نیره توحیدی: مبارزات روزمره زنان هم بخشی از جنبش زنان ایران است
نظرها
گفتگو با دکتر نیره توحیدی به مناسبت روز جهانی زن
هشتم مارس روز جهانی زن، هر سال در کشورهای بیشتری مورد توجه قرار می گیرد و جشن گرفته می شود. این روز همچنین مناسبتی است که بسیاری از فعالان حقوق زن و نهادهایی که برای رفع تبعیض و توقف خشونت علیه زنان تلاش و مبارزه می کنند، به ارزیابی موفقیت این تلاش ها بپردازند.
در ایران، ۸ مارس برابر با ۱۷ اسفندماه، بین فعالان حقوق زن و گروه های وسیعی از فعالان اجتماعی و مدنی، به عنوان روز جهانی زن شناخته شده است و در بسیاری از محافل، جشن هایی به این مناسبت برگزار می شود. اما ارزش های برابری طلبانه مربوط به تاریخ روز جهانی زن تا چه میزان در بین توده زنان ایرانی مطرح است و طی سال های اخیر تا چه حد گسترش یافته است؟
میزان آگاهی توده زنان ایران از روز جهانی زن
دکتر نیره توحیدی استاد دانشگاه ایالتی کالیفرنیا، در این زمینه به یورونیوز می گوید: «در ایران توده زنان یا اطلاعی از روز جهانی زن ندارند یا اطلاعات آنها خیلی مبهم و نا دقیق است. این هم تعجب آور نیست چون آنها از طریق شبکه های رسمی همچون رادیو و تلویزیون یا اکثر روزنامه های رسمی و یا کتابهای درسی نمی توانند این اطلاعات را به دست اورند. در هیچ یک از این منابع نه در زمان حکومت فعلی و نه در زمان حکومت شاه در باره روز جهانی زن چیزی گفته نشده است. در نتیجه غیره منتظره نیست که در ایران از این روز همه با خبر نباشند. اما خوشبختانه زنان و مردان کنشگر بخصوص آنهایی که تفکر جهانی دارند و ایدئولوژی و مکتب گرا نیستند، می دانند که روز جهانی زن صد سال تاریخچه دارد و امروز در بیش از صد کشور جهان این روز را به رسمیت می شناسند. البته بعضی از روزنامه ها و یا مجلات با تلاش زنان و مردان حق طلب و تساوی جو و در رسانه های فارسی زبان خارج از کشور درباره این روز صحبت می کنند و از این طریق این روز معرفی می شود. اما مثلا روز والنتاین، روز عشاق را در ایران مردم در سطح توده‌ای تر آشنا هستند وحتی اگر حکومت مخالفت هم بکند مردم بطور وسیعی آن را برگزار می کنند. اما روز زن هنوز به این شکل در سطح جامعه ترویج پیدا نکرده است. اما این روز به دلیل این که خود زنان زحمتکش از طبقات پائین در مبارزه برای حق طلبی و بهبود شرایط کار، یعنی زنان کارگر کارخانه نساجی در امریکا، بوجود آوردند، ارزش نمادین دارد.»
خانم توحیدی درادامه با اشاره به تاریخچه روز هشت مارس و یادآوری این نکته که این روز را کلاراستکین فمینیست سوسیالیست آلمانی به کنگره انترناسیونال سوسیالیستی پیشنهاد کرد و به عنوان روزجهانی زن معرفی شد، می گوید:«این سابقه چپ باعث شده که بعضی دولت‌ها یک عکس‌العمل منفی به آن دارند، بعضی دولت‌ها هم که اصولا زن‌ستیز هستند و هر چه را که زنان خودشان همراه با حق طلبی و در یک اقدام تساوی جویانه بدست آورده اند قبول ندارند، مثل حکومت ایران، نگذاشته اند که این روز رسمیت پیدا کند. تاکتیکی را هم که در مقابل این روز بکار بردند این بود که یک روز دیگر یعنی روز تولد حضرت فاطمه را به عنوان روز زن معرفی کردند. در دوران شاه هم روز تولد شهبانو را روز زن معرفی کرده بودند. اما این‌ها می تواند یک روز حکومتی باشد. اما مشکل آنجاست که آنها می خواهند دیگران همه این روز را به رسمیت بشناسند و به زنان این حق را نمی دهند که یک روزجهانی در همبستگی با زنان کنشگر و فمینیست در سایر کشورهای جهان داشته باشند. مسئله اصلی همین جاست. یعنی اگر قرار باشد یک روز تشریفاتی باشد آنطور که در شوروی بر خلاف ایده اولیه‌اش اتفاق افتاد و من خودم در باکو تجربه کردم، عملا این روز تبدیل شد به یک روز تشریفاتی که به زنان گل می‌دادند. البته قشنگ بود ولی دیگر مفهوم اصلی آن محوشده و یا در سایه رفته بود. حال که در ایران این همه حقوق زنان پایمال می شود و به رسمیت شناخته نمی شود، باید این روز یک روز نمادینی باشد برای ابراز مطالبات زنان و از طریق سازمان‌ها و تشکیلات مدنی زنان ویا جمع‌ها و نهادهای مختلف زنان در هرکجا که دستآوردها و خدمات زنان را جشن می گیرند، یاد آور تبعیضات و تضییق حقوق زنان هم باشد.»
تلاش بیشتر زنان برای ورود به عرصه سیاست
امسال روز جهانی زن در ایران تنها چند روز پس از برگزاری انتخابات هفتم اسفندماه جشن گرفته می شود. در این انتخابات تلاش فعالان حقوق زنان نسبت به گذشته چشمگیرتر بود تا جایی که «کمپین تغییر چهره مردانه مجلس» نیز شکل گرفت. این در حقیقت نوعی روی آوری بیشتر زنان به حوزه سیاست بود تا بتوانند به اهرم های بیشتری در این حوزه، برای اصلاح قوانین تبعیض‌آمیز و شرکت در تصمیم‌سازی‌های کلان کشور دست یابند. اما آیا با شکل گیری مجلس شورای جدید، فضای مناسب تری در این زمینه برای زنان ایجاد خواهد شد؟
نیره توحیدی در این مورد به یورونیوز می گوید: «به هر حال به نظرمی آید که تعداد بیشتری از زنان این بار وارد مجلس می شوند. بخشی از آنها زنان توانمند و آگاه و تساوی جو هستند. زنانی که به عنوان طرفداران اصلاح طلبان، معمولا سوابقی در حمایت از حقوق زنان دارند. اما در مجموعه حکومت و این سیستم حکومتی دائما اتفاقاتی می افتد که تا می خواهی امیدوار باشی ناامیدت می‌کنند.»
نیره توحیدی
خانم توحیدی با اشاره به سخنان اخیر یکی از نمایندگان مجلس اضافه می کند: «مثلا یکی از این نمایندگان مجلس نهم که در این دوره هم انتخاب شده، یعنی همین شورای نگهبانی که بسیاری از کاندیداهای ذیصلاح را تایید نکرده، این آقای نادر قاضی پور را تایید صلاحیت کرده و او را وارد مجلس کرده که واقعا نه نماینده مردم ارومیه که نمایندگی عقب‌مانده ترین، زن‌ستیز ترین، نژادپرست ترین، بی سوادترین، بی ادب‌ترین و بی یا بد فرهنگ ترین بخش خرده فرهنگ جامعه ایران را تشکیل می دهد. کسی که در سخنان انتخاباتی خود به همه بخصوص به زنان توهین می کند. این رویدادها که پیش می آید آن وقت نمی توان گفت چه خواهد گذشت در مجلس؟! ولی در مجموع من امیدوار هستم. اگر زنانی که هم اکنون در مجلس هستند به اضافه زنانی که انتخاب شده اند تصمیم بگیرند خیلی متحدانه بر اثر این همه توهینی که اقای قاضی پور به آنها کرد، بایستند و نگذارند که او وارد مجلس شود، خود این اقدام یک حرکت نمادین مهمی خواهد شد و از ابتدا یک صدا و یک سنتی را در مجلس پایه خواهد گذاشت که ما اینگونه صداهای زن‌ستیز را و این توهین‌ها را نخواهیم پذیرفت. من امیدوارم این اعتراض و این حرکت عمومی صورت بگیرد و بعد این ما را امیدوار می‌کند که در مجلس، ما صداهای حق‌طلبانه زنان را بیشتر بشنویم. من فکر می کنم کمپین تغییر چهره مردانه مجلس هم خیلی کمپین خوبی بود. با هوشیاری عمل کرد ودر واقع فرهنگ‌ساز بود. به بخشی از اهدافش هم رسید و خیلی هم غیر منتظره نبود که به بخشی از اهدافش هم نرسد. اما تا همین حد هم خوب جلو رفتند و همین که تعداد بیشتری از زنان، در حقیقت پنج برابر گذشته، کاندیدای نمایندگی مجلس شدند، شاید تاثیر کمپین بود. شاید هم وحشت شورای نگهبان از این همه حذف، از همین کمپین‌ها، رشد جنبش حق‌طلبانه زنان، رشد صداهای فمینیستی بوده است. به هرحال این حرکت به جلو بوده که می تواند مارا نسبت به این مجلس در مقایسه با مجلس گذشته امید وارتر سازد.»
ویژگی های کنونی جنبش زنان در ایران
اما جنبش زنان ایران برای دستیابی به حقوق برابر و رفع همه اشکال تبعیض، با وجود همه فراز و نشیب های آن، اکنون در چه جایگاهی است؟
دکتر نیره توحیدی در این باره به یورونیوز می گوید: «وقتی صحبت از جنبش زنان در ایران می کنیم، خیلی وقت ها نمود جنبش‌های مرسوم را ندارد. یعنی شبیه جنبش‌های قدیمی نیست که به خیابان ها بیایند و یا تظاهرات کنند و یا سازمان های مشخص و دفتر و دستک داشته باشند. این یک واقعیت است. چون به آنها اجازه نمی دهند. دائما نهادهای مدنی در ایران به‌خصوص نهادهای زنان را دارند سرکوب می کنند. اما برغم این مشکلات، جنبش زنان فقط آن ابعاد شبکه ای و نیمه متشکل و یا متشکل‌اش نیست. مبارزه روزمره زنان هم هست. یعنی همین مقاومت زنان ایرانی در مقابل حجاب اجباری که هر روز اتفاق می افتد. هر روز زنان تذکر می گیرند، جریمه می شوند، دستگیر و اذیت می شوند. این نشان دهنده آن است که نمی خواهند زیر بار زور بروند. خیلی از زنان به خواست خودشان حجاب دارند ولی خیلی زنان نه دین‌شان مثل آنها تعبیر می شود و نه معتقدند. نمی خواهند هم زیر بار این استانداردهایی که حکومت تعیین می کند، برای هویت زنان و نوع پوشش انها، بروند. این مقاومت ها هم بخشی از جنبش زنان است.»
خانم توحیدی در مورد ظرفیت‌ها و توانمندی‌های دختران و زنان ایران، به تلاش ها و موفقیت‌های تحصیلی و دانشگاهی آنها اشاره و با برخی کشورهای دیگر مقایسه می کند: « زنان ایران دائما در مدارس و دانشگاهها شرکت دارند و مدارج مهمی را طی می کنند. دررشته های مختلف علمی سطح حضور زنان در دانشگاهها بالاست، این با ترکیه، مراکش و بسیاری از کشورهای دیگر قابل مقایسه است. در واقع روندهای جهانی را مطابقت می کند. در جاهای دیگر زنان ۶۰ درصد از دانشجویان دانشگاهها را تشکیل می دهند. در ایران هم همین طور است و ازاین نظر عقب نیست و در کنار روندهای جهانی جلو می رود. این موضوع را در حقیقت باید ناشی از تلاش زنان ایرانی به شمار آورد، چون حکومتیان سعی کردند با تفکیک جنسیتی و سهمیه بندی، تعداد زنان را در دانشگاه ها کمتر کنند. اما برخلاف خواست آنها بیشتر هم شد. این مجموعه را اگر در نظر بگیریم، وضعیت زنان ایران امیدوار کننده است. یعنی زنان به‌رغم تمام تبعیضات، بخصوص وضع قوانین بسیار جنسیت‌گرا و تبعیض آمیز که نوعی پسرفت است بجای پیشرفت، خیلی جلورفته‌اند. حتی می توان گفت مردان نسل جدید ما هم جلوتر رفته‌اند. خیلی از مردان کنونی ما آن وسواس و احساس عدم امنیتی که پدران مرد سالار ما، پدرسالاران ما، در گذشته برای کنترل مو و لباس و بدن زنان داشتند، دیگر ندارند.»
این استاد دانشگاه کالیفرنیا، بر دیگر دستآوردهای زنان ایران به ویژه در عرصه های سیاسی و اقتصادی نیز تاکید می کند و می گوید: «آنچه که به‌ویژه در مورد وضعیت زنان باید مورد تاکید قرارداد این است که آنها علاوه بر پیشرفت‌هایی درامور ادبی، علمی و هنری، در امور سیاسی و اقتصادی نیز حضور موثری دارند. اگر چه آنها در سیاست‌های حکومتی و دولتی نقش کمرنگی دارند و در مجلس تا کنون بیشتر از سه درصد حضور نداشته اند، ولی در حرکت های سیاسی شرکت و آگاهی امیدوار کننده ای دارند. در اقتصاد رسمی هم اگر چه از نظر استاندارهای جهانی خیلی پائین هستند، حتی از کشورهای ترکیه و هندوستان و خیلی کشور های دیگر پائین‌ترند، اما بطور تاریخی در شهرستان‌ها و روستاها همیشه زنان تولید کنند گان موفقی بوده اند.»