استفاده از هوش مصنوعی میان معلمان اروپا متفاوت است؛ برخی محتاطترند. معلمان آن را برای آمادهسازی بهکار میگیرند و انتظار میرود رشد کند اما باید مسئولانه باشد.
هوش مصنوعی (AI) در زندگی روزمره جا میافتد. ابزارها و امکانات ارائهشده از سوی شرکتهای بزرگ هوش مصنوعی در سالهای اخیر به سرعت رشد کردهاند. آموزش هم از این قاعده مستثنا نیست. مقامهای مسئول، معلمان و پژوهشگران میگویند دانشآموزان برای انجام تکالیف، از جمله نوشتن مقاله، از ابزارهایی مانند چتجیپیتی استفاده میکنند. همزمان، هوش مصنوعی برای معلمان نیز پشتیبانی ارزشمندی فراهم میکند.
معلمان در سراسر اروپا تا چه حد از هوش مصنوعی استفاده میکنند؟ کدام کشورها جلوترند؟ و معلمان بیش از همه برای چه کارهایی به هوش مصنوعی تکیه میکنند؟
بنا بر پیمایش بینالمللی آموزش و یادگیری (TALIS) سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، استفاده معلمان از هوش مصنوعی در اروپا تا سال ۲۰۲۴ تفاوت چشمگیری دارد.
در میان ۳۲ کشور، سهم معلمان دوره متوسطه اول که از هوش مصنوعی استفاده میکنند در سال ۲۰۲۴ از ۱۴ درصد در فرانسه تا ۵۲ درصد در آلبانی متغیر است. این سهم به طور میانگین در اتحادیه اروپا (EU-22) ۳۲ درصد و در OECD (۲۷ کشور) ۳۶ درصد است.
در این پیمایش، استفاده از هوش مصنوعی شامل پیشبینی، پیشنهاد تصمیم یا تولید متن است. این تعریف، کاربرد هوش مصنوعی در تدریس یا برای تسهیل یادگیری دانشآموزان در ۱۲ ماه پیش از اجرای پیمایش را در بر میگیرد.
الگوهای نیرومند منطقهای بهروشنی دیده نمیشود، هرچند در مجموع کشورهای اروپای غربی نسبت به بالکان غربی و اروپای شرقی، استفاده کمتر معلمان از هوش مصنوعی را نشان میدهند.
بهجز آلبانی، سهم معلمانی که دستکم یک بار از هوش مصنوعی استفاده کردهاند در هشت کشور یا اقتصاد به دو نفر از هر پنج نفر یا بیشتر رسیده است. درصدها به این ترتیب است: مالت (۴۶)، چک (۴۶)، رومانی (۴۶)، لهستان (۴۵)، کوزوو (۴۳)، مقدونیه شمالی (۴۲)، نروژ (۴۰) و منطقه فلاندر در بلژیک (۴۰).
کشورهایی که کمترین استفاده از هوش مصنوعی را در مدارس داشتند عبارت بودند از بلغارستان (۲۲)، مجارستان (۲۳)، منطقه فرانسویزبان بلژیک (۲۳)، ترکیه (۲۴)، ایتالیا (۲۵)، فنلاند (۲۷)، مونتهنگرو (۲۸) و اسلواکی (۲۹).
چرا میزان استفاده از هوش مصنوعی تا این حد متفاوت است؟
سخنگوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) گفت دولتها در حوزه استفاده از هوش مصنوعی در آموزش، مواضع سیاستی متفاوتی اتخاذ کردهاند که میتواند بر آگاهی معلمان و کاربرد هوش مصنوعی در اروپا اثر بگذارد.
سخنگوی یونسکو به یورونیوز نکست گفت: «برخی کشورها در تدوین راهبردهای ملی هوش مصنوعی که شامل بخش آموزش هم میشود، فعالتر بودهاند، در حالی که برخی دیگر درباره هوش مصنوعی و استفاده از هوش مصنوعی مولد در کلاسها رویکردی محتاطانه اتخاذ کردهاند و بسته به سن دانشآموزان قواعد سختگیرانهتری گذاشتهاند.»
روچن لی، مدیر ارشد پروژه در OECD، گفت: «زیرساخت، محدودیتهای فناورانه مانند فایروالها، نگرشهای اجتماعی نسبت به استفاده از فناوری در مدارس و سیاستهایی که ممکن است معلمان را به استفاده از هوش مصنوعی تشویق یا از آن بازدارند، میتواند اختلافها بین کشورها را توضیح دهد.»
او به یورونیوز نکست گفت: «در سطح کشور، رابطهای قوی بین میزان آموزش ارائهشده درباره استفاده از هوش مصنوعی و میزان استفاده از هوش مصنوعی میبینیم.»
بن هرتز و آنتوان بیلگین، مدیران آموزشی و پژوهشی در شبکه مدارس اروپا، تاکید کردند تفاوتهای گسترده در استفاده از هوش مصنوعی بازتابدهنده محیط سیاستگذاری و فرهنگ آموزشی هر کشور است و برخی کشورها موضعی محتاطانهتر در سطح ملی اتخاذ کردهاند.
