تهران در آستانه یکی از جدی‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی خود قرار دارد. کمبود آب، که سال‌ها در حال شکل‌گیری بوده، اکنون به نقطه‌ای بحرانی رسیده است.
آگهی
ذخایر آبی سدهای اصلی تهران، ازجمله امیرکبیر، لتیان و لار، به شدت کاهش یافته و افت سطح آب‌های زیرزمینی نیز نگران‌کننده است. این بحران نه‌تنها بر زندگی شهروندان تأثیر گذاشته، بلکه پایداری اکوسیستم منطقه را نیز تهدید می‌کند.
آنچه اکنون اهمیت دارد این است که استانی بی‌آب، با نرخ بالای فرونشست، پرخطر از لحاظ استانداردهای زیست و در نهایت ناپایدار و نامتوازن به نام تهران بر روی دست حکومت مانده است. استانی که نه‌تنها خود دچار بحران است، بلکه آیینه تمام نمای توسعه لجام گسیخته نظام ناکارامد جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.
ریشه‌های بحران
تهران از ابتدا منابع آبی محدودی داشته است، اما سیاست‌گذاران به‌جای مدیریت منطقی این منابع، به توسعه نامتوازن شهر دامن زده‌اند. تمرکز بیش از حد جمعیت و صنایع در تهران، همراه با نبود برنامه‌ریزی برای توزیع مناسب منابع، منجر به افزایش مصرف و فشار بی‌سابقه بر منابع آبی شده است.
در دهه‌های گذشته، نه‌تنها برنامه‌ای برای مدیریت پایدار آب وجود نداشت، بلکه برخی سیاست‌ها بحران را تشدید کردند:
- یارانه‌های نامناسب: قیمت‌گذاری نادرست آب باعث مصرف بی‌رویه و کاهش انگیزه برای صرفه‌جویی شده است.
- گسترش نامتوازن شهری: افزایش جمعیت تهران بدون تأمین زیرساخت‌های متناسب، فشار مضاعفی بر منابع آبی تحمیل کرده است.
- بی‌توجهی به فناوری‌های کاهش مصرف: کمبود سرمایه‌گذاری در بازچرخانی آب و توسعه فناوری‌های نوین، ظرفیت مدیریت بحران را کاهش داده است.
پیامدهای سوء مدیریت
امروز، تهران با مشکلات جدی‌ای مانند کاهش شدید ذخایر آبی، فرونشست زمین و آلودگی منابع آب مواجه است. توسعه ناپایدار و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع، شرایطی را ایجاد کرده که راهکارهای سریع و آسان برای خروج از بحران وجود ندارد.
یکی از پیشنهادهایی که توسط برخی مسئولان مطرح شده، حفر چاه‌های عمیق‌تر برای تأمین آب است. اما این رویکرد نه‌تنها کمکی به حل بحران نمی‌کند، بلکه باعث افزایش نرخ فرونشست زمین و تخریب سفره‌های آب زیرزمینی خواهد شد.
از سوی دیگر، تمرکز بیش از حد صنایع و جمعیت در تهران، باعث شده که این شهر با کمتر از ۱٪ مساحت ایران، بیش از ۲۳٪ جمعیت و ۳۰٪ صنایع کشور را در خود جای دهد. این توزیع نامتوازن منابع و مصارف، وضعیت بحرانی فعلی را رقم زده است.
راهکارهای پیشنهادی
برای مقابله با بحران آب تهران، اجرای راهکارهای زیر ضروری است:
- اصلاح الگوی مصرف: استفاده از ابزارهای تشویقی و محدودکننده برای کاهش مصرف بی‌رویه آب.
- سرمایه‌گذاری در بازچرخانی آب: توسعه سیستم‌های تصفیه و استفاده مجدد از آب در بخش‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی.
- مدیریت پایدار منابع آب زیرزمینی: جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت‌های کنترل‌نشده.
- تمرکززدایی از تهران: ایجاد فرصت‌های اقتصادی در سایر استان‌ها برای کاهش مهاجرت به پایتخت.
- بهینه‌سازی زیرساخت‌های تأمین و توزیع آب: کاهش هدررفت آب و افزایش بهره‌وری شبکه‌های انتقال.
بحران کنونی نتیجه سال‌ها مدیریت نادرست است، اما هنوز هم می‌توان با اصلاح سیاست‌ها و اجرای راهکارهای علمی، آینده تهران را تغییر داد.
نقش مردم در حل بحران
علاوه بر اقدامات دولت، شهروندان نیز می‌توانند با تغییر الگوی مصرف خود، نقش مهمی در کاهش بحران داشته باشند.
۱. اصلاح مصرف آب در خانه:
- کوتاه‌تر کردن زمان دوش گرفتن
- استفاده از شیرآلات کم‌مصرف
- تعمیر نشتی‌های آب
- استفاده بهینه از ماشین لباسشویی و ظرف‌شویی
- استفاده از آب خاکستری (آب بازیافتی) برای آبیاری گیاهان
۲. نظارت و مطالبه‌گری اجتماعی
- درخواست اجرای سیاست‌های مدیریت پایدار آب از مسئولان
- تشویق شهرداری به کاهش مصرف آب در فضای سبز شهری
- خودداری از خرید خانه یا سرمایه‌گذاری در مناطق دارای بحران آبی
۳. حمایت از کشاورزی پایدار
- تشویق کشاورزان به استفاده از روش‌های نوین آبیاری
- محدود کردن کشت محصولات پرآب در مناطق کم‌آب
نتیجه‌گیری:
بحران کم‌آبی تهران نتیجه سال‌ها سیاست‌گذاری نادرست و بهره‌برداری غیراصولی از منابع طبیعی است. بااین‌حال، تغییر در شیوه مصرف، افزایش آگاهی عمومی و مشارکت فعال در برنامه‌های زیست‌محیطی، می‌تواند به پایداری منابع آبی این شهر کمک کند. آینده تهران در گرو تصمیماتی است که امروز گرفته می‌شود.
روزبه اسکندری – کارشناس سازه‌های هیدرولیکی