تازهترین اظهارات حبیب ایل بیگی، معاون نظارت و ارزشیابی سینما درباره آخرین وضعیت فیلمهای «رستاخیز» و «خانه پدری»، نشان می دهد که وزارت ارشاد همچنان در مورد اکران برخی فیلمهای توقیفی و یا بلاتکلیف از نظر ممیزی با احتیاط رفتار می کند و قصد ندارد با رفع توقیف از این فیلمها و اکران آنها، نیروها و رسانههای اصولگرای تندرو و مخالف دولت را علیه خود برانگیزد.
اگرچه آقای ایل بیگی اظهار امیدواری کرد که فیلم «رستاخیز» در سال ۹۵ به نمایش درآید، اما به گفتۀ او احمدرضا درویش، کارگردان این فیلم، حاضر نیست شخصیت حضرت عباس را که یکی از موارد ممیزی و موانع اکران این فیلم است، حذف کند.
«رستاخیز»، فیلمی تاریخی و پرهزینه است که به واقعۀ کربلا و شهادت امام حسین و یارانش پرداخته و از زمان مرگ معاویه تا روز عاشورا و کشته شدن امام حسین را روایت میکند. این فیلم برای نخستین بار در سال ۱۳۹۲ در سی و دومین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و احمدرضا درویش به خاطر کارگردانی آن، سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی را دریافت کرد اما اکران عمومی آن به خاطر نمایش چهرۀ حضرت ابوالفضل العباس و چند تن از اعضای خانوادۀ امام حسین با مخالفت و انتقادهای برخی از مراجع تقلید شیعه مواجه شد. از طرفی عده ای از مردم مذهبی معترض نیز در مقابل سینما شکوفه تهران تجمع کرده و مانع نمایش آن شدند. به دنبال آن وزارت ارشاد نیز از کارگردان این فیلم خواست که صحنه های مربوط به حضرت عباس را درآورده یا تغییر دهد اما او زیر بار این اصلاحات نرفته و در نتیجه فیلم توقیف شد.
رستاخیز
توقیف فیلمها و یا تعلیق اکران عمومی آنها به خاطر داشتن مسائل ممیزی، موضوع جدیدی در سینمای ایران نیست و محدود به این دولت یا آن دولت نمی شود بلکه مسئله همه دولتهای گذشته بوده و بسته به سیاستهای فرهنگی دولتِ وقت و میزان ظرفیت تعامل آن با سینماگران، شدت و ضعف داشته است.
با روی کار آمدن دولت روحانی، سینماگران ایران امیدوار بودند که وزارت ارشاد و سازمان سینمایی دولت جدید بتواند فیلم های توقیف شده در دوره دولت قبلی را اکران کرده و نیز مانع توقیف فیلمهایی شود که مراحل قانونی تولید را گذرانده و پروانه ساخت از وزارت ارشاد دریافت کردهاند اما سازمان سینمایی کشور در برابر فشارهای تندورها به ویژه کمیسیون فرهنگی مجلس برای ممانعت از نمایش برخی فیلمها، عقبنشینی کرده و نتوانست از مجوزهایی که خود برای آن فیلمها صادر کرده، دفاع کند و به توقیف آنها رضایت داد.
حجتالاسلام سیدعلی طاهری از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس، چندی قبل در گفتوگو با خبرگزاری فارس، در مورد نگرانی اعضای این کمیسیون از اعطای مجوز ارشاد به برخی از فیلمهای «غیر ارزشی» گفته بود: «انتظار اعضای کمیسیون از وزارت ارشاد این است که مطابق ارزشها، مجوز برای ساخت و نمایش فیلمها داده شود چراکه برخی از این فیلمها در حد و اندازه و تراز نظام و انقلاب اسلامی نیستند و بودجه نظام در ساخت این فیلمها حیف و میل میشود.»
یکی از فیلم هایی که قربانی جدال اصولگرایان با دولت و عقب نشینی وزارت ارشاد در مقابل فشارها شد، فیلم «خانه پدری» ساختۀ کیانوش عیاری بود که به رغم دفاع حجت الله ایوبی، رئیس سازمان سینمایی از آن، در نهایت زیر فشار گروههای تندرو توقیف شد و همچنان در توقیف به سر می برد. حبیب ایل بیگی در مورد آخرین وضعیت فیلم «خانه پدری» گفت: «تغییری در وضعیت این فیلم به وجود نیامده و نمایش آن همچنان منتفی است.»
خانه پدری
«خانه پدری»، درامی جنایی- خانوادگی درباره خشونت، قتل ناموسی و تعصب مذهبی است و ظاهراً نمایشِ عریان و بیپروای خشونت و قساوت پدری سنتی و متعصب، عامل اصلی توقیف این فیلم بوده است. توقیف «خانه پدری»، بیانگر حساسیتهای شدید گروههای سیاسی محافظهکار و تندرو به سینمایی با درونمایه و رویکرد انتقادی و اجتماعی است. واقعیت این است که سینمای اجتماعی و انتقادی در ایران همیشه تحت فشار بوده و به بهانهها و اتهامهای مختلف از جمله «سیاهنمایی» و «مغایرت با ارزشها»، با ممیزی و سانسور دست و پنجه نرم کرده است.
فشار نهادهای موازی و گروههای تندرو از یک سو و محافظه کاری و مصلحتاندیشی مدیران سینمایی و عقب نشینی آنها در برابر این فشارها از سوی دیگر، امنیت سرمایهگذاری و تولید در سینمای ایران را به خطر انداخته است. در چنین شرایط بی ثبات و نامطمئنی، جرات و ضریب ریسک پذیری تهیه کنندهها، سرمایهگذاران و فیلمسازها پایین آمده و در نتیجه، سینمای ایران به سینمایی ترس خورده، خنثی و محافظه کار تبدیل می شود.
غلامرضا موسوی، تهیه کننده سینمای ایران، در گفتگو با یورونیوز در مورد توقیف فیلم «خانه پدری» گفته بود: «به گمان من وزیر ارشاد و معاونت سینمایی دارند محافظهکاری میکنند و در مقابل گروههای فشار و نهادهای موازی کوتاه میآیند. یعنی وقتی وزارت ارشاد یک بار در مقابل فشارها کوتاه آمد و تسلیم شد باید تا آخر به همین شکل قدم بردارد. به نظرم وزارت ارشاد نباید این را میپذیرفت و «خانه پدری» را توقیف میکرد. وقتی به فیلمی پروانه نمایش دادید باید نمایش داده شود. وقتی اولین قدم را بد برداشتید طرفی که فشار وارد می کند خیال میکند می تواند این کار را ادامه دهد.»
فیلم «خانه دختر»؛ ساخته شهرام شاهحسینی نیز به خاطر موضوع جسورانه و تابوشکنانۀ آن (تجاوز پدر به دختر)، از جمله فیلمهایی بود که به رغم داشتن پروانۀ نمایش و پس از بارها اصلاح و ممیزی، سرانجام به دستور وزیر ارشاد توقیف شد. علی جنتی، وزیر ارشاد در گفتگو با ایسنا در مورد توقیف این فیلم گفت: «مصلحت نیست برخی از فیلمها به نمایش در بیایند زیرا ماهیت آنها به گونهای است که اصلاح نمیشوند.»
خانه دختر
همچنین حوزۀ هنری که در سالهای اخیر، از تخصیص سالنهای سینمای خود به فیلمهای «مسالهدار» پرهیز میکند، اعلام کرد که سالنهای سینمای خود در تهران و شهرستانها را در اختیار فیلم «خانۀ دختر» قرار نخواهد داد. با این حال «محمد شایسته»، تهیهکنندۀ این فیلم گفت: «اخباری را که در مورد تحریم این فیلم منتشر شده، دیدهام و اگر حوزه هنری لطف کرده و فیلم را تحریم کند، باز هم این فیلم را اکران میکنیم.»
با این حال سازمان سینمایی دولت روحانی، کاملا در برابر فشارها و اعتراض های جناح های مخالف دولت و تندروها منفعل نبوده و موفق شد با اعمال برخی ممیزی ها و اصلاحات، تعدادی از فیلم های توقیفی سال های گذشته یا فیلم های به اصطلاح «مسئله دار» را به رغم اعتراضها و جنجالهای ایجاد شده درباره آنها اکران کند. در این زمینه باید از اکران فیلم جنجالی «از رئیس جمهور پاداش نگیرید»، ساخته کمال تبریزی بعد از ۶ سال توقیف و فیلم «قصهها» ساختۀ رخشان بنی اعتماد بعد از چهار سال کشمکش یاد کرد.
همچنین نمایش فیلم کمدی «گینس»، نخستین تجربۀ فیلمسازی محسن تنابنده در سال گذشته، به خاطر آنچه که «پایمال کردن ارزش های اخلاقی و شرعی» خوانده شد، با اعتراض شدید نیروهای مذهبی تندرو و منتقدان ارزشی رسانه های اصولگرا مواجه شد و بهانه ای به دست آنان داد که سیاست های فرهنگی و سینمایی دولت حسن روحانی را زیر سوال برده و وزارت ارشاد را تحت فشار قرار دهند. خبرگزاری فارس در انتقاد از فیلم «گینس» از آن به عنوان فیلمی با صحنه های «مستهجن» یاد کرد و با اشاره به «شوخیهای رکیک و جنسی» در آن، به شدت به سازندگان آن و نیز مسئولان سینمایی وزارت ارشاد حمله کرد. برخی از وبسایتهای وابسته به اصولگرایان مثل جوان آنلاین نیز پا را از این فراتر گذاشته و صراحتاً فیلم «گینس» را به «هرزه نگاری»(پورنوگرافی) متهم کردند.
اکران برخی از فیلمهای هنری و موفق سینمای ایران در عرصه جهانی که سال ها در محاق توقیف بودند در گروه سینمایی «هنر و تجربه» که به نمایش فیلم های هنری و نیمه مستقل سینمای ایران برای مخاطبان خاص اختصاص دارد، از عملکردهای مثبت سازمان سینمایی دولت روحانی بود که باعث دلگرمی و امیدواری سینماگران ایرانی شد.
یکی از این فیلم ها، فیلم «خواب تلخ» ساخته محسن امیر یوسفی بود که بعد از ۱۲سال توقیف، سرانجام در گروه سینمایی «هنر و تجربه» اکران شد. «ماهی و گربه» ساختۀ شهرام مکری، «پرویز» ساختۀ مجید برزگر (دو سال توقیف به دلیل سیاهنمایی) و «باز هم سیب داری» ساخته بایرام فضلی (بعد از ده سال توقیف) نیز از جمله فیلم های توقیفی در دوران گذشته بودند که در گروه «سینما و تجربه» اکران شدند.
اکران محدود این فیلم ها در گروه سینمایی «هنر و تجربه» با اعتراض شدید سایتها و نشریات متعلق به جناح منتقد دولت مواجه شد. وب سایت رجانیوز با انتقاد از این سیاست وزارت ارشاد نوشت: «از ابتدای تشکیل گروه دولتی «هنر و تجربه» توسط مدیران سینمایی دولت به منظور اکران فیلمهای شبهروشنفکرانه با رانت دولتی، چندباری در مورد این موضوع بحثهایی در رسانهها درگرفت که «هنر و تجربه» میتواند با تغییر ماهیت، از محلی برای اکران فیلمهای تجربی با مخاطب خاص، تبدیل شود به محلی برای اکران مخفیانه فیلمهای توقیفی برای بهدست آوردن دل شبهروشنفکران توسط مدیران فرهنگی دولت یازدهم.»
رجانیوز با اشاره به اکران موقت فیلم «خانه پدری» نوشت: «در همین زمینه حتی یکبار مدیران این گروه سینمایی فیلم مسئلهدار و پرحاشیۀ «خانه پدری» را بر خلاف نظر صریح مراجع قانونی از مجلس مبنی بر عدم اکران بصورت قاچاقی و مخفیانه به روی پرده فرستادند تا ثابت کنند گروه «هنر و تجربه» بیش از آنکه دغدغۀ اکران فیلمهای ظاهرا هنری را داشته باشد، به فکر حاشیهسازی با اکران فیلمهای توقیفی است.»
رجانیوز همچنین در مورد اکران فیلم توقیفی «باز هم سیب داری» ساختۀ بایرام فضلی در گروه «هنر و تجربه» می نویسد: «باز هم سیب داری؟ بایرام فضلی که پس از ۱۰سال توقیف این روزها بیسروصدا از توقیف خارج شده و در گروه سینمایی هنر و تجربه در حال اکران است یکی از همین آثار است که اکرانشان پس از این گذشت ده سال، سیاستهای اعلامی مدیران سینمایی برای گروه «هنر و تجربه» را با چالش جدی روبهرو میکند.»
به نوشتۀ رجانیوز، «باز هم سیب داری؟» در فضایی سوررئال و با اشاره به داستانهای قدیمی ایرانی نظیر حسن کچل، تلاش دارد به صورت نمادین روایتگر سرنوشت یک قوم تحت سلطۀ گروهی مستبد با نام قابل تامل «داسداران» باشد.
هنوز فیلم های زیادی است که با وجود داشتن مجوز قانونی، به دلیل اعمال فشارها و مصلحت اندیشی وزارت ارشاد، رنگ پرده را ندیده و در قفسههای این وزارتخانه خاک می خورند. «آشغال های دوست داشتنی» محسن امیر یوسفی، « صد سال به این سال ها»ی سامان مقدم، «خرس» ساخته خسرو معصومی، «مهمونی کامی» ساخته علی احمدزاده، «گزارش یک جشن» ساختۀ ابراهیم حاتمیکیا، «خیابانهای آرام» ساختۀ کمال تبریزی، « آسمان محبوب» ساخته داریوش مهرجویی، «عصبانی نیستم» ساختۀ رضا درمیشیان، «زندگی خصوصی» ساخته محمدحسین فرح بخش، «هفت و پنج دقيقه» ساخته محمد مهدی عسگرپور، «گس» ساخته کیارش اسدی زاده، «زمهریر» ساخته علی رویین تن، «زادبوم» ساخته ابوالحسن نجفی، «یک خانواده محترم» ساخته مسعود بخشی، و «مادر قلب اتمی» ساخته علی احمدزاده از جمله این فیلم هاست.
خرس
در چنین چشم اندازی باید دید سیاست ممیزی و خط قرمزهای وزارت ارشاد و سازمان سینمایی در زمینۀ اکران فیلمها در سال جدید چه خواهد بود. آیا فیلمهایی که از سالهای گذشته در بایگانی وزارت ارشاد خاک می خورند، امسال روی پرده را خواهند دید؟ آیا مدیران سینمایی دولت روحانی می توانند از مجوزها و پروانههایی که برای ساخت و اکران فیلمها صادرکرده و می کنند دفاع کرده و تسلیم فشارهای نیروهای تندرو و سازمانهای موازی نشوند؟ آیا وزارت ارشاد می تواند خود را به عنوان تنها نهاد تصمیم گیرنده در مورد سرنوشت فیلمهای سینمایی تثبیت کند؟ آیا تهیه کنندگان و سینماگران ایرانی قادر خواهند بود با اطمینان و احساس امنیت بیشتری فیلم بسازند و نگران توقیف فیلمهایی که برای آن سرمایه گذاری کرده و وقت و انرژی گذاشته اند نباشند؟ باید منتظر ماند.