دانشمندان برای اولین بار موفق شدهاند بادهایی فوقالعاده سریع را که از یک سیاهچاله در کهکشانی دور بیرون زدهاند، مشاهده کنند. پدیدهای که میتواند به درک بهتر یکی از مرموزترین فرآیندهای کیهان کمک کند.
در کهکشانی بسیار دور، سیاهچالهای غولآسا بادهایی آنچنان قدرتمند ایجاد میکند که تصور مقیاس آنها برای ذهن انسان تقریبا ناممکن است. اکنون تیمی بینالمللی از پژوهشگران توانستهاند برای نخستین بار این فرایند را بهطور مستقیم ثبت کنند.
این سیاهچاله عظیم که جرمی حدود ۳۰ میلیون برابر خورشید کهکشان ما دارد، در کهکشان مارپیچی «انجیسی ۳۷۸۳» (NGC 3783) و در فاصلهای در حدود ۱۳۰ میلیون سال نوری دورتر از زمین واقع شده است.
ستارهشناسان با استفاده از دو تلسکوپ پیشرفته پرتو ایکس، مشاهده کردند که این سیاهچاله مواد پیرامونی خود را میبلعد و ناحیهای بسیار درخشان و فعال در مرکز کهکشان معروف به هسته فعال کهکشانی را تغذیه میکند.
در جریان این فرایند، سیاهچاله یک فلاش کوتاه پرتو ایکس گسیل کرد که بهسرعت جای خود را به بادهایی فوقسریع داد؛ بادهایی که سرعت برخی از آنها به ۶۰ هزار کیلومتر بر ثانیه یعنی حدود ۲۰ درصد سرعت نور میرسید.
لییی گو، پژوهشگر سازمان تحقیقات فضایی هلند، در این باره گفت: «قبلا هرگز ندیده بودیم که یک سیاهچاله با چنین سرعتی باد تولید کند. برای نخستین بار دیدیم که چگونه یک انفجار سریع پرتو ایکس فورا بادهایی فوقسریع ایجاد میکند، آن هم در تنها یک روز.»
دو تلسکوپ قدرتمند در اعماق فضا
برای مطالعه این پدیده نادر، تیم پژوهشی از دو تلسکوپ فضایی پیشرفته استفاده کرد. یکی از آنها «ایکسامام-نیوتن» متعلق به آژانس فضایی اروپا بود و دیگری «ایکسریسم» که شامل یک ابزار سنجش پرتو ایکس و طیفسنجی میشد.
تلسکوپ اول تکامل فلاش اولیه و گستره بادها را بررسی کرد، در حالیکه تلسکوپ دوم سرعت و ساختار آنها را اندازهگیری کرد.
اریک کولکرز، دانشمند پروژه«ایکسامام-نیوتن»، در این خصوص گفت: «این کشف بهواسطه همکاری موفقیتآمیز میان مأموریتهای آژانس فضایی اروپا حاصل شد؛ همکاریای که اساس تمام پروژههای فضایی ماست.»
پژوهشگران معتقدند این بادها زمانی ایجاد شدهاند که میدان مغناطیسی درهمتنیده سیاهچاله ناگهان باز و آزاد شده است. این فرایند مشابه فورانهای بزرگ خورشیدی یا همان پرتاب جرم تاج خورشید است.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
ماتئو گوایناتزی، از اعضای تیم «ایکسریسم»، گفت: «این پدیده شبیه فورانهایی است که از خورشید خودمان رخ میدهد، اما در مقیاسی تقریبا غیرقابل تصور.»
دانشمندان میگویند این شباهتها نشان میدهد که سیاهچالههای کلانجرم در برخی موارد رفتاری شبیه ستارههای عادی دارند، و همین موضوع میتواند بخشی از رمز و راز آنها را آشکار کند.
برای مقایسه، خورشید خودمان در ۱۱ نوامبر یک پرتاب جرم تاجی با سرعت ۱۵۰۰ کیلومتر بر ثانیه ثبت کرده است؛ عددی بسیار کوچکتر از بادهای سیاهچاله یادشده، اما از نظر سازوکار مشابه.
نتایج این پژوهش در ژورنال بینالمللی «اخترشناسی و اخترفیزیکشناسی» منتشر شده است.