با فراتر رفتن دما از مرزهای ایمن، دانشمندان درباره نقاط عطف هشدار می‌دهند؛ اما رهبران جهان تاکید می‌کنند که بشر با اقداماتی هنوز می‌تواند گرمایش جهانی را دوباره به زیر ۱.۵ درجه سانتی‌گراد بازگرداند.
رهبران اقلیمی جهان اذعان می‌کنند که گرم‌شدن زمین از مرزی که یک دهه پیش برای دور نگه‌داشتن این سیاره از منطقه خطر تعیین کردند، عبور خواهد کرد.
با این حال مقام‌های سازمان ملل متحد، دانشمندان و تحلیلگران امید خود را به این بسته‌اند که در نهایت دمای جهانی را دوباره به زیر خط قرمزی برگردانند که در توافق پاریس در سال ۲۰۱۵ تعیین شد؛ توافقی که هدفش محدود کردن گرمایش نسبت به دوران پیشاصنعتی به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد بود.
عبور از آن حد و سپس بازگشت را «فرارفت» می‌نامند. در کاربرد علم اقلیم، این به معنای عبور از خط قرمز و پشت سر را نگاه نکردن نیست.
مقام‌ها پس از سال‌ها تلقی رقم ۱.۵ درجه سانتی‌گراد به‌عنوان مرزی کاملا غیرقابل عبور، در چند هفته اخیر شروع کرده‌اند درباره محدود کردن مدت و شدتِ ماندن زمین در منطقه خطر سخن بگویند.
عدد ۱.۵ درجه سانتی‌گراد بر مبنای میانگین دما طی یک دهه محاسبه می‌شود.
«این هدف نیست، مقصد نیست؛ یک حد است»
بسیاری از دانشمندان گفته‌اند عبور از مرز ۱.۵ درجه سانتی‌گراد اجتناب‌ناپذیر است. تا وقتی میانگین ۱۰ساله دمای زمین از این حد فراتر نرود، عبور قطعی تلقی نمی‌شود. اکنون میانگین حدود ۱.۳ درجه سانتی‌گراد است و فقط در سال گذشته، میزان گرمایش از ۱.۵ درجه سانتی‌گراد هم عبور کرد.
یوهان روکستروم، مدیر موسسه پژوهش‌های اقلیم پوتسدام آلمان و مشاور علمی کنفرانس سالانه اقلیم سازمان ملل که اکنون در شهر آمازونی بلِم در برزیل برگزار می‌شود، می‌گوید: «وقتی از ۱.۵ درجه سانتی‌گراد عبور کنیم، خطر واقعیِ آغاز تغییرات برگشت‌ناپذیر در سامانه‌های زمین وجود دارد.»
این خطرها شامل انقراض جهانی صخره‌های مرجانی و رشد نماییِ موج‌های گرمای کشنده است. به گفته روکستروم و بیل هیر همچنین خطر آغاز نقاط واژگونی برای تغییرات برگشت‌ناپذیر مانند خشک‌شدن جنگل بارانی آمازون، ذوب شدن صفحات یخی گرینلند و جنوبگان و حتی شاید توقف کامل سامانه جریان‌های اقیانوس اطلس نیز وجود دارد.
نگرانی‌های مشابهی در گزارش ویژه سال ۲۰۱۸ سازمان ملل مطرح شده بود که نشان می‌داد ۱.۵ درجه سانتی‌گراد آغاز منطقه خطر است.
روکستروم به آسوشیتدپرس گفت: «در بلِم شواهد علمی بیشتری نسبت به ۱۰ سال پیش داریم که نشان می‌دهد ۱.۵ درجه سانتی‌گراد یک حد واقعی است. هدف نیست، مقصد نیست؛ یک حد است، یک مرز است.»
«اگر از آن فراتر برویم، رنج مردم را بیشتر می‌کنیم و خطر عبور از نقاط واژگونی را افزایش می‌دهیم.»
احتمال عبور از این حد زیاد است
در چند سال گذشته، دانشمندان گفته‌اند که هرچند از نظر فنی ممکن است جهان در ۱.۵ درجه سانتی‌گراد بماند یا پایین‌تر از آن بماند، اما واقع‌بینانه نیست.
آنها محاسبه می‌کنند سیاره در مسیری است که از میانه دهه ۱۸۰۰ میلادی به ۲.۶ درجه گرمایش دست یافته است؛ دوره‌ای که انقلاب صنعتی را آغاز کرد و جهشی عظیم در سوزاندن سوخت‌های فسیلی مانند زغال‌سنگ، نفت و گاز به همراه آورد.
