توافق‌نامه شنگن به‌تازگی چهل‌ساله شده، ولی اکنون بیش از هر زمان دیگری با تردیدهایی جدی مواجه است. حدود نیمی از کشورهای عضو، کنترل‌های موقت را دوباره در مرزهای داخلی خود برقرار کرده‌اند. آیا این پایان رؤیای شنگن برای مرزهای باز درون اروپا است؟ برای یافتن پاسخ، راهی مرز لهستان و آلمان شدیم.
آگهی
نمونه‌ای گویا از چالش‌های فعلی پیش‌روی پیمان شنگن را می‌توان در مرز آلمان و لهستان دید؛ در شهرهای مرزی گرلیتس در آلمان و زگورژلتس در لهستان که رودخانه‌ی «لوزاتیان نایسه» آن‌ها را از هم جدا می‌کند.
در سال ۲۰۲۳، آلمان با استناد به تداوم مبارزه‌اش با مهاجرت غیرقانونی، تدابیر موقتی در این منطقه و همچنین در سراسر مرز خود با لهستان به اجرا گذاشت. در پاسخ، مقام‌های لهستان نیز از ۷ژوئیه‌ی ۲۰۲۵ کنترل‌های موقتی در مرزها برقرار کردند. ساکنان دو سوی مرز با پیامدهای این تصمیم دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ از جمله ترافیک‌های سنگین و طولانی.
برای نمونه، یاکوب وولینسکی، تحلیل‌گر داده‌ی ۳۷ساله را در نظر بگیرید او در بخش آلمانی این شهر مرزی زندگی و کار می‌کند، اما در بخش لهستانی آن به دنیا آمده است. او که هر روز از مرز عبور می‌کند، حالا در خط مقدم مواجه با این واقعیت جدید قرار دارد. او می‌گوید: «تا این لحظه، شواهدی از افزایش تردد غیرقانونی از مرز در اینجا مشاهده نشده است. این بی‌اعتمادی آشکار به همسایگان آن‌سوی رودخانه، کاملاً بی‌مورد و غیرضروری است.»
در روزهای تعطیل، تدابیر کنترلی آلمان نظم خیابان‌های شهرهای مرزی لهستان را به‌هم می‌ریزد. حتی صاحب ایتالیایی بستنی‌فروشیِ نزدیک ایست بازرسی نیز از این وضعیت ناراضی است.
شهر به‌طور کامل قفل و مختل می‌شود. آنتونیو اسکاراموتسینو می‌گوید: «این وضعیت کار ما را واقعاً سخت کرده، چون مشتری‌ها نمی‌توانند با ماشین به اینجا بیایند و آن‌هایی که این نزدیکی‌ها زندگی نمی‌کنند، دیگر نمی‌آیند.»
ساکنان بخش لهستانی مرز در حال جمع‌آوری امضا برای ارسال طوماری اعتراضی به کمیسیون اروپا هستند. یاکوب حتی پا را از این هم فراتر گذاشته است. او از دولت آلمان شکایت کرده است.
«من قوياً معتقدم تصمیمات مقام‌های آلمانی، آزادی رفت‌وآمد مرا در مناطق مرزی محدود کرده است. اگر فرصتی برای گفت‌وگو با نمایندگان دولت آلمان داشتم، از آن‌ها می‌پرسیدم که آیا واقعاً تحمل این‌همه هزینه، مزایایی هم در پی دارد؟»
این پرسش را با پلیس فدرال آلمان در میان گذاشتیم. آن‌ها مدعی‌اند که برای به‌حداقل‌رساندن تأثیرات اقدامات کنترلی خود، سخت در حال تلاش‌اند. بااین حال، مقامات آلمانی تأکید می‌کنند که اقداماتشان بر پایه‌ی مجوزهای قانونی است و تاکنون نتایج مثبتی داشته است.
به‌گفته‌ی سخنگوی پلیس فدرال آلمان، مایکل انگلر: «در ماه مه امسال، در بخش ما بیش از ۱۷۵ نفر به‌دلیل رعایت‌نکردن قوانین اقامت شناسایی شدند و تخلفشان گزارش شد. ۱۴۱ نفر هم به‌دلیل جرایم دیگر تحت پیگرد قرار گرفته‌اند.»
با وجود این آمار، یاکوب شکایتش علیه دولت آلمان را زنگ هشداری برای اعضای شنگن و نهادهای اتحادیه‌ی اروپا می‌داند تا در رویکرد کنونی خود تجدیدنظر کنند. او می‌گوید: «اگر ما شهروندان خودمان وارد عمل نشویم و به دولت‌هایمان نشان ندهیم که این مسئله، موضوعی حیاتی و شایسته‌ی پیگیری است، بیم آن می‌رود که ناحیه‌ی شنگن فروبپاشد.»
آیا رؤیای شنگن به پایان خود نزدیک شده است؟
کشورها می‌توانند در شرایط سخت‌گیرانه، کنترل‌های مرزی را دوباره برقرار کنند. به‌گفته‌ی یولانتا شیمنسکا، هماهنگ‌کننده‌ی برنامه‌ی اتحادیه‌ی اروپا در مؤسسه‌ی لهستانی امور بین‌الملل، بزرگ‌ترین چالش از نظر حقوقی و نمادین، نه خود تصمیم، بلکه دلایل پشت این تصمیم و زمان‌بندی آن است. او از متخصصان حوزه‌ی مهاجرت و سیاست‌های داخلی اتحادیه اروپاست.
«همه‌ی کنترل‌ها باید دارای زمان‌بندی مشخصی باشند. و ازآنجاکه نام این اقدام «اجرای موقت» است، نباید به وضعیتی دائمی تبدیل شود. اما در برخی کشورها، این کنترل‌های مرزی بیش از یک دهه ادامه داشته‌اند.»