اگر دیوارهای باستانی صومعه سوملا در شرق ترکیه می‌توانستند سخن بگویند، داستان‌های بسیاری برای گفتن داشتند.
آگهیاین صومعه که در قرن چهارم میلادی توسط اولین مسیحیان ساکن سواحل دریای سیاه تأسیس شد، شاهد تحولاتی از جمله انتقال امپراتوری روم به دوران بیزانس، ظهور عثمانیان، جنگ استقلال ترکیه پس از جنگ جهانی اول، دهه‌ها خرابکاری و بی‌توجهی، و در نهایت، بازسازی معجزه‌آسای آن در دوران مدرن بوده است.
آنچه بیشتر از تاریخ پرفراز و نشیب سوملا توجه را جلب می‌کند، موقعیت شگفت‌انگیز آن است؛ گویی این مکان به جای واقعیت، با هوش مصنوعی یا گرافیک رایانه‌ای ساخته شده باشد. عبادتگاه‌ها، حیاط‌ها، کتابخانه، اقامتگاه‌ها، برج ناقوس، قنات و چشمه مقدسی که در دل صخره‌ای نزدیک به ۳۰۰ متر بالای دره‌ای در کوه‌های پونتیک قرار دارد.
هر روز هزاران بازدیدکننده که برخی از آنها زائران مذهبی و بسیاری دیگر شیفته زیبایی‌های نقاشی‌های دیواری و معماری ابتدایی مسیحی هستند از مسیری سنگفرش به سمت این صومعه می‌روند. دلیل دیگر جذابیت این مکان این است که صومعه سوملا در فهرست موقت یونسکو برای ثبت به‌عنوان میراث جهانی قرار دارد.
یورونیوز فارسی را در ایکس دنبال کنید
امروزه، این صومعه به‌جای یک مکان مذهبی فعال، یک موزه دولتی است و پس از سال‌ها بازسازی دقیق برای ایمنی گردشگران و هم برای جلوگیری از آسیب‌های ناشی از آتش‌سوزی، جویندگان گنج، خرابکاری‌ها و بازدیدکنندگان غیرمجاز آماده شده است.
لونت آلنیاک، مدیر موزه‌ها و مکان‌های تاریخی استان طرابزون می‌گوید: «ما همیشه با ریزش سنگ‌ها مشکل داشته‌ایم.»
برای جلوگیری از آسیب به بناها و حفظ ایمنی بازدیدکنندگان، متخصصان با کابل‌های فولادی و میخ‌های فلزی بزرگ، شبکه‌های فولادی و موانعی روی صخرههای مرتفع بالای صومعه نصب کردند.
در جریان این بازسازی‌ها، گنجینه‌های غیرمنتظره‌ای همچون تونلی مخفی منتهی به کلیسای ناشناخته‌ای که احتمالاً به‌عنوان پست دیدبانی برای دفاع از صومعه استفاده می‌شده، کشف شد. در داخل این کلیسای کوچک، باستان‌شناسان نقاشی‌های دیواری از بهشت و جهنم، و زندگی و مرگ پیدا کردند.
زنده‌کردن نقاشی‌های دیواری
بازسازی نقاشی‌های دیواری شگفت‌انگیز صومعه سوملا همچنان ادامه دارد. این پروژه چند ساله نیازمند کار دقیق و فشرده متخصصان مرمت آثار هنری است. در فصل تابستان، زمانی که هوا به اندازه کافی خشک است، بازدیدکنندگان می‌توانند از نزدیک مرمتگران را ببینند که در حال پاک‌کردن گرافیتی‌ها و آسیب‌های وارد شده به این صومعه بین دهه‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۶۰ هستند.
شنول آکتاش، یکی از مرمتگران این بنای تاریخی، می‌گوید: «برای سال‌ها کنترل کافی در اینجا وجود نداشت و خرابکاری‌های زیادی صورت گرفته است.مردم نام خود و چیزهای دیگری روی این نقاشی‌ها نوشته‌اند که ما اکنون سعی داریم با استفاده از رنگ‌ها و سبک مشابه هنرمندان اصلی، آنها را بپوشانیم.»
