ممکن است نشست اقلیمی COP30 به عنوان شکستی پرتنش در تاریخ ثبت شود زیرا اختلافات هر امیدی به تعهد به حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی را از میان برد.
این آخر هفته همه نگاه‌ها به بلم دوخته شد؛ جایی که کشورهایی با مواضع متضاد در کنفرانس اقلیمی سازمان ملل که زیر فشار «بادهای مخالف سیاسی» قرار داشت، دست‌وپا می‌زدند تا به یک توافق نهایی برسند.
کوپ۳۰ با امیدهای فراوان به دستیابی به نتیجه‌ای تاریخی آغاز شد؛ نه فقط به دلیل نزدیکی پرمعنا به جنگل‌های بارانی آمازون که نقش تنظیم‌کننده حیاتی اقلیم را دارد.
این همچنین نخستین نشست اقلیمی سازمان ملل بود که پس از تصمیم جنجالی دونالد ترامپ برای ترک توافق پاریس، هیچ نماینده‌ای از آمریکا در آن حضور نداشت. کاریزمای لوئیز ایناسیو لولا دا سیلوا، رئیس‌جمهور برزیل، محرک تلاش‌ها برای دستیابی به یک توافق نهایی بلندپروازانه بود.
اما آیا این‌ها در نهایت کمکی کرد و این دو هفته مذاکره فرسایشی چه دستاوردی داشت؟ در اینجا پنج نتیجه کلیدی از کوپ۳۰ و معنای آن‌ها برای آینده را می‌خوانید.
هیچ تعهدی به حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی
گرچه گذار از سوخت‌های فسیلی در دستور کار رسمی کوپ۳۰ نبود، اما شتاب سیاسی پیرامون این موضوع خیلی زود آن را به محور چانه‌زنی‌ها بدل کرد.
برخی کشورها امید داشتند به سمت تدوین یک نقشه‌راه برای این گذار حرکت کنند. منظورشان سندی دستوری نبود، بلکه نوعی «نقشه‌راهِ نقشه‌راه» که در آن هر کشور اهداف خود را مشخص کند.
بیش از ۹۰ کشور، از جمله بریتانیا، آلمان و هلند، از ایده نقشه‌راه حمایت کردند و لولا دا سیلوا هم خواست جهان «از همین حالا درباره زندگی بدون سوخت‌های فسیلی فکر کند».
با وجود حمایت فزاینده، در ساعات پایانی اجلاس هر اشاره‌ای به سوخت‌های فسیلی از متن توافق حذف شد و کشورهایی ثروتمند از نفت، مانند عربستان سعودی، مانع از درج این تعهد شدند.
این اقدام با واکنش‌های تندی روبه‌رو شد. داگ ویر از دیده‌بان درگیری و محیط‌زیست گفت متن نهایی برای جوامعی که همین حالا با بدترین پیامدهای تغییر اقلیم روبه‌رو هستند «شکست اخلاقی» است.
ویر افزود: «با کنار گذاشته شدن کامل نقشه‌راه سوخت‌های فسیلی، کوپ تقریبا هیچ پیشرفتی در پایان دادن به وابستگی به این سوخت‌ها نداشته است.»
او ادامه داد: «نسبت به دو سال پیش در دبی جلوتر نرفته‌ایم و با کوهی دشوارتر روبه‌رو هستیم.»
آیا هنوز امیدی به آینده‌ای بدون سوخت‌های فسیلی هست؟
با اینکه نام سوخت‌های فسیلی از «موتیرائو جهانی» (در پرتغالی به معنای تلاش جمعی) حذف شد، تحلیلگران می‌گویند «صفحه‌های تکتونیکی» زیر متن جابه‌جا شده‌اند.
