دانشمندان و کارشناسان هسته‌ای ایران سال گذشته دومین سفر مخفیانه خود به روسیه را انجام دادند؛ سفری که به گفتهٔ آمریکا، تلاشی برای دستیابی به فناوری‌های حساسی بوده که می‌تواند در ساخت سلاح هسته‌ای کاربرد داشته باشد.
به نوشته روزنامه فایننشال‌تایمز، این سفر که پیش‌تر گزارش نشده بود، بخشی از سلسله تبادلات میان مؤسسه‌های پژوهش نظامی روسیه و «سازمان نوآوری و پژوهش دفاعی» (سپند) بوده است؛ واحدی وابسته به نیروهای مسلح ایران که آمریکا آن را مسئول هدایت تحقیقات سلاح هسته‌ای ایران می‌داند.
نشست‌هایی که در اسنادی به دست فایننشال‌تایمز آمده، نخستین نشانه از تمایل مسکو برای همکاری با تهران در حوزهٔ دانشی است که می‌تواند با سلاح هسته‌ای مرتبط باشد. این روزنامه می‌گویداسناد را از طریق پرونده‌های ثبتی، فهرست‌های تحریم، داده‌های سفر فاش‌شده و سایر مکاتبات راستی‌آزمایی کرده است.
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
عمق کامل همکاری و انتقال فناوری‌های پیشرفتهٔ با کاربرد دوگانه هنوز نامشخص است. اما جیم لَمسون، پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات عدم اشاعه جیمز مارتین و تحلیلگر پیشین سازمان سیا، گفته است شواهد نشان می‌دهد دانشمندان وابسته به بخش دفاعی ایران سال گذشته «به دنبال فناوری لیزری و دانش تخصصی بوده‌اند که می‌تواند به آن‌ها برای تأیید یک طراحی سلاح هسته‌ای، بدون انجام آزمایش انفجار هسته‌ای، کمک کند».
ایران همواره تأکید داشته که برنامهٔ هسته‌ای‌اش کاملاً صلح‌آمیز است و روسیه نیز اعلام کرده با توسعهٔ سلاح هسته‌ای توسط جمهوری اسلامی مخالف است.
پیش از آن‌که آمریکا و اسرائیل در ماه ژوئن تأسیسات هسته‌ای ایران را بمباران کنند، واشنگتن گفته بود باور ندارد تهران برنامهٔ تسلیحاتی خود را احیا کرده باشد؛ اما گام‌هایی برداشته تا در صورت تصمیم رهبری ایران، زمان لازم برای ساخت بمب را کوتاه‌تر کند.
اسناد، مکاتبات و سوابق سفر که فایننشال‌تایمز مشاهده کرده، نشان می‌دهد یک شرکت پوششی وابسته به سپند به نام دماوندتِک، در نوامبر گذشته گروهی از متخصصان لیزر ایرانی را از تهران به سن‌پترزبورگ فرستاده است.
این دانشمندان با شرکت «سیستم‌های لیزری» شرکتی روسی که زیر تحریم‌های آمریکا قرار دارد و بر روی فناوری‌های غیرنظامی و همچنین پروژه‌های محرمانهٔ نظامی کار می‌کند، دیدار کردند. شرکت سیستم‌های لیزری به درخواست فایننشال‌تایمز برای اظهار نظر پاسخی نداده است.
تحقیقات همین روزنامه در ماه اوت نشان داده بود که دماوندتک و مدیرعاملش «علی کلوَند» ترتیب دیدار چندین دانشمند هسته‌ای و عوامل تدارکاتی ایران را با دانشمندان و شرکت‌های روسی مرتبط با نهادهای نظامی و اطلاعاتی داده‌اند. آن‌ها با گذرنامه‌های دیپلماتیک ویژه و با شمارهٔ سریالی که وزارت خارجهٔ ایران صادر کرده بود، سفر کردند.
وزارت خارجهٔ آمریکا در ماه اکتبر دماوندتک و کَلْوَند را به دلیل فعالیت برای سپند و تلاش برای «تأمین اقلام قابل استفاده در توسعهٔ دستگاه‌های انفجار هسته‌ای از تأمین‌کنندگان خارجی» تحریم کرد. همچنین اعلام کرد که این افراد «سفر کارشناسان هسته‌ای ایران به روسیه را تسهیل کرده‌اند».
مکاتباتی که فایننشال‌تایمز مشاهده کرده نشان می‌دهد که کَلْوَند و دماوندتک سال گذشته ترتیب سفر دوم دانشمندان ایرانی به روسیه را نیز داده‌اند. مقام‌های غربی باور دارند این دو سفر به هم مرتبط بوده‌اند.
دیمیتری واسیلیف، مدیر کل شرکت سیستم‌های لیزری، در آوریل سال گذشته علی کلوند و چهار کارمندِ ادعاییِ دماوندتک را به بازدید از تأسیسات این شرکت در استرِلْنا در جنوب‌غرب سن‌پترزبورگ دعوت کرده بود. ایرانی‌ها در نوامبر به این سفر رفتند.
بررسی سوابق دانشگاهی و سازمانی توسط فایننشال‌تایمز نشان می‌دهد این افراد نه کارمند دماوندتک، بلکه فیزیکدانان و مهندسان دانشگاه‌های ایرانی و مراکز پژوهشی مرتبط با ساختار دفاعی کشور بوده‌اند.