هرتز و بیلگین به یورونیوز نکست گفتند: «دسترسی به پشتیبانی عملی مانند آموزش و زیرساخت نیز یک شتابدهنده حیاتی است. دادههای TALIS تایید میکند در نظامهایی که استفاده از هوش مصنوعی در آنها بالاتر است، احتمال بیشتری دارد که معلمان آموزش حرفهای درباره این موضوع دریافت کرده باشند.»
برای نمونه، فرانسه از ابتدای امسال آموزش سراسری هوش مصنوعی را در مدارس دولتی آغاز کرده است؛ اقدامی که پس از گردآوری دادههای TALIS انجام شد.
آنها افزودند: «احتیاط، قواعد نامشخص و زیرساخت محدود از عوامل احتمالی کندتر بودن پذیرش است، بهویژه در حوزهای نو و بحثبرانگیز مانند هوش مصنوعی.»
به گفته مارتینا دیریدولفو، هماهنگکننده سیاست در کمیته اتحادیههای صنفی اروپا برای آموزش (ETUCE)، وجود و کیفیت آموزش، حجم کار، کمبود معلم، انگیزه شخصی و کنجکاوی میتواند از دلایل این شکاف باشد.
معلمان هوش مصنوعی را برای چه کارهایی به کار میگیرند؟
از میان معلمانی که از هوش مصنوعی استفاده کردهاند، در اتحادیه اروپا (EU-22) به طور میانگین نزدیک به دوسوم یعنی ۶۵ درصد میگویند از آن برای یادگیری کارآمد و خلاصهسازی یک موضوع استفاده میکنند و ۶۴ درصد برای طراحی برنامه درس یا فعالیتها به سراغ هوش مصنوعی میروند. این دو رقم بالاتر نشان میدهد هوش مصنوعی بیش از همه برای آمادگی خود معلمان به کار میرود.
کاربردهای دیگر و سهم آنها:
- کمک به دانشآموزان برای تمرین مهارتهای جدید در سناریوهای واقعی (۴۹)
- حمایت از دانشآموزان دارای نیازهای ویژه آموزشی (۴۰)
- تنظیم خودکار دشواری مواد درسی بر اساس نیازهای یادگیری دانشآموزان (۳۹)
- تولید متن برای بازخورد به دانشآموز یا ارتباط با والدین/سرپرستان (۳۱)
- مرور دادههای مربوط به مشارکت یا عملکرد دانشآموزان (۲۹)
- ارزیابی یا نمرهگذاری کار دانشآموزان (۲۶)
این یافتهها نشان میدهد کاربردهای مستقیم در کلاس یا روبهروی دانشآموز کمتر رایج است. معلمان عمدتاً برای آمادگی خود به هوش مصنوعی تکیه میکنند و وظایف ارزیابی کمترین استفاده را دارد. هرتز و بیلگین گفتند بسیاری از معلمان احتمالاً فعلاً و در آینده نزدیک بیشتر «پشت صحنه» از هوش مصنوعی استفاده میکنند.
روچن لی در OECD گفت هوش مصنوعی میتواند در کارهای اداری به معلمان کمک کند و این زمان و انرژی آنها را برای وظایفی که به تدریس مستقیم نزدیکتر است آزاد میکند.
گام بعدی هوش مصنوعی در مدارس چیست؟
کارشناسان همنظرند که استفاده از هوش مصنوعی در آموزش بهطور پیوسته در حال رشد است و ادامه خواهد یافت. آنها هشدار میدهند که استفاده مسئولانه، دستورالعملهای روشن و آگاهی از پیامدهای احتمالی باید بخشی از این روند باشد.
هرتز و بیلگین در شبکه مدارس اروپا گفتند با گذشت زمان، سامانههای هوش مصنوعی احتمالاً بیشتر و مستقیمتر با دانشآموزان تعامل خواهند کرد، برای نمونه با پیشنهاد فعالیتهای شخصیسازیشده یا ارائه بازخورد لحظهای.
آنها گفتند: «اما معلمان باید همچنان واسطه اصلی بین دانشآموز و فناوری بمانند تا اختیار عمل، نظارت اخلاقی و نقش مراقبتیشان حفظ شود.»
یونسکو با گسترش استفاده از هوش مصنوعی در آموزش، بر نقش محوری معلمان تاکید میکند.
سخنگوی یونسکو گفت: «ابزارهای هوش مصنوعی باید مکمل معلمان باشند، نه جایگزین آنها، و استفاده از آنها باید با استانداردهای اخلاقی و اهداف آموزشی همسو باشد و استقلال و حریم خصوصی معلمان و فراگیران را حفظ کند.»
دیریدولفو با اشاره به اینکه استفاده از هوش مصنوعی میان هم معلمان و هم دانشآموزان، بهویژه با ابزارهای مولد، رو به افزایش است، نگرانی دیگری را مطرح کرد و به یورونیوز نکست گفت: «با توجه به کمبود شدید معلم که در اروپا با آن روبهرو هستیم، خطرات ملموس تنزل صلاحیت و کاستن از مهارتهای این حرفه را میبینیم.»
او همچنین به یک محدودیت در پیمایش OECD اشاره کرد: دادهها درباره بسامد این استفاده چیزی نمیگویند. مشخص نیست معلمان بهطور منظم از هوش مصنوعی استفاده کردهاند یا فقط چند بار آن را آزمودهاند.