استارلینک مهمترین دشمن اینترنت داخلی در ایران است. این نقل‌قول بسیاری از کارشناسان ارتباط و مدافعان اینترنت آزاد در ایران این روزها است.
آگهی
استارلینک سیستم شنود و فیلترینگ ایران را دور می‌زند، حتی در زمان جنگ و اضطرار برقرار می‌ماند و با وجود کندی ارتباط به دلیل بالا رفتن تعداد کاربران در ماه‌های اخیر و موانع قانونی دولت علیه کاربرانش، هنوز جزو یکی از انتخاب‌های بسیاری از کاربران در ایران است.
اما دولت ایران از همان روز اول درصدد مقابله با این دشمن فرضی برآمده است؛ از چند شکایت به اتحادیه جهانی مخابرات گرفته تا اعلان بیانیه‌های متعدد در غیرقانونی بودن استفاده از آن و در آخرین حرکت، جرم‌انگاری «استفاده، خرید و فروش استارلینک» در یک طرح مقابله با جاسوسان خارجی.
در این گزارش، به جزئیات کارکرد استارلینک پرداخته‌ایم و این‌که چرا دولت مخالف آن است؟ در مقابل، چه کاربرانی جذب این سیستم شده‌اند و آیا ممنوعیت‌ها تاثیری بر دسترسی آنها گذاشته است؟
اینترنت ملی و استارلینک؛ هرکدام چطور کار می‌کنند؟
استارلینک سیستم متمرکز و انحصاری اینترنت ایران را دور می‌زند که از نظر حجم ترافیک عبوری داده‌ها، قیمت‌گذاری و سانسور دست حکومت را می‌بندد.
معماری اینترنت ایران از همان دهه ۱۳۸۰ که این شبکه ارتباطی وارد ایران شد، به شکلی طراحی شده بود که وابستگی کمتری به خارج داشته باشد. این وابستگی با تشکیل سازمان ارتباطات زیرساخت، زیرمجموعه وزارت ارتباطات در اوایل دهه هشتاد شروع شد و اکنون با توسعه شبکه ملی اطلاعات و برنامه‌های بومی ادامه دارد.
به نظر می‌رسد نگاه اولیه به بومی‌سازی اینترنت برای کاهش وابستگی به کشورهای دیگر بنا به طرح‌های توسعه بوده اما به مرور ادامه این فرایند، اینترنت را به یک ابزار ارتباطی امنیتی بدل کرده که باید تعاملات آن تحت نظارت باشد، دولت از داده‌های رد و بدل شده در آن نفع ببرد و در مواردی مثل اعتراضات یا شرایط جنگی، بتواند دسترسی به آن را کند یا محدود کند.
استارلینک قواعد این بازی را به هم می‌زند؛ از شبکه داخلی خودش برای ارتباطات استفاده می‌کند، در زمان اعتراضات کند نمی‌شود، هیچ داده‌ای را از شرکت زیرساخت عبور نمی‌دهد و در نتیجه امکان سانسور و فیلترینگ را از دولت می‌گیرد.
مبارزه کاربران و دولت؛ شکایت به اتحادیه جهانی مخابرات
مدت کوتاهی بعد از آغاز جنبش «زن، زندگی، آزادی» در پی کشته شدن مهسا امینی در ایران، زمزمه‌هایی از امکان سرویس‌دهی استارلینک در ایران شنیده شد و به مرور، تبلیغاتی از امکان ارایه این سرویس در داخل ایران، با استفاده از دیش و امکانات استارلینک در شبکه‌های مجازی منتشر گردید.
دولت ایران اما این ابزارها را غیرمجاز و قاچاق دانست و در اکتبر ۲۰۲۳ اولین شکایت علیه استارلینک را به اتحادیه جهانی مخابرات ارایه کرد.
این شکایت بر غیرمجاز بودن ارایه تجهیزات و سرویس‌های استارلینک در خاک ایران تکیه داشت و درنهایت بعد از چندماه کشمکش، دولت آمریکا گفت که صلاحیت رسیدگی به این دعوا را ندارد و کار را به استارلینک واگذار کرد.
استارلینک نیز گفت که آن‌چه اتفاق افتاده با شرایط سرویس‌دهی و قوانینش منافاتی ندارد و هیچ فرایندی را تغییر نخواهد داد.
در تیرماه امسال نیز ایران شکایت جدیدی علیه غیرمجاز بودن ارایه خدمات استارلینک در خاکش ارایه کرد که باید جزئیات آن در نشست آینده اتحادیه جهانی مخابرات بررسی شود. مقصود ایران از قوانین مخابراتیش که توسط استارلینک رعایت نمی‌شود، عبور دادن ترافیکش از ساختارهای انحصاری ایرانی و تن‌دادن به سانسور و شنود است. از جمله استدلال‌های جدید جمهوری‌اسلامی در شکایت علیه استارلینک این است که، پهپادهای اسرائیل در حمله به ایران با استارلینک هدایت شده‌اند.
