موج‌های گرمای بی‌سابقه و پی‌درپی و فاجعه‌های مرگبار ناشی از تغییرات آب‌وهوایی، دهه‌ای سرشار از ناکامی در تحقق اهداف اقلیمی رقم زده‌اند.
ده سال پس از جشن گرفتن رهبران جهان برای یک توافق تاریخی اقلیمی در پاریس، جهان به‌طرز چشمگیری تغییر کرده است، اما نه دقیقاً به شکلی که انتظار می‌رفت یا مدنظر بود.
به گفته چندین دانشمند و مقام بین‌المللی، گرمایش زمین سریع‌تر و شدیدتر از آن پیش می‌رود که جامعه جهانی توانسته باشد خود را از وابستگی به زغال‌سنگ، نفت و گازهای طبیعی آلاینده جدا کند.
اگرچه پیشرفت‌هایی حاصل شده است — از سال ۲۰۱۵ تاکنون بیش از یک درجه سلسیوس از برآوردهای گرمایش آینده کاسته شده — اما این تلاش‌ها ناکافی به نظر می‌رسد. این موضوع محور مذاکرات سالانه اقلیمی سازمان ملل خواهد بود که طی دو هفته آینده در بلم، برزیل برگزار می‌شود.
یوهان روکستروم، مدیر مؤسسه پژوهش‌های اقلیمی پوتسدام در آلمان، می‌گوید: «فکر می‌کنم مهم است که با جهان صادق باشیم و شکست خود را اعلام کنیم.» او افزود که آسیب‌های ناشی از گرمایش سریع‌تر و شدیدتر از پیش‌بینی‌های پیشین رخ می‌دهد.
با این حال، دیپلمات‌ها از تلاش دست نمی‌کشند. کریستیانا فیگرس، رئیس پیشین بخش اقلیم سازمان ملل و یکی از معماران توافق پاریس، می‌گوید: «ما همچنان در مسیر تعیین‌شده در پاریس حرکت می‌کنیم، با سرعتی که هیچ‌یک از ما پیش‌بینی نمی‌کردیم.»
اما به گفتهٔ او سرعت تلاش‌های بشر برای مقابله با بحران اقلیم از شتابِ آسیب‌های اقلیمی کمتر است؛ و این یعنی شکاف میان پیشرفتی که روی زمین می‌بینیم و جایگاهی که باید در آن باشیم همچنان وجود دارد و رو به گسترش است.
اینگر اندرسن، مدیر اجرایی برنامهٔ محیط‌زیست سازمان ملل، گفت جهان آشکارا عقب می‌ماند.
او گفت: «انگار داریم شاخه‌ای را که روی آن نشسته‌ایم اره می‌کنیم».
نشانه‌های خطر
به داده‌های سرویس اقلیمی اروپایی کوپرنیکوس، دمای میانگین سالانهٔ سیاره از سال ۲۰۱۵ تاکنون حدود ۰٫۴۶ درجه سلسیوس افزایش یافته که از بزرگ‌ترین جهش‌های دمایی ۱۰ سالهٔ ثبت‌شده است. امسال یا به محاسبات کوپرنیکوس، دومین یا سومین سالِ گرمِ ثبت‌شده خواهد بود. هر سال پس از ۲۰۱۵ از سالِ توافق اقلیمی پاریس گرم‌تر بوده است.
موج‌های گرمای مرگبار نه فقط به کانون‌های سنتی گرما مانند هند و خاورمیانه، بلکه حتی به مناطق معتدل‌تری چون شمال‌غرب اقیانوس آرام در آمریکای شمالی و سیبریِ روسیه هم زده‌اند.
زمین بارها با پدیده‌های جوی پرهزینه‌تر، خطرناک‌تر و حدی‌تر روبه‌رو شده است. بنا بر آمار سازمان ملی اقیانوسی و جوی آمریکا، دههٔ پس از ۲۰۱۵ شاهد بیشترین شمار توفندهای ردهٔ ۵ اقیانوس اطلس و بیشترین فاجعه‌های جویِ میلیارددلاری در ایالات متحده بوده است.
آمریکا در ۱۰ سال گذشته با ۱۹۳ فاجعه روبه‌رو شده که هر یک دست‌کم ۱ میلیارد دلار (۸۶۴ میلیون یورو) هزینه داشته‌اند و صورتحساب کل به ۱٫۵ تریلیون دلار (۱٫۳ تریلیون یورو) رسیده است.
آتش‌سوزی‌های جنگلی بخش‌هایی از هاوایی، کالیفرنیا، اروپا و استرالیا را خاکستر کرده‌اند. سیل بخش‌هایی از پاکستان، چین و جنوب آمریکا را ویران کرده است. و به گفتهٔ دانشمندان، بسیاری از این رخدادها، هرچند نه همهٔ آن‌ها، ردپای تغییرات اقلیمیِ ناشی از انسان را بر خود دارند.
از ۲۰۱۵ تاکنون، به محاسبات یخ‌شناسان، بیش از ۷ تریلیون تُن یخ از یخچال‌های طبیعی جهان و صفحات یخی گرینلند و جنوبگان ناپدید شده است؛ معادل بیش از ۱۹ میلیون ساختمان امپایر استیت.
شتاب‌گیریِ افزایش سطح دریاها ادامه دارد. در دههٔ گذشته سطح دریاهای جهان ۴۰ میلی‌متر بالا آمده است. شاید زیاد به نظر نرسد، اما به گفتهٔ استیو نِرِم، استاد دانشگاه کلرادو و پژوهشگر افزایش سطح دریا، این به‌اندازهٔ آبی است که می‌تواند ۳۰ دریاچه هم‌اندازهٔ دریاچهٔ اِری را پر کند.
حتی آمازون، جایی که مذاکرات اقلیمی برگزار خواهد شد، از منطقه‌ای نجات‌بخش برای سیاره که گازهای حبس‌کنندهٔ گرما را از هوا می‌مکید، به منطقه‌ای بدل شده که به‌دلیل جنگل‌زدایی، گاه آن گازها را به جو پس می‌دهد.
موفقیت در خم کردن منحنی
با این حال، در ۱۰ سال گذشته موارد زیادی هم بوده که مقام‌ها به آن می‌بالند.
انرژی‌های تجدیدپذیر اکنون در بیشتر نقاط ارزان‌تر از زغال‌سنگ، نفت و گاز طبیعیِ آلاینده‌اند. بر اساس دو گزارش سازمان ملل در ماه ژوئیه، سال گذشته ۷۴ درصد از رشد تولید برق در جهان از باد، خورشید و دیگر گزینه‌های سبز بوده است.
این گزارش می‌گوید در سال ۲۰۱۵ نیم میلیون خودروهای برقی در جهان فروخته شد و پارسال این رقم به ۱۷ میلیون رسید.
«این روند متوقف‌شدنی نیست»، تاد استرن، فرستادهٔ ویژهٔ پیشین آمریکا در امور اقلیم که در مذاکرهٔ توافق پاریس نقش داشت، گفت. «نمی‌توانید جلوی مد دریا را بگیرید.»
در سال ۲۰۱۵ برآوردهای سازمان ملل نشان می‌داد زمین در مسیری است که از میانهٔ دههٔ ۱۸۰۰ میلادی تا کنون تقریباً ۴ درجه سلسیوس گرم‌تر شود. اکنون جهان در مسیر ۲٫۸ درجه سلسیوس گرم‌تر شدن است؛ شاید اندکی کمتر اگر کشورها به وعده‌های خود عمل کنند.
اما این هنوز فاصلهٔ زیادی با هدف مهار گرمایش در ۱٫۵ درجه سلسیوس دارد؛ سطحی که گزارش‌های علمی آن را کمابیش خطِ خطر می‌دانند و به هدفِ کلانِ توافق پاریس بدل شد.
«ده سال پیش مسیری منظم‌تر برای اینکه اساساً از ۱٫۵ درجه دور بمانیم داشتیم»، روکستروم گفت. «اکنون ده سال گذشته است. شکست خورده‌ایم.»
گزارشی که ده‌ها شاخص پیشرفت در گذار از اقتصادِ سوخت‌های فسیلی را بررسی کرده است (مانند نصب نیروگاه‌های خورشیدی و بادی)، نشان می‌دهد هیچ‌یک با سرعت لازم برای نگه‌داشتن گرمایش در سطح ۱٫۵ درجه سلسیوس یا کمتر از آن همسو نیستند.
این گزارش که به‌دست بنیاد زمینِ بزوس، کلایمت آنالیتیکس، قهرمانان بلندپایهٔ اقلیم، بنیاد کلایمت‌ورکز و مؤسسهٔ منابع جهانی تهیه شده، می‌گوید ۳۵ مورد دست‌کم در مسیر درست حرکت می‌کنند، هرچند بسیار کند.
کِلی لوین، نویسندهٔ گزارش و رئیس بخش علم و داده در بنیاد زمینِ بزوس، گفت: «فناوری‌هایی که زمانی فرضی بودند اکنون به واقعیت بدل می‌شوند. و خبر خوب این است که این واقعیت از بسیاری از برآوردهای یک دهه پیش جلو زده است.»
«اما به هیچ‌وجه به اندازهٔ لازم سریع نیست.»
آلودگی همچنان رو به افزایش است
بر اساس داده‌های NOAA، سطح متان در جو از ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴ به میزان ۵٫۲ درصد افزایش یافته و در همین مدت سطح دی‌اکسید کربن ۵٫۸ درصد جهش کرده است.
چندین کشور توسعه‌یافته، از جمله ایالات متحده و دیگر کشورهای ثروتمند، از ۲۰۱۵ تاکنون انتشار دی‌اکسید کربن خود را حدود ۷ درصد کاهش داده‌اند، اما در دیگر کشورها انتشارها اوج گرفته است؛ به‌طوری‌که چین ۱۵٫۵ درصد و هند ۲۶٫۷ درصد افزایش داشته‌اند. این‌ها بر پایهٔ داده‌های پروژهٔ کربن جهانی است.
اوکسفام بین‌الملل با بررسی انتشارهای جهانی بر پایهٔ سطح درآمد دریافت که ثروتمندترین ۰٫۱ درصد مردم از ۲۰۱۵ تاکنون انتشار کربن خود را ۳ درصد افزایش داده‌اند. در همین حال، فقیرترین ۱۰ درصد مردم انتشارهای خود را ۳۰ درصد کاهش داده‌اند.
«خودِ توافق پاریس کمتر از حد انتظار عمل کرده است»، ژوانا دپلج، پژوهشگر تاریخ مذاکرات اقلیمی در دانشگاه کمبریجِ انگلستان، گفت.
«متأسفانه از همان موقعیت‌های «نیمه‌پر، نیمه‌خالی» است که نمی‌توان گفت شکست خورده، اما از سوی دیگر هم نمی‌توان گفت به‌طور چشمگیری موفق شده است.»