آن‌ها شامل پژوهشگرانی از دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه آزاد اسلامی کاشان و دانشگاه صنعتی مالک‌اشتر بوده‌اند. دانشگاه صنعتی مالک‌اشتر زیرمجموعه وزارت دفاع ایران است و مدت‌هاست به دلیل فعالیت‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای زیر تحریم آمریکا و اتحادیه اروپا قرار دارد.
در دعوت‌نامه، این سفر «فرصتی برای همکاری فناورانه» توصیف شده بود. داده‌های پرواز که فایننشال‌تایمز بررسی کرده نشان می‌دهد که کلوند و گروه همراهش بین ۷ تا ۱۱ نوامبر ۲۰۲۴ به روسیه سفر کرده‌اند.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
آندری ساوین، پژوهشگر شرکت سیستم‌های لیزری، در فوریه ۲۰۲۵ در سفر به تهران با نمایندگان دماوندتک و طبق گفتهٔ فردی مطلع، با مقام‌هایی که گمان می‌رود وابسته به سپند باشند دیدار کرده است. ساوین همچنین استاد دانشگاه دولتی فناوری بالتیک، از مهم‌ترین دانشگاه‌های نظامی-فنی روسیه است. او نیز به درخواست برای اظهار نظر فایننشال تایمز پاسخ نداده است.
طبق وب‌سایت شرکت، سیستم‌های لیزری از سرویس امنیت فدرال روسیه، اف‌اس‌بی، مجوز انجام کارهای مرتبط با اسرار دولتی را دارد و همچنین از وزارت دفاع روسیه مجوز توسعهٔ تسلیحات تحت نظارت مستقیم در محل را دریافت کرده است.
به گفته وزارت خارجه آمریکا دماوندتک نقش دلال تأمین تجهیزات را در مجموعه پژوهشی وابسته به نظام ایران ایفا می‌کند و به دنبال فروشندگان خارجی قطعاتی است که مشمول کنترل‌های سختگیرانه صادرات جهانی هستند.
فایننشال‌تایمز پیش‌تر گزارش داده بود که دماوندتک تلاش کرده مقادیر اندکی از چندین ایزوتوپ رادیواکتیو، از جمله تریتیوم را بخرد، ماده‌ای که صادرات آن به‌شدت کنترل می‌شود زیرا می‌تواند برای افزایش توان انفجاری کلاهک‌های هسته‌ای استفاده شود.
ایران همواره هرگونه تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای را رد کرده و می‌گوید برنامه هسته‌ای‌اش کاملاً صلح‌آمیز است. فاسننشال‌تایمز می‌گوید دیمیتری پسکوف، سخنگوی ولادیمیر پوتین نیز به درخواستش برای اظهار نظر پاسخ نداده است.
نیکول گراجفسکی، پژوهشگر برنامه سیاست هسته‌ای در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی گفته است این نشست‌ها «شواهدی قوی است که روسیه به ایران در تحقیقات مرتبط با سلاح هسته‌ای کمک کرده و نهادهای وابسته به دولت روسیه فناوری و دانش دوکاربرده به ایران منتقل کرده‌اند.»
او افزود: «این فعالیت‌ها کاملاً شبیه فعالیت‌هایی است که در سطوح بالای دولتی در روسیه و ایران مورد تأیید قرار می‌گیرند.»
این افشاگری‌ها در بحبوحهٔ تنش‌ها درباره بلندپروازی‌های هسته‌ای ایران مطرح می‌شود. آمریکا و اسرائیل چند ماه پیش حملات هوایی مشترکی علیه سایت‌های هسته‌ای ایران انجام دادند و دونالد ترامپ ادعا کرد برنامه هسته‌ای ایران «نابود شده» است. دیپلمات‌های غربی می‌گویند این حملات خسارت شدیدی وارد کرده اما زیرساخت‌های هسته‌ای ایران یا ذخایر اورانیوم با غنای بالا را نابود نکرده است.
بعد از آن تحریم‌های سازمان ملل بعداً علیه ایران بازگردانده شد، زیرا این کشور نتوانست نگرانی‌های قدرت‌های غربی، از جمله وضعیت ذخایر اورانیوم با غنای بالا و فقدان همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نهاد نظارتی هسته‌ای سازمان ملل را برطرف کند.
در اواخر سپتامبر، بریتانیا، آلمان و فرانسه با استناد به «عدم پایبندی قابل توجه» ایران به تعهدات هسته‌ای خود، مکانیسم ماشه یا سازوکار بازگشت خودکار تحریم‌ها را فعال کردند.
آمریکا و سه کشور اروپایی روز سه‌شنبه پیش‌نویس قطعنامه‌ای علیه ایران را به شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه کردند که در آن از تهران «همکاری فوری» با آژانس خواسته شده است. کمال خرازی، وزیر خارجه اسبق ایران نیز یک روز بعد در گفتگو با شبکه سی‌ان‌ان آمریکا اعلام کرد که ایران آماده ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای با آمریکا است، مشروط بر رعایت احترام متقابل و بدون تغییر در شرایط اعلام‌شدهٔ تهران.