سال‌هاست مقام‌های سازمان ملل تاکید کرده‌اند که ۱.۵ درجه سانتی‌گراد هنوز زنده است. اما اکنون، با وجود اصرار بر مرتبط و معتبر بودن این هدف، همین رهبران در چند هفته اخیر پذیرفته‌اند که احتمالا در سال‌ها یا دهه‌های پیش‌رو از آن عبور خواهد شد.
«علم روشن است: پس از هر فرارفتِ موقت، می‌توانیم و باید دماها را به ۱.۵ درجه سلسیوس برگردانیم»، سایمون استیل، رئیس امور اقلیمی سازمان ملل، همزمان با آغاز کنفرانس امسال گفت.
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، ماه گذشته در ژنو صریح‌تر سخن گفت، هرچند امیدواری نیز افزود.
گوترش گفت: «فرارفت اکنون اجتناب‌ناپذیر است؛ یعنی در سال‌های پیشِ رو دوره‌ای، کوتاه‌تر یا بلندتر، با شدت بیشتر یا کمتر، بالای ۱.۵ درجه سلسیوس خواهیم داشت.» «اما این به آن معنا نیست که محکومیم با از دست رفتنِ هدف ۱.۵ درجه سلسیوس زندگی کنیم؛ نه.»
مقام‌های سازمان ملل گفتند هدفِ رسیدن به ۱.۵ درجه سلسیوس باید حتی پس از عبور جهان از این حد نیز حفظ شود، چون هدفی است که ارزش حفظ کردن دارد.
فرارفت یک راهکار جایگزین است
ایدهِ فرارفت این است که دماها از مرز ۱.۵ درجه سلسیوس عبور می‌کنند، اما به‌مرور زمان کاهش می‌یابند.
امید این است که وقتی جهان از افزودن گازهای گلخانه‌ای در جو ناشی از سوزاندن زغال‌سنگ، نفت و گاز طبیعی دست بردارد، مخازن طبیعی کربن مانند درختان و اقیانوس‌ها که آلودگی کربنی را از هوا می‌مکند، سطح آن را پایین خواهند آورد. همچنین امید می‌رود فناوری‌های نو بتوانند دی‌اکسیدکربن را از هوا بیرون بکشند.
وقتی غلظت کربن در هوا کاهش یابد، دماها هم پایین می‌آیند، در نهایت. بخش زیادی از این به فناوری‌هایی بستگی دارد که هنوز در مقیاسی به اندازه کافی بزرگ برای کمک در دسترس نیستند.
اوت‌مار ادنهوفر، اقتصاددان ارشد مؤسسه پژوهش‌های اقلیم پوتسدام و رئیس هیئت اروپایی مشورتی علمی درباره تغییرات اقلیم، گفت: «بدون حذف دی‌اکسیدکربن، مدیریت سناریوی فرارفت به‌سادگی ناممکن است.»
دانشمندان دقیقاً نمی‌دانند خطر در دوره فرارفت، کِی و کجا آغاز می‌شود و اینکه کدام خطرناک‌تر است: ماندنِ طولانی‌تر بالای گرمایشِ ۱.۵ درجه سلسیوس یا رسیدنِ گرمایش به سطوحی بسیار بالاتر از ۱.۵ درجه.
اما می‌دانند جهان احتمالاً دهه‌ها در آن محدوده خواهد ماند.
آخرین تحلیلِ دانشمندانِ Climate Action Tracker نشان می‌دهد اگر جهان هر کاری که ممکن است برای کاهش انتشار انجام دهد (کاری که تا کنون هرگز نکرده)، دمای جهانی احتمالاً حوالی سال ۲۰۳۰ از ۱.۵ درجه عبور می‌کند. این مطالعه نشان داد اوج دما حوالی ۱.۷ درجه سلسیوس خواهد بود و تا دهه ۲۰۶۰ دوباره به زیر این حد برنمی‌گردد.
اما به گفته هیر، مسیر کنونی جهان نه یک فرارفت کوچک، بلکه عملاً از دست دادنِ کامل هدف است؛ به‌طوری‌که حتی در سال ۲۱۰۰ نیز دماها همچنان رو به افزایش خواهند بود.
روکستروم گفت: «ده سال پیش مسیر منسجم‌تری برای دور نگه‌داشتن جهان از ۱.۵ درجه داشتیم، اساساً با فرارفتِ اندک یا بدون فرارفت.»
«حالا ده سال گذشته است؛ شکست خورده‌ایم.»