اگرچه نقاشی‌های دیواری خارجی چشمگیر هستند، اما در برابر تصاویر قدیمی‌تر درون کلیسا رنگ می‌بازند. درون این کلیسا، که در داخل غاری بزرگ پنهان است، تصاویری پررنگ و زنده از قرن سیزدهم وجود دارد. پرتره‌های بزرگی از عیسی پیامبر و مادرش مریم که از سقف به پایین می‌نگرند و بر روی دیوارها تصاویری از فرشتگان، حواریون و قدیسان نقاشی شده است، یکی از نقاشی‌های این بنای تاریخی، تصویری از سنت ایگناتیوس است که در میدان رومی‌ها توسط شیرها تکه‌تکه می‌شود.
چشم‌های نقاشی شده روی بسیاری از نقاشی‌های دیواری در قسمت پایین، کنده شده است. برخی ادعا می‌کنند که این تصاویر به‌طور عمدی توسط مسلمانان تخریب شده‌اند.
اما اوزنور دکسوز، که از دهه ۱۹۸۰ یعنی زمانی که سوملا برای اولین‌بار به روی عموم باز شده، راهنمای بازدیدکنندگان بوده است، تئوری دیگری را برای این موضوع محتمل می‌داند. او می‌گوید: «حضرت مریم برای مسلمانان نیز شخصیت مقدسی است. بنابراین مردم محلی آمدند و چهره‌ها، به‌ویژه چشم‌ها را خراشیدند، رنگ تراشه‌ها را جوشانده و آب آن را نوشیدند به این امید که برکت بگیرند. ما نمی‌دانیم این داستان واقعی است یا نه، اما این چیزی است که مردم می‌گویند.»
افسانه‌‌ها و روایت‌های تاریخی سوملا
در همین حال، هیچ‌کس با اطمینان نمی‌داند که آیا داستان منشأ این صومعه واقعی است یا افسانه.
طبق افسانه‌ای، ریشه سوملا به سال ۳۸۶ میلادی و کشف معجزه‌آسایی توسط راهبان یونانی بارناباس و سوفرونیوس برمی‌گردد. آنها به دنبال رؤیایی که در آن حضرت مریم به آنها گفت که نمادی نقاشی‌شده توسط لوقا (از مسیحیان نخستین)، در جایی در کوه‌های پونتیک پنهان شده است، به این منطقه دورافتاده آمدند.
آگهیراهبان در نهایت این اثر مقدس یعنی پرتره تاریکی از حضرت مریم و حضرت عیسی که به آن «پاناگیا سوملا» نام نهادند را در غاری که بعدها خانه کلیسای سنگی شد، کشف کردند.
این غار برای صدها سال مکانی برای زیارت بود. اما در قرن سیزدهم بود که صومعه‌ای که امروز می‌شناسیم توسط راهبان ارتدوکس در دوره‌ای که آخرین پادشاهی مسیحی بر این منطقه حکم‌فرما بود، ساخته شد. این صومعه در دوران عثمانی نیز رونق داشت، زمانی که در سال ۱۴۶۱ کنترل منطقه را به دست گرفتند.
اگرچه عثمانیان مسلمان بودند، اما به پیروان خود آزادی مذهبی شگفت‌انگیزی می‌دادند، البته تا زمانی که به امپراتور وفادار بودند.
آلنیاک می‌گوید: «گاهی اوقات یک کلیسا را به مسجد تبدیل می‌کردند، مثل ایاصوفیه در استانبول، اما بیشتر مواقع، مسیحیان را به حال خود می‌گذاشتند تا دین خود را انجام دهند و حتی از برخی از مهم‌ترین اماکن مسیحی حمایت می‌کردند. سلطان‌ها صومعه سوملا را مکانی مقدس می‌دانستند و به راهبان با اهدا زمین و کمک‌های مالی حمایت می‌کردند.»
آگهیسوملا تا اوایل قرن بیستم برای زائران مسیحی و مسلمان محبوب بود و صومعه‌ای فعال برای ارتدوکس‌های یونانی بود. پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی بعد از جنگ جهانی اول، ترک‌ها و یونانی‌ها یک جنگ داخلی را به راه انداختند که در سال ۱۹۲۳ با تبادل گسترده جمعیت بین بخش‌های آسیایی و اروپایی امپراتوری سابق به پایان رسید.
بسیاری از یونانی‌های ساکن کوه‌های پونتیک و سواحل دریای سیاه ترجیح دادند به یونان مهاجرت کنند، از جمله راهبان صومعه سوملا. از ترس اینکه در مسیر به یونان غارت شوند، راهبان گنجینه‌های صومعه را در مکان‌های مخفی در دره آلتین‌دره دفن کردند، به این امید که روزی بتوانند آنها را بازیابی کنند.
صومعه متروکه برای سال‌ها به مقصدی برای جستجوگران گنج تبدیل شد که به دنبال آن اشیای گرانبها بودند. در نهایت، «پاناگیا سوملا» توسط راهبان بازیابی شد و اکنون در صومعه نیاسوملا در شمال یونان نگهداری می‌شود. با این حال، برخی از آثار به‌طور قاچاق از ترکیه خارج شده و اکنون در موزه‌ها یا مجموعه‌های خصوصی در سراسر جهان قرار دارند.
در دهه ۱۹۷۰، وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه اولین تلاش‌ها را برای حفظ و مرمت سوملا به‌عنوان یک گنجینه ملی آغاز کرد. در دهه‌های بعد، دسترسی به صومعه بهبود یافت تا بازدید از این مکان هم برای گردشگران و هم زائران آسان‌تر شود. نقطه عطفی در بازسازی و احیای صومعه سوملا در ۱۵ آگوست ۲۰۱۰ رخ داد؛ در روز جشن عروج حضرت مریم، اسقف اعظم قسطنطنیه اولین مراسم نیایش ارتدوکس را پس از ۸۸ سال در این صومعه برگزار کرد. این مراسم اکنون هر ساله در ۱۵ آگوست تکرار می‌شود، اگرچه مؤمنان در طول سال نیز اجازه دارند در کلیساهای کوچک صومعه دعا کنند.
آگهیبازدید از سوملا
صومعه سوملا در پارک ملی دره آلتین‌دره، حدود یک ساعت رانندگی از شهر طرابزون، واقع در سواحل شرقی دریای سیاه ترکیه، قرار دارد.
بازدیدکنندگان می‌توانند با خودروهای شخصی یا از طریق تورهایی توسط آژانس‌های مسافرتی در طرابزون به صومعه برسند. از پارکینگ، اتوبوس‌های شاتل بازدیدکنندگان را به ابتدای مسیری شیب‌دار و سپس پله‌هایی که به ورودی صومعه منتهی می‌شوند، منتقل می‌کنند.
ورودیه به این مکان ۲۰ یورو یا ۶۰ لیر ترکیه است. صومعه بین ماه‌های ژوئن تا سپتامبر از ساعت ۸ صبح تا ۷ بعدازظهر و بین ماه‌های اکتبر تا مه از ساعت ۸ صبح تا ۵ بعدازظهر باز است. یک فیلم کوتاه در یکی از سلول‌های قدیمی راهبان درباره بازسازی صومعه نمایش داده می‌شود. بازدید از این مکان حدود یک تا دو ساعت زمان می‌برد.
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
آگهیبازدیدکنندگان باید کفش‌های مناسب بپوشند و خود را برای شرایط آب‌وهوایی مختلف آماده کنند. در ماه‌های گرم، احتمال بارش باران وجود دارد و در زمستان‌ها باید انتظار بارش برف را داشت.
طرابزون حدود ۱۳ ساعت با ماشین از استانبول فاصله دارد، اما با هواپیما کمتر از دو ساعت زمان می‌برد.
روستای کوشاندره نزدیک‌ترین محل اقامت به صومعه است. در شهر طرابزون نیز گزینه‌های گسترده‌تری برای اقامت وجود دارد.