توافق‌ها در نشست سازمان ملل نیازمند اجماع همه طرف‌هاست (نزدیک به ۲۰۰ کشور) و به همین دلیل پیشرفت معمولا کند و گام‌به‌گام است. اکنون به نظر می‌رسد کشورهای بلندپروازتر پیگیری نقشه‌راه حذف تدریجی سوخت‌های فسیلی را به بیرون از فرایند کوپ برده‌اند.
لولا در سخنرانی پایانی بار دیگر بر ضرورت تدوین نقشه‌راه برای پایان دادن به سوخت‌های فسیلی تاکید کرد و کارگروهی را راه انداخت که بیش از ۸۵ کشور را دعوت می‌کند داوطلبانه طرح‌های خود برای گذار به انرژی پاک را ارائه کنند.
او از برگزاری کنفرانس «حذف جهانی سوخت‌های فسیلی» کلمبیا که آوریل سال آینده با مشارکت هلند برگزار می‌شود، به طور علنی حمایت کرد.
«پیمان سوخت فسیلی» که شبکه‌ای متشکل از نزدیک به ۴۰۰۰ سازمان جامعه مدنی خواستار حذف جهانی سوخت‌های فسیلی است، اعلام کرد: «بن‌بستی که در برزیل دیدیم، ضرورت مذاکره درباره یک پیمان سوخت فسیلی را بیش از پیش تقویت می‌کند؛ چارچوبی مکمل برای گذار عادلانه همسو با هدف دمایی ۱.۵ درجه سانتی‌گراد.»
این شبکه افزود: «پیمان پیشنهادی آنچه کوپ۳۰ نتوانست به آن دست یابد را ممکن می‌کند: جدول‌های زمانی منصفانه برای کنارگذاری، چارچوب‌های مالی برای تضمین گذار عادلانه در کشورهای در حال توسعه و سازوکاری برای عدم اشاعه که جلوی توسعه جدید سوخت‌های فسیلی را بگیرد.»
«کوپ حقیقت»
مقابله با جنگ اطلاعات نادرست درباره اقلیم جنجال کمتری برانگیخت و همه طرف‌های مذاکره‌گر بر ضرورت تقویت سلامت اطلاعات برای اقدام موثر اقلیمی اذعان کردند.
گنجاندن سلامت اطلاعات در متن توافق کوپ۳۰ به عنوان «پیامی سیاسی قوی» درباره اهمیت اطلاعات دقیق، حفاظت از علم اقلیم و شفاف کردن منافع بخش خصوصی، به‌ویژه شرکت‌های بزرگ فناوری و صنعت تبلیغات، برای مهار محتوای غیرمسئولانه توصیف شده است.
این نخستین بار است که دولت‌ها رسما به صیانت از سلامت اطلاعات و مقابله با اطلاعات نادرست اقلیمی متعهد می‌شوند.
هایدی هاوتالا، نایب رئیس پیشین پارلمان اروپا، گفت: «با به رسمیت شناختن سلامت اطلاعات در متن کوپ۳۰، جامعه بین‌المللی گامی مهم برای مصون‌سازی گفت‌وگوی عمومی از دستکاری و تقویت تعهد مشترکمان به شفافیت برداشته است.»
او افزود: «حقیقت برای اقدام اقلیمی ضروری است. با گنجاندن سلامت اطلاعات در متن کوپ۳۰، جهان تعهد خود به شفافیت و پاسخگویی دموکراتیک را تقویت کرده است.»
جنگل‌زدایی به حاشیه رفت
با وجود برگزاری کوپ۳۰ در متن نمادین «ریه‌های زمین»، مارینا سیلوا، وزیر محیط زیست برزیل، نتوانست نقشه‌راه پایان جنگل‌زدایی را در متن اصلی توافق بگنجاند.
این تعهد زمانی که به نقشه‌راه سوخت‌های فسیلی گره خورد، کنار گذاشته شد؛ نقشه‌راهی که با مخالفت شدید آنچه «کشورهای نفتی» خوانده می‌شوند مواجه بود. برخی منتقدان این را خرابکاری راهبردی از سوی وزارت خارجه برزیل می‌دانند که سال‌هاست نفت کشور را در بازارهای خارجی می‌فروشد.