استارلینک در ایران؛ چه ریسک‌هایی دارد و کاربران چطور آن را دور می‌زنند؟
پیش از جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، وزارت ارتباطات در چند نقل قول از طرف وزیر یا مسئولان وزارت ارتباطات، بر غیرمجاز بودن استارلینک در ایران تاکید داشتند اما مجازاتی برای آن تعریف نکرده بودند.
به نظر می‌رسید تنها گروه در خطر، فروشندگان تجهیزات استارلینک باشند که به خاطر قاچاق کالا مورد محاکمه قرار بگیرند.
در این دوران، وزارت ارتباطات تلاش کرد سراغ نمونه‌های دیگری از ارتباطات ماهواره‌ای برود که به قوانین ایران روی خوش نشان داده بودند که به نظر می‌رسد موضوع در حد مذاکرات باقی ماند و به جایی نرسید.
اما بعد از پایان جنگ ایران و اسرائیل اوضاع تغییر کرد. مجلس ایران طرح «تشدید مجازات جاسوسان و همکاری‌کنندگان با دولت‌های خارجی» را تصویب کرد که در چهارچوب آن، خرید، فروش و استفاده از تجهیزات استارلینک با عنوان اخلال در امنیت ملی طبقه‌بندی می‌شود.
این اتفاق در حالی روی داده که تخمین زده می‌شود دست‌کم ۱۰۰ هزار کاربر در ایران از این تجهیزات استفاده می‌کنند و به گواه سایت‌های خبری حوزه فناوری و شبکه‌های اجتماعی، در دوران جنگ ۱۲ روزه کاربران این شبکه به اینترنت بین‌المللی وصل بودند.
از جمله محدودیت‌های استارلینک برای کاربران ایرانی، تحریم و ممکن نبودن جابجایی پول اشتراک است. گران بودن تجهیزات و اشتراک ماهیانه آن نسبت به رقبای داخلی نیز چالش بعدی آنان است.
کاربران برای رفع این مشکل، یک دیش استارلینک را با چند کاربر به اشتراک گذاشته‌اند. هتل‌ها، اداره‌ها و مجتمع‌های مسکونی از جمله کاربرهای چندنفره استارلینک در ایران هستند. یکی از کاربران ایرانی استارلینک که چند ماه است از این سرویس در محل کارش استفاده می‌کند، به یورونیوز می‌گوید: «تا چند ماه پیش سرعت استارلینک خیلی بهتر بود. اما اکنون در بعضی مناطق تجاری و اداری مثل ونک و جردن که از این اینترنت استفاده می‌کنند، سرعت به شدت پایین آمده است. چون یک ظرفیت واحد ارتباطی با کاربران بیشتری به اشتراک گذاشته می‌شود.»
او می‌گوید که با وجود کیفیت کمتر، خیلی‌ها ترجیح می‌دهند این تجهیزات را نگه دارند؛ زیرا «استارلینک فعلا مطمئن‌ترین راه ارتباطی با دنیاست». او می‌افزاید: «صرفا بحث ارتباط بدون فیلتر مطرح نیست. مشکل این است که دولت در دوره‌های متعدد به بهانه امنیتی ارتباطات بین‌المللی را قطع می‌کند و استارلینک تنها روزنه ما برای ارتباط با دوستانمان است.»
یکی دیگر از کاربران استارلینک در ایران، گروهی از زنان بلوچ در استان سیستان و بلوچستان هستند که از راه سوزن‌دوزی زندگی می‌کنند.
سرپرست آنها درباره روش استفاده از این سرویس، به یورونیوز می‌گوید: «یک نفر دیش را در نقطه‌ای از شهر برای استفاده عمومی قرار داده است. ما یک کد عبور داریم که با آن به اینترنت متصل می‌شویم. در نقاط خاصی از شهر اینترنت این دستگاه برقرار می‌شود.»
او در طول جنگ اخیر، برای متصل ماندن با جهان بیرون و مشتری‌های داخلی و خارجی، با وانت یکی از همشهری‌هایش به نقاط خاصی از شهر می‌رفت تا به دنیا وصل بماند.
این کاربر استارلینک درباره نگرانی‌ها از جرم‌انگاری استفاده از استارلینک نیز می‌گوید: «خیلی از عزیزان ما را به بهانه‌های مختلف زندانی و اعدام کرده‌اند. چیزی برای از دست دادن نداریم که نگران آن باشیم.»