به گفته دهها نفر از افرادی که از مالی گریختهاند و با آسوشیتدپرس گفتگو کردهاند، یک واحد نظامی جدید روسیه که امسال جایگزین گروه مزدوران «واگنر» شده، همزمان با همکاری در کنار ارتش این کشور برای سرکوب و شکار افراطگرایان، مرتکب جنایاتی از جمله تجاوز جنسی و گردنزدن غیرنظامیان میشود.
به گزارش آسوشیتدپرس، پناهجویان میگویند «سپاه آفریقا» که زیر نظر وزارت دفاع روسیه فعالیت میکند، همان روشها و تاکتیکهای واگنر را به کار میگیرد.
روایتهای این افراد که طی دسترسی نادر و استثنایی خبرنگاران آسوشیتدپرس در مرز موریتانی جمعآوری شده، تا پیش از این در رسانههای بینالمللی بازتاب پیدا نکرده بود.
منطقه پهناور و وسیع «ساحل» در غرب آفریقا به مرگبارترین نقطه جهان از نظر مقابله با فعالیتهای افراطگرایانه تبدیل شده است. حکومتهای تحت ریاست نظامیان در مالی، بورکینافاسو و نیجر طی سالهای اخیر از متحدان غربی خود روی برگردانده و برای مبارزه با جنگجویان وابسته به القاعده یا داعش، دست به دامان روسیه شدهاند.
بنا به گزارش آسوشیتدپرس، «سپاه آفریقا» شش ماه پیش جایگزین مزدوران گروه واگنر شده است. این تحول ابتدا برای غیرنظامیانِ خسته از جنگ که به گفته سازمان ملل از سوی تمام طرفین درگیر مورد آزار قرار گرفتهاند، امیدبخش و روزنهای برای کاهش خشونتها تلقی میشد.
اما پناهجویان به تازگی از آغاز یک «دوره وحشت» جدید توسط «مردان سفیدپوست» در این سرزمین وسیع و عمدتاً بیقانون خبر میدهند. آسوشیتدپرس با ۳۴ پناهجو گفتگو کرده است که اکثر آنها از ترس انتقامجویی، خواهان عدم افشای نامشان بودند.
سیاست «زمین سوخته»
دو پناهجو ویدیوهایی از روستاهای به آتش کشیده شده توسط «سپاه آفریقا» را به خبرنگاران آسوشیتدپرس نشان دادند. دو نفر دیگر گفتند پیکر عزیزانشان را با کبد و کلیه از بدن خارجشده پیدا کردند.
گزارشهای پیشین آسوشیتدپرس کانالهای رسانههای اجتماعی را که احتمالا توسط اعضای واگنر اداره میشدند، ردیابی کرده بود. در این کانالها، تصاویری از مردانی با لباس نظامی دیده میشد که در حال قطعهقطعه کردن اجساد غیرنظامیان مالی و ژست گرفتن در کنار اعضای مثله شده آنها بودند.
به گفته یکی از ریشسفیدان روستاهای مالی که ماه گذشته برای دومین بار به موریتانی گریخته است: «این ناشی از سیاست زمین سوخته است. سربازان با هیچکس حرف نمیزنند. هر که را ببینند، بدون سوال و بدون هشدار شلیک میکنند.مردم حتی نمیدانند چرا کشته میشوند.»
او افزود: «هیچ تفاوتی بین واگنر و سپاه آفریقا وجود ندارد.»
مقامات مالی هرگز به طور علنی حضور واگنر را در کشورشان تایید نکردند و حضور سپاه آفریقا روسیه را نیز هنوز به رسمیت نشناختهاند. با این حال، رسانههای دولتی روسیه طی هفتههای اخیر گزارشهایی از مالی منتشر کردهاند که در آن از «سپاه آفریقا» برای دفاع از کشور در برابر «تروریستها» تمجید شده است.
وزارت امور خارجه روسیه نیز تایید کرده است که این واحد نظامی «به درخواست مقامات مالی» فعال است و خدماتی همچون اسکورت زمینی، عملیات جستجو و نجات و دیگر فعالیتها را ارائه میدهد.
ابهامات پیرامون «سپاه آفریقا»
گزارشها حاکی است که نقض حقوق غیرنظامیان در مالی از زمانی شدت گرفته که واگنر در سال ۲۰۲۱ با ارتش کم بضاعت این کشور همکاری خود را آغاز کرد.
طبق گفته تحلیلگران امنیتی بخش خصوصی، مالی ماهانه حدود ۱۰ میلیون دلار برای کمکهای واگنر به روسیه پرداخت میکرد. اگرچه واگنر هرگز به طور رسمی تحت فرمان کرملین نبود، اما پیوندهای نزدیکی با تشکیلات اطلاعاتی و نظامی روسیه داشت.
مسکو پس از کشته شدن یوگنی پریگوژین (رهبر واگنر) در سانحه هوایی سال ۲۰۲۳ و پس از شورش مسلحانه کوتاه مدت او علیه ولادیمیر پوتین، روند توسعه «سپاه آفریقا» را به عنوان رقیبی برای واگنر آغاز کرد.
معلوم نیست که آیا توافق فعلی میان مالی و روسیه بر سر فعالیت این واحد جدید نظامی همانند قرارداد پیشین با واگنر است یا خیر؟ بسیاری از جنبههای عملیاتی سپاه آفریقا، از جمله شمار جنگجویان آن که تحلیلگران آن را حدود ۲ هزار نفر تخمین میزنند نیز نامشخص است.
به موجب گزارش آسوشیتدپرس، همه اعضای سپاه آفریقا روستبار نیستند. به گفته چندین پناهجو، مردان سیاهپوستی که به زبانهای خارجی صحبت میکردند نیز در این نیرو دیده شدهاند.
شورای روابط خارجی اروپا به تازگی در گزارشی اعلام کرده است که این واحد نظامی از میان اتباع روس و همچنین از بلاروس و کشورهای آفریقایی نیرو جذب میکند.
غیرنظامیان در «تنگنای مرگ»
عملیات تعقیب و گریز شبهنظامیان توسط سپاه آفریقا و نیروهای مالی در ماه سپتامبر شدت گرفت؛ زمانی که جنگجویان گروه «جماعت نصرة الإسلام والمسلمین» بیسابقهترین محاصره ورود سوخت از کشورهای همسایه به مالی را به این کشور تحمیل کردند.
به گفته کارشناسان تعیین آمار دقیق کشتهشدگان و قربانیان حملات در مالی، به ویژه در مناطق دورافتاده، غیرممکن است، زیرا دسترسی روزنامهنگاران و امدادگران به این کشور بسیار محدود است.
شکرهجان سزاوغلو، نماینده کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل در موریتانی میگوید: «تردیدی نیست که شمار زیادی از مردم قربانی تجاوز، حمله و قتل میشوند و خانوادهها از هم میپاشند. اما گاهی اوقات تعیین دقیق عامل این جنایات دشوار است.»
هانی نصیبیه از پروژه پایش «مکان و رویدادهای درگیری مسلحانه» وضعیت فعلی را چنین توصیف کرد: غیرنظامیان از هر دو سو یعنی، شبهنظامیان و نیز سپاه آفریقا و ارتش مالی، تحت فشار قرار دارند و میان دو سنگ آسیاب گیر کردهاند. آنها در موقعیتی دشوار به سر میبرند و راه فرار ندارند.
یکی از پناهجویان گفته است: «اگر به ارتش نگویی که جهادیها را دیدهای، ارتش تو را میکشد. اما اگر به آنها بگویی، جهادیها پیدایت میکنند و تو را میکشند.»
مسئولیت مستقیم دولت روسیه
کارشناسان حقوقی معتقدند جایگزینی واگنر با «سپاه آفریقا»، باعث میشود که مسئولیت اقدامات این نیرو مستقیماً بر عهده دولت روسیه باشد.
به گفته لیندسی فریمن، مدیر ارشد مرکز حقوق بشر دانشکده حقوق دانشگاه کالیفرنیا در برکلی که درگیریها در کشور مالی را رصد میکند: «با وجود تغییر نام (ریبرندینگ)، همٰسویی چشمگیری در پرسنل، فرماندهان، تاکتیکها و حتی نشانهای نظامی میان واگنر و سپاه آفریقا وجود دارد.»
فریمن افزود: از آنجا که سپاه آفریقا در ساختار وزارت دفاع روسیه ادغام شده است، طبق قوانین بینالمللی میتوان آن را به عنوان یک ارگان رسمی دولت روسیه تلقی کرد. این بدان معناست که هرگونه جنایت جنگی که توسط سپاه آفریقا در مالی انجام شود، از منظر حقوق بینالملل و بر اساس قوانین ناظر بر مسئولیت دولتها، به پای دولت روسیه نوشته میشود.»