جمهوری قبرس با بحران جدی در مدیریت پسماند روبه‌روست. این جزیره بسیار کمتر از آنچه قوانین اتحادیه اروپا ایجاب می‌کند، زباله بازیافت می‌کند و حجم بسیار بیشتری را به محل دفن زباله می‌فرستد. همچنین، این جزیره مکان‌های زیادی برای دفن غیرقانونی زباله دارد.
آگهی
اتحادیه‌ی اروپا هر سال ۲.۲میلیارد تن زباله تولید می‌کند؛ تقریباً ۵ تن به‌ازای هر نفر. اتحادیه‌ی اروپا ابتدا بر کاهش تولید زباله و استفاده‌ی مجدد آن تأکید دارد و در گام بعد، بازیافت را توصیه می‌کند. آخرین و زیان‌بارترین گزینه، دفع زباله است.
در حال حاضر، حدود ۱۵ درصد از زباله‌های اتحادیه اروپا به خاک‌چال‌ها منتقل می‌شود؛ آن‌هم در چارچوب مقرراتی سخت‌گیرانه. دستورالعملی که اتحادیه‌ی اروپا در سال ۱۹۹۹ تصویب کرد، با هدف محافظت از سلامت انسان و محیط‌زیست، استانداردهایی را برای همه‌ی مراحل مدیریت زباله — از جمع‌آوری و انتقال گرفته تا ذخیره‌سازی، پردازش و دفع — تعیین می‌کند. این دستورالعمل به‌طور ویژه بر جلوگیری از آسیب به آب‌های سطحی و زیرزمینی، خاک و هوا تأکید دارد. دفن زباله فقط در صورتی مجاز است که در چارچوبی ایمن و کنترل‌شده انجام شود. رعایت‌نکردن این مقررات جریمه‌هایی در پی خواهد داشت.
طبق این دستورالعمل، میزان دفن زباله‌های شهری باید تا سال ۲۰۳۵ به کمتر از ۱۰درصد کاهش یابد. تعداد خاک‌چال‌های غیرقانونی در سراسر اتحادیه‌ی اروپا طی سال‌های اخیر به‌تدریج کاهش یافته است. با وجود این کاهش، کمیسیون اروپا شماری از کشورهای عضو را به دادگاه اتحادیه‌ی اروپا معرفی کرده و قبرس نیز به‌دلیل کوتاهی در مهار تخلیه‌ی غیرقانونی زباله محکوم شده است.
سازمان‌های مردم‌نهاد محلی در جمهوری قبرس سال‌هاست که تخلیه‌گاه‌های غیرقانونی زباله را شناسایی کرده و افشا می‌کنند.
بیشترین آسیب متوجه محیط‌زیست است، اما پیامدهای آن دامن سلامت انسان را نیز می‌گیرد. ناتاسا یوآنو، مدیر پروژه در سازمان «دوستان زمین قبرس»، می‌گوید:«این زباله‌ها پر از مواد سمی‌اند و طبیعت را آلوده می‌کنند؛ آب‌های زیرزمینی‌مان را آلوده می‌کنند، همه‌چیز را آلوده می‌کنند.» او این را در حالی می‌گوید که با هم در میان یک خاک‌چال غیرقانونی وسیع، نزدیک نیکوزیا، پایتخت قبرس، قدم می‌زنیم.
با این همه، او باور دارد که راه‌حل‌ها در دسترس‌اند.
داشتن یک زیرساخت دقیق، سازمان‌یافته و قابل اتکا برای دفع، قطعاً ضروری است. «اگر مردم به یک مرکز جمع‌آوری زباله‌های بازیافتی در نزدیکی خود دسترسی نداشته باشند، پایان ماجرا همین خواهد بود.» دومین راه‌حل، نظارت مؤثر و اجرای بی‌کم‌وکاست قوانین است. وقتی می‌دانید که اتفاقی در جریان است و مدت زیادی هم هست که ادامه دارد، باید دوربین‌های نظارتی نصب شوند. همچنین لازم است مشوق‌هایی برای مردم در نظر گرفته شود تا زباله‌های خود را مدیریت کنند. منظورم این است که ماجرا همیشه این نیست که طرف را به‌خاطر یک اشتباه جریمه کنیم. باید همیشه راه‌های دیگری هم برای اجرای سیاست‌های اقتصاد چرخشی وجود داشته باشد.
با کمک فعالان، نقشه‌ای تعاملی تهیه شده که در آن محل تخلیه‌های زباله به‌صورت زنده ثبت و ردیابی می‌شود.
«هر بار که به این مکان‌ها می‌آیم و چنین چیزهایی را می‌بینم، خشمگین و ناامید می‌شوم. این چیزی نیست که شایسته‌ی طبیعت ما باشد. قبرس نباید به این حال و روز افتاده باشد.» ناتاسا، درحالی‌که ما را به دومین خاک‌چال غیرقانونی می‌برد که فقط ۳۰ دقیقه با قبلی فاصله دارد، می‌گوید: «واقعاً چندش‌آور است.» «پاسخ مسئولان به ما این است که بودجه و امکانات کافی ندارند. در این صورت باید به‌دنبال راهی برای فراهم‌کردن منابع باشید. وقتی هر سال همان بهانه تکرار می‌شود، یعنی اراده‌ی سیاسی وجود ندارد.»
واکنش مقامات قبرس به این مسئله چیست؟
در میان همه بی‌تحرکی‌ها، یک منطقه کوچک در نیکوزیا قدمی واقعی برداشته و اولین برنامه «پرداخت به‌اندازه‌ی دورریز» را اجرا کرده است.
معاون شهردار منطقه می‌گوید: «این طرح که با تشویق اتحادیه‌ی اروپا اجرا شده، به کاربران این امکان را می‌دهد که هزینه‌ی دفع زباله را متناسب با میزان زباله‌ی مخلوطی که تحویل می‌دهند، پرداخت کنند.»
در نخستین سال اجرای این طرح توانستیم ۵۰۰۰ تُن زباله را مدیریت کنیم. معاون شهردار، آندریاس کنستانتینو، می‌گوید: «اجرای این طرح باعث شد زباله‌های شهری تا ۴۰درصد کاهش یابد.» تغییر ذهنیت مردم کار ساده‌ای نبود، اما ما بیشتر روی دگرگون کردن نگرش نسل آینده سرمایه‌گذاری کردیم. به مدارس رفتیم و سعی کردیم با کمک بچه‌ها طرز فکر بزرگ‌ترها را تغییر دهیم.
قرار است به‌زودی شهرداری‌های دیگری نیز این مسیر را دنبال کنند. بااین‌حال، این اقدامات در برابر حجم بالای نیازهای کشور ناچیز است. درست در روز فیلم‌برداری ما، کمیسیون اروپا بار دیگر قبرس را به دادگاه اتحادیه‌ی اروپا کشاند و خواستار جریمه‌های بیشتر به‌دلیل سوءمدیریت در قبال خاک‌چال‌های غیرقانونی شد.
مدیر کل محیط‌زیست کشور در یکی از هشت مرکز بازیافت نیکوزیا با ما دیدار می‌کند؛ سال گذشته ۸۰۰۰ تُن زباله در این محل از هم جداسازی شده است.
دولت به «دهه‌ها رکود» و «نقاط ضعف» در مدیریت پسماند خود اذعان دارد.
اما تئودولوس مسیمریس معتقد است که به‌زودی شاهد بهبود اوضاع خواهیم بود.
درحال‌حاضر بیش از ۲۰ نقطه‌ی سبز در قبرس راه‌اندازی شده‌اند و هدف، دستیابی به شبکه‌ای بهینه است. به همین دلیل، علاوه بر ۵۰ نقطه‌ی سبز جدید، زیرساخت‌های دیگری همچون «گوشه‌های سبز» و نواحی مخصوص بازیافت نیز ایجاد شده‌اند تا امکان انتخاب آگاهانه برای شهروندان و بازیابی، استفاده مجدد و بازیافت مواد فراهم شود. واقعیت این است که زیرساخت‌های فعلی با الزامات چارچوب قانونی مطابقت ندارند.
«بازسازی و پاک‌سازی نقاط باقی‌مانده ظرف دو ماه آینده آغاز خواهد شد. هدف این است که قبرس فوراً از وجود محل‌های غیرقانونی تخلیه‌ی زباله پاک‌سازی شود و درعین‌حال سازوکارهایی ایجاد شود که اجازه ندهند پدیده‌ی تخلیه‌ی غیرقانونی دوباره تکرار شود.»
به گفته‌ی دولت قبرس، هزینه‌ی اصلاح و پاک‌سازی یک خاک‌چال غیرقانونی، از اداره‌ی یک مرکز رسمی مدیریت پسماند بالاتر است.
