گفتگو کرده بود. تهران و آنکارا نگرانی مشترکی بابت تاثیر استقلال اقلیم کردستان عراق بر کُردهای ایران و ترکیه دارند.اقلیم کردستان عراق محل گذرگاه هایی کلیدی برای تهران در مرز ایران-عراق و عراق-سوریه است. این گذرگاه ها برای ایران از نظر دسترسی به دریای مدیترانه، سوریه و لبنان حیاتی است. در همین راستا استقلال اقلیم کردستان عراق می تواند برای تهران مشکل آفرین باشد.اسرائیلسرکوب و قتل عام های متعدد در طول تاریخ عامل شباهت کُردها و یهودیان با یکدیگر است. شباهتی که باعث نزدیکی آنها شده است. اسرائیل با توجه به مشکلاتی که استقلال اقلیم کردستان عراق برای ایران، عراق و سوریه پدید می آورد، این امر را در راستای منافع ملی خود ارزیابی می کند.اسرائیل تنها کشوری است که تاکنون از برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق حمایت کرده است. از همین رو در روزهای اخیر در تجمعات کُردهای حامی برگزاری همه پرسی هر از چند گاه پرچم اسرائیل نیز در میان پرچم های اقلیم کردستان عراق دیده می شود.آمریکاایالات متحده نگران است که برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق در روند مبارزه با گروه داعش اخلال ایجاد کند. واشنگتن که تاکنون متحد نزدیک بغداد و اربیل بوده است با اصل استقلال احتمالی اقلیم کردستان عراق مخالف نیست اما با توجه به شرایط منطقه در مقطع زمانی کنونی با آن مخالفت می کند. جیمز مَتیس، وزیر دفاع آمریکا ماه اوت در سفر به اربیل از مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق خواسته بود که برگزاری همه پرسی را به تعویق بیندازد. ایالات متحده از افزایش بی ثباتی در عراق و منطقه بیمناک است.آیا کُردهای عراق یکپارچه هستند؟بنا به برخی تخمین ها بیش از شش میلیون کُرد در عراق زندگی می کنند. رقمی که معادل یک پنجم کل جمعیت این کشور است. هرچند اغلب آنها با برگزاری همه پرسی استقلال موافقند اما اختلافات سیاسی گسترده ای نیز بین کُردهای عراق وجود دارد. گروهی از آنها بر این باورند که مسعود بارزانی با برگزاری همه پرسی استقلال در اقلیم کردستان عراق قصد دارد به هر ترتیب در قدرت باقی بماند. این در حالی است که دوره ریاست او در سال ۲۰۱۵ میلادی پایان یافته است. مسعود بارزانی با مخالفان سیاسی سرسختی روبرو است که معتقدند همه پرسی استقلال پیش از برگزاری انتخابات پارلمانی و قدرت اجرایی امکان پذیر نیست. آنها همچنین از عدم گفتگو بین گروهها و نهادهای سیاسی اقلیم کردستان عراق در مورد برگزاری همه پرسی استقلال انتقاد می کنند. در مقابل مسعود بارزانی اتهام تلاش برای حفظ قدرت را رد کرده است.احزاب گوران (جنبش تغییر) و اتحاد اسلامی ضمن انتقاد از مسعود بارزانی با برگزاری همه پرسی در مقطع زمانی کنونی مخالفت کرده اند. فردای همه پرسی چه رخ خواهد داد؟در صورت برگزاری همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق در روز ۲۵ سپتامبر (سوم مهر) پیروزی رای «آری» به استقلال بسیار محتمل به نظر می رسد. تخمین زده می شود که حدود پنج میلیون کُرد واجد شرایط شرکت در این همه پرسی هستند. با این حال تحلیلگران در مورد سرنوشت اقلیم کردستان عراق پس از برگزاری همه پرسی اتفاق نظر ندارند. برخی احتمال بروز جنگ را منتفی نمی دانند.گروهی دیگر استقلال اقلیم کردستان عراق را یک پیروزی برای آمریکا محسوب می کنند.این در حالی است که بنا به اعلام مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق پیروزی رای «آری» در همه پرسی استقلال بلافاصله به اعلام استقلال نخواهد انجامید. به گفته او با رای شرکت کنندگان در همه پرسی به استقلال اقلیم کردستان عراق «گفتگوهای جدی با بغداد» آغاز خواهد شد. بر همین مبنا بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که همه پرسی استقلال تنها اهرم فشاری خواهد بود که کُردهای عراق از آن برای مذاکره با دولت مرکزی عراق استفاده خواهند کرد تا سهم اقتصادی و سیاسی خود را در آینده افزایش دهند.چه نگرانی هایی بابت برگزاری همه پرسی پدید آمده است؟بی شک اصلی ترین نگرانی به مشخص نبودن واکنش دولت مرکزی عراق و احتمال بروز درگیری نظامی بر می گردد. این در حالی است که معادلات منطقه ای و واکنش ایران، ترکیه و سوریه را نیز باید به این نگرانی افزود. از سوی دیگر برخی از کُردهای عراق نیز از عدم اراده لازم نزد قدرت سیاسی اقلیم کردستان عراق برای تعیین ساختار سیاسی و اقتصادی آینده ابراز نگرانی می کنند. بروز اختلاف سیاسی بین کُردها و نقش مناقشه برانگیز مسعود بارزانی نیز می تواند در آینده تهدیدی برای ثبات در اقلیم کردستان عراق محسوب شود.نگرانی عمده آمریکا و برخی دیگر از کشورهای غربی از همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق به احتمال تحت الشعاع قرار گرفتن نبرد با گروه داعش بر می گردد. واشنگتن و دیگر پایتخت های غربی از احتمال ناآرامی در عراق و تقویت داعش به دنبال این ناآرامی بیمناکند. یکی دیگر از عوامل بروز نگرانی تصمیم استان نفت خیز و چند قومیتی کرکوک به برگزاری همه پرسی است. عراق دومین صادرکننده بزرگ اوپک محسوب می شود و هرگونه ناآرامی احتمالی در استان کرکوک و دیگ مناطق نفت خیز می تواند تبعاتی به مراتب فراتر از این استان و یا عراق داشته باشد. بنا به برخی آمار غیررسمی روزانه ۳۰۰ تا ۳۵۰ هزار بشکه نفت از اقلیم کردستان عراق صادر می شود. این در حالیست که نفت صادره از استان کرکوک احتمالا در این آمار محاسبه نشده است. نیروهای کُرد از تابستان سال ۲۰۱۴ میلادی کنترل کامل استان کرکوک را در دست دارند اما بغداد و اربیل در مورد حکمرانی بر این استان با یکدیگر اختلاف نظر دارند.در این میان آینده ایزدیان که اغلب آنها نیز به دنبال خودمختاری در منطقه شنگال هستند می تواند تا حدودی به سرنوشت همه پرسی استقلال اقلیم کردستان عراق و پیامدهای آن گره بخورد. نتیجه و پیامد این همه پرسی مشخص خواهد کرد کنترل کننده مرزهای منطقه خودمختار ایزدیان در آینده چه کسانی خواهند بود: نیروهای کُرد یا دولت فدرال عراق.

هر آنچه درباره همه پرسی استقلال در اقلیم کردستان عراق باید بدانیم

مطالب مرتبط

دبیرکل سازمان ملل بغداد و اربیل را به خویشتنداری دعوت کرد

عبادی با غیرقانونی دانستن همه پرسی اقلیم کردستان، استفاده از گزینه نظامی را رد نکرد

موافقت پارلمان کردستان عراق با همه‌پرسی استقلال؛ آیا جنگی نفتی در راه است؟