جمهوری اسلامی ایران پس از حملات آمریکا و اسرائیل، برنامه هسته‌ای خود را بیش از هر زمان دیگری محرمانه نگه داشته و رویارویی دیپلماتیک خود با واشنگتن را وارد مرحله‌ای تازه‌ای کرده است.
آگهی
بلومبرگ در گزارشی نوشت، به گفته دو مقام مطلع که نخواستند نام‌شان فاش شود، ایران هفته گذشته به‌طور رسمی بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) را متوقف کرده و نهادهای هسته‌ای این کشور دیگر به تماس‌های آژانس پاسخ نمی‌دهند.
مرکز فوریت‌ها و بحران آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ۱۳ ژوئن فعال شده و به‌طور مستمر با مقام‌های ایرانی در ارتباط بوده، اما به گفته منابع، این تبادل اطلاعات به‌تدریج قطع شده است.
این قطع ارتباط به‌روشنی نشان می‌دهد که ایران تا چه حد از سکوت به‌عنوان ابزاری برای پنهان نگه داشتن واقعیت برنامه هسته‌ای خود از نگاه جامعه جهانی استفاده می‌کند.
تهران پیش‌تر به‌طور متوسط روزانه بیش از یک بازرسی آژانس را می‌پذیرفت و در پنج دور مذاکره با آمریکا برای محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای خود شرکت کرده بود اما حمله اسرائیل معادلات را تغییر داد.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا بارها ادعا کرده که تاسیسات هسته‌ای ایران در جریان ۱۲ روز حمله هوایی «نابود» شده‌اند و اگر این گفته درست باشد، ادامه گفت‌وگوها بی‌معنا خواهد بود.
با این حال، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گفت‌وگویی با شبکه خبری «سی‌بی‌اس» اعلام کرد که هرچند سایت‌های نطنز و فردو آسیب دیده‌اند اما غنی‌سازی اورانیوم می‌تواند ظرف چند ماه از سر گرفته شود.
یکی از ابهامات کلیدی، سرنوشت ۴۰۹ کیلوگرم اورانیوم با غنای بالای ایران است که گفته می‌شود قابلیت بالقوه ساخت بمب را دارد. با توجه به اینکه، این سوخت می‌تواند در ۱۶ سیلندر به اندازه مخزن غواصی نگهداری شود، این احتمال وجود دارد که به مکانی نامشخص منتقل شده باشد.
در نبود چشم‌انداز مشخصی برای ازسرگیری نظارت آژانس، طرف‌های درگیر بار دیگر به تاکتیک «ابهام راهبردی» روی آورده‌اند؛ رویکردی که در دوران جنگ سرد هم به‌کار گرفته می‌شد.
بر اساس نظریه‌ای که توماس شلینگ، برندگان نوبل و دیگر اندیشمندان مطرح کرده‌اند، ایجاد تردید درباره نیت واقعی می‌تواند مانع از کشیده شدن درگیری به جنگ تمام‌عیار شود.
دینا اسفندیاری، تحلیلگر مسائل خاورمیانه در مؤسسه بلومبرگ می‌گوید: «هنوز مشخص نیست که ایران به‌دنبال ساخت بمب خواهد رفت یا نه، اما آنچه واضح است این است که حملات ایالات متحده این برنامه را بیشتر به سمت زیرزمینی شدن سوق می‌دهد. ایران به این نتیجه رسیده که ابهام راهبردی، بهترین گزینه در شرایط کنونی است.»
مرحله بعدی
این وضعیت، سوالاتی را در مورد مرحله بعدی ماموریت ایالات متحده و اسرائیل برای مهار توانایی ایران در ساخت سلاح هسته‌ای مطرح می‌کند، هدفی که جمهوری اسلامی بارها آن را رد کرده است.
ترامپ روز ۲۹ ژوئن در گفت‌وگویی با فاکس‌نیوز با لحنی آشتی‌جویانه از احتمال کاهش تحریم‌های شدید اقتصادی علیه ایران در ازای تضمین صلح سخن گفت. اما این اظهارات در تضاد با پیام تند دو روز پیش‌تر او در شبکه اجتماعی «تروث سوشال» بود، جایی که به ادعاهای پیروزی از سوی آیت‌الله خامنه‌ای واکنش نشان داد و گفت دیگر هیچ تلاشی برای کاهش تحریم‌ها نخواهد کرد.
از سوی دیگر، دولت ایران نسبت به پایداری آتش‌بس با اسرائیل که با میانجی‌گری آمریکا حاصل شده، ابراز تردید کرده و گفته در صورت تکرار حملات، به آن پاسخ خواهد داد.
سخنگوی دولت ایران نیز در اول ژوئیه درباره احتمال آغاز مذاکرات جدید با آمریکا گفت: «هنوز تصمیمی در این‌باره گرفته نشده است.»
در چنین فضایی، ایران می‌تواند با استفاده از ابهام در محل نگهداری اورانیوم غنی‌شده خود، تحولات را به نفع خود رقم بزند. برای آمریکا و اسرائیل، تنها راه دستیابی به اطلاعات دقیق در این‌باره، بازرسی میدانی از طریق مجوز آژانس خواهد بود. گزینه دیگر بازگشت به اقدام نظامی است؛ گزینه‌ای که ساده و بی‌هزینه نیست.
بزالل اسموتریچ، وزیر دارایی اسرائیل، هفته گذشته گفت هزینه جنگ ۱۲ روزه ممکن است به ۱۲ میلیارد دلار برسد. به گفته او، خسارت‌های داخلی نیز حدود ۳ میلیارد دلار برآورد شده که در صورت تایید بالاترین رقم در میان تمام درگیری‌های تاریخ اسرائیل خواهد بود.
در آمریکا نیز، دخالت مستقیم نظامی باعث شکاف در میان بخش‌هایی از حزب جمهوری‌خواه شده و ممکن است هزینه‌های سیاسی سنگینی برای دولت ترامپ به همراه داشته باشد.
در حال حاضر، ایران بیش از پیش بر سیاست ابهام خود پافشاری می‌کند.
شورای نگهبان هفته گذشته قانونی را تصویب کرد که همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به حالت تعلیق در‌می‌آورد، اما این اقدام بیشتر جنبه نمادین دارد. با توجه به خطر آلودگی شیمیایی و پرتوی در تاسیسات هسته‌ای بمباران‌شده، حتی اگر بازرسان آژانس به این سایت‌ها دسترسی داشته باشند، مشخص نیست تا چه اندازه بتوانند کار مؤثری انجام دهند.
اگر ایران بخواهد به‌طور دائمی مانع از حضور بازرسان آژانس شود، باید از پیمان بین‌المللی منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خارج شود؛ پیمانی که هدف آن جلوگیری از اشاعه تسلیحات هسته‌ای در جهان است. چنین اقدامی می‌تواند به‌کلی روند نظارت بین‌المللی را متوقف کند.
با این حال، به گفته دریا دالزیکووا، پژوهشگر ارشد اندیشکده سلطنتی خدمات متحد بریتانیا در لندن، این تصمیم ممکن است برای ایران امتیاز دیپلماتیک بیشتری به همراه داشته باشد، اما بدون هزینه نخواهد بود.
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
او می‌گوید: «ابهام، بی‌هزینه نیست. در نبود راستی‌آزمایی، ایران دیگر نمی‌تواند پیام‌های قابل اعتمادی درباره برنامه هسته‌ای خود به جهان مخابره کند. این کشور می‌تواند روایت خودش را مطرح کند اما این روایت، اعتبار کمتری خواهد داشت.»