با این حال، برزیل صندوق سرمایه‌گذاری چند میلیارد دلاری با عنوان «سازوکار جنگل‌های استوایی برای همیشه» را رونمایی کرد. این ابتکار که خارج از چارچوب سازمان ملل تعریف شده، قصد دارد به کشورها برای حفظ درختان و جلوگیری از قطع آن‌ها پول پرداخت کند.
آلمان تعهد داده در دهه آینده ۱ میلیارد یورو به «سازوکار جنگل‌های استوایی برای همیشه» کمک کند و نروژ نیز وعده داده است ۳۰ میلیارد کرون (حدود ۲.۵ میلیارد یورو) در قالب وام طی ۱۰ سال پرداخت کند، مشروط بر اینکه اهداکنندگان بیشتری به آن بپیوندند.
سه برابر کردن منابع مالی اقلیمی
کشورها توافق کردند منابع مالی سازگاری با تغییرات اقلیمی را سه برابر کنند؛ منابعی که از سوی کشورهای ثروتمند تامین می‌شود تا به کشورهای در حال توسعه برای محافظت در برابر پیامدهای گرمایش جهانی کمک کند.
این تصمیم نسبت به تعهد قبلی برای دو برابر کردن منابع، پیشرفتی قابل توجه است، اما تحقق هدف ۱۲۰ میلیارد دلار در سال (حدود ۱۰۴.۰۲ میلیارد یورو) پنج سال به تعویق افتاد و به ۲۰۳۵ موکول شد.
هارجیت سینگ در بنیاد اقلیمی سَتَت سمپادا گفت: «این نتیجه توهینی به هر جامعه‌ای است که امروز زیر آب رفته یا در آتش می‌سوزد.» او استدلال کرد جدول زمانی تعیین‌شده «فوریت فجایع اقلیمی که همین امروز گریبان ما را گرفته» را نادیده می‌گیرد.
گام بعدی چیست؟
برزیل می‌خواهد شتاب ایجادشده برای ارائه نقشه‌راه‌های مقابله با جنگل‌زدایی را حفظ کند و چشم به مشارکت دیگر کشورها در صندوق جنگل‌های بارانی خود دارد تا کمبود سرمایه‌گذاری کنونی را جبران کند.
گذار به انرژی پاک محور کنفرانسی در آوریل سال آینده خواهد بود؛ رویدادی که هدفش گردآوردن دولت‌ها، کارشناسان، رهبران صنعتی و جوامع بومی برای ترسیم «مسیرهای حقوقی، اقتصادی و اجتماعی» به منظور کنارگذاری منصفانه و عادلانه سوخت‌های فسیلی است. سوخت‌های فسیلی
کلمبیا و هلند این رویداد را ۲۸ و ۲۹ آوریل در سانتا مارتا به طور مشترک میزبانی خواهند کرد. ایرنه ولس توریس، وزیر محیط زیست کلمبیا، گفت: «بحث درباره سوخت‌های فسیلی نمی‌تواند در کوپ۳۰ تمام شود.»
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، گفت در کوپ امسال پیشرفت‌هایی حاصل شده است، اما هشدار داد که دستیابی به توافق‌ها هر روز دشوارتر می‌شود.
او گفت: «نمی‌توانم تظاهر کنم که کوپ۳۰ همه نیازها را برآورده کرده است. فاصله میان جایگاهی که اکنون در آن هستیم و آنچه علم مطالبه می‌کند همچنان به شکل خطرناکی زیاد است.»
این امر تردیدهایی درباره امکان تصویب تعهدات سخت‌گیرانه‌تر در کوپ۳۱ ایجاد می‌کند؛ نشستی که سال آینده در ترکیه برگزار خواهد شد و استرالیا ریاست مذاکرات آن را بر عهده خواهد داشت.