در طول تاریخ تمدنهایی وجود داشتهاند که با وجود فاصلههای عظیم جغرافیایی، هر یک صدها سال دوام آوردند؛ اکدیها، مایاها یا دودمان تانگ در چین اما در نهایت فروپاشیدند. شیوه فروپاشی هر یک با دیگری کمی متفاوت داشت، اما یک عامل بنیادین میانشان مشترک بود: کمبود آب.
این جوامع شهرهای بزرگ، معماری باشکوه، کشاورزی سازمانیافته و قدرت منطقهای داشتند. اما خشکسالی، مدیریت ناکارآمد یا ترکیبی از هر دو آنها را به سوی فروپاشی برد.
کارشناسان حالا میگویند خبرها درباره بحران آب در ایران زنگ خطر را به صدا درآورده است.
ایران با بدترین بحران آبی چند دهه اخیر روبهروست
تصاویر ماهوارهای که کارشناسان مرکز مطالعات استراتژیک و بینالمللی تحلیل کردهاند، نشان میدهد این کمبود آب میتواند فاجعهبار و رو به وخامت باشد.
چهار تا از پنج مخزن اصلی که آب تهران، پایتخت ۹.۷ میلیون نفری کشور، را تأمین میکنند، بین ژوئن تا نوامبر کاهش شدید داشتهاند.
دو مخزن بیش از ۷۰ درصد کوچک شدهاند که بسیار فراتر از تغییرات طبیعی فصلی است. دو مخزن دیگر نیز ۲۸ درصد و ۲۰ درصد کاهش سطح آب داشتهاند.
به زبان ساده، آب شیرین تهران در حال تمام شدن است؛ موضوعی که دولت ایران با اذغان به آن هشدار داده است. مسعود پزشکیان، رئیسجمهور ایران، یک ماه پیش اعلام کرد که اگر بارش کافی نرسد، احتمال دارد پایتخت تخلیه شود.
مشهد، دومین شهر بزرگ ایران با چهار میلیون نفر جمعیت، نیز شرایط مشابهی دارد: ذخایر آب این شهر زیر ۳ درصد گزارش شده است.
از آنجا که خشکسالی کنونی ایران حدود شش سال ادامه داشته، احتمال بارش نجاتبخش بسیار اندک است.
دعا کافی نیست؛ مدیریت صحیح لازم است
کارشناسان میگویند تکیه بر دعا ایران را نجات نخواهد داد. در واقع آنچه ضروری است، اصلاحات ریشهای در نظام مدیریت آب کشور است.
مرکز مطالعات استراتژیک و بینالمللی در این میان مجموعهای از خطاها را که باعث به وجود آمدن وضعیت کنونی شده برجسته کرده است. این عوامل عبارتند از: سدسازی بیش از حد، کشاورزی ناکارآمد و پرمصرف، حفر بیرویه چاهها، کاهش پوشش گیاهی به دلیل توسعه بیبرنامه تهران، مصرفگرایی ناشی از یارانهها و هدررفت گسترده آب از طریق لولههای فرسوده.
تغییرات اقلیمی نیز مشکل را تشدید کرده و تبخیر و از دست رفتن آبخوانها را افزایش داده است.
زمانی که بارندگی مناسب بود، این سوءمدیریتها نادیده گرفته میشد. اما اکنون آن دوره گذشته است؛ نه فقط در ایران، بلکه در بسیاری از نقاط جهان.
جهانی در حال خشک شدن
مطالعهای در سپتامبر توسط پژوهشگران مرکز فیزیک اقلیم آیبیاس در دانشگاه پوسان کره جنوبی نشان داد گرمایش جهانی خطر خشکسالیهای چندساله را افزایش داده است. خشکسالیهایی مشابه آنچه امروز تهران را تهدید میکند.
وچیا پی. راویناندراسانا، نویسنده اصلی این گزارش، هشدار داده است: «بدون سازگاری فوری و مدیریت پایدار آب، صدها میلیون نفر با کمبود بیسابقه آب روبهرو خواهند شد.»
این مطالعه پس از پژوهشی دیگر منتشر شد که طی ۲۲ سال دادههای ماهواره گریس ناسا را تحلیل کرده بود. یافتهها نشان میداد ۱۰۱ کشور که سهچهارم جمعیت جهان را در خود جای دادهاند، با کاهش خالص آب شیرین مواجهاند.
پروپابلیکا در گزارش خود نوشت: «اگر روند خشکی ادامه یابد، و پژوهشگران هشدار دادهاند که معکوس کردن آن در تقریباً ناممکن است، خطراتی زنجیرهای و بیسابقه برای نظم جهانی در راه است.»
ایران، پیشقراول یک آزمون تاریخی
آیا تمدنهای امروز بهطور داوطلبانه خود را با جهانی کمآبتر وفق خواهند داد؟ گورستان تاریخ پر است از تمدنهایی که نتوانستند چنین کنند و ایران یکی از نخستین کشورهایی است که در دوران مدرن با چنین آزمونی روبهروست.
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
هزاران سال پیش، ایرانیان باستان قناتها را ساختند؛ کانالهای زیرزمینیای که آب را از دل سفرههای زیرزمینی به شهرهای آباد و زمینهای کشاورزی پررونق منتقل میکرد. این سیستمهای هوشمند از تبخیر جلوگیری میکردند و بقای تمدن را تضمین میکردند.
کارشناسان میگویند امروز نیز راهحلهایی به همان اندازه خلاقانه و بنیادین لازم است تا ایران از خطر فروپاشی نجات یابد.