در حالی که نشانههایی از نافرمانی مدنی زنان و تداوم مطالبات اجتماعی در ایران دیده میشود، بازداشت دوباره نرگس محمدی، برنده جایزه نوبل صلح، از نگاه ناظران تلاشی آشکار از سوی حاکمیت برای جلوگیری از پیوند خوردن جنبشهای اعتراضی تعبیر شده است.
بازداشت نرگس محمدی، برنده جایزه نوبل صلح، و دهها فعال سرشناس دیگر در ۱۲ دسامبر، پس از برگزاری مراسمی در بزرگداشت یک وکیل درگذشته، میتواند نمادی از این نگرانی حاکمیت به شمار آید.
به گزارش خبرگزاری فرانسه، در ماههای اخیر شمار بیشتری از زنان ایرانی با وجود سرکوب خشونتآمیز اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» در سالهای ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳، که پس از مرگ مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد رخ داد، بدون حجاب اجباری در فضای عمومی ظاهر میشوند. زنان با موهای بافتهشده، موهای فر و رها و یا موهای دکلرهشده اکنون در کنار زنانی با روسری یا چادر در خیابانها دیده میشود.
با این حال سازمانهای حقوق بشری هشدار میدهند که این تصاویر ظاهرا آزادانه نباید باعث برداشت نادرست شود؛ چرا که سرکوب در ماههای اخیر تشدید شده است، بهویژه پس از جنگ دوازدهروزه با اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵.
بنا بر گزارشها، تنها در سال جاری بیش از ۱۴۰۰ اعدام در ایران اجرا شده و سرکوب داخلی همچنان ادامه دارد.
نماد بارز این روند، نرگس محمدی، برنده نوبل صلح ۲۰۲۳ است که از دسامبر ۲۰۲۴ بهطور موقت آزاد بود و همواره بدون حجاب ظاهر میشد.
او روز ۱۲ دسامبر در مشهد، پس از سخنرانی در مراسم یادبود خسرو علیکردی، وکیلی که اوایل دسامبر جسدش پیدا شد، دوباره به زندان رفت.
سازمانهای غیردولتی نسبت به وضعیت جسمانی او پس از «بازداشت خشونتآمیز» ابراز نگرانی کردهاند. نرگس محمدی میگوید هنگام دستگیری با باتوم مورد ضربوشتم قرار گرفته است.
خانوادهاش اعلام کردهاند که مقامها اجازه انجام معاینه پزشکی مستقل را به او نمیدهند. حمید محمدی، برادر او که در نروژ زندگی میکند، از وجود کبودیهایی در ناحیه گردن و صورتش خبر داده است.
گردهمایی برای اعتراض به «قتل سیاسی»
به گفته یکی از اعضای تیم نرگس محمدی که نخواست نامش فاش شود، فعالان حقوق بشر در این مراسم گرد هم آمدند تا علیه آنچه «قتل مشکوک و احتمالا دولتی» میدانند، اعتراض کنند.
خسرو علیکردی، ۴۵ ساله، از وکلایی بود که از بازداشتشدگان اعتراضات ۲۰۲۲ دفاع میکرد.
مقامهای محلی مرگ او را ناشی از سکته قلبی دانستهاند، اما نهادهای حقوق بشری خواستار تحقیق مستقل شدهاند. سازمان «ایران حقوق بشر» مستقر در نروژ از «شبهات بسیار جدی درباره قتل دولتی» سخن گفته است.
به گفته مقامهای ایرانی، ۳۹ نفر در این تجمع بازداشت شدهاند. اما به گفته وکیل خانواده محمدی در پاریس، دستکم ۵۰ نفر بهطور «خودسرانه» بازداشت شدهاند. خانوادههای دیگر زندانیان نیز نسبت به وضعیت سلامت عزیزانشان ابراز نگرانی کردهاند.
در تصاویر این مراسم، نرگس محمدی بدون حجاب اجباری دیده میشود که بر بالای خودرو ایستاده و برای جمعیتی شعاردهنده سخن میگوید.
او نام مجیدرضا رهنورد، جوان ۲۳ سالهای را فریاد میزند که در سال ۲۰۲۲ پس از اتهام قتل دو عضو نیروهای امنیتی در جریان اعتراضات «زن، زندگی، آزادی» بهطور علنی اعدام شد.
هراس از یک حرکت جمعی
به باور جاناتان پیرون، تاریخدان و پژوهشگر حوزه ایران در مرکز پژوهشی ایتوپیا در بروکسل، بازداشت نرگس محمدی در این مقطع تعجبآور نیست: «او چهرهای بسیار مهم و شناختهشده در ایران است که در داخل کشور زندگی میکند و نماد یک اپوزیسیون واقعی است.»
نرگس محمدی که آخرینبار در نوامبر ۲۰۲۱ بازداشت و تا دسامبر ۲۰۲۴ بهدلیل مشکلات ریوی زندانی بود، سالهای زیادی را در زندان گذرانده اما هرگز فعالیت حقوق بشری خود را متوقف نکرده است.
در میان بازداشتشدگان، چهرههایی چون سپیده قلیان نیز دیده میشوند؛ روزنامهنگار و فعال حقوق کارگران که پیشتر با نرگس محمدی همبند بوده و بهخاطر اعتراضهای علنی علیه رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنهای، شناخته میشود.
آقای پیرون معتقد است بازداشت گسترده فعالان با هدف «قطع هرگونه همگرایی جنبشها» انجام شده است: «حاکمیت از شکلگیری یک حرکت جمعی با پیام سیاسی نگران است.»
دادستان مشهد گفته بازداشتها بهدلیل «تحریک به شعارهای خلاف عرف» صورت گرفته است. اما نرگس محمدی از زندان به خانوادهاش گفته که به «همکاری با دولت اسرائیل» متهم شده؛ اتهامی که میتواند مجازات اعدام در پی داشته باشد.
یورونیوز فارسی را در ایکس دنبال کنید
اولویت حاکمیت: مهار مخالفان
به گفته کارشناسان، پس از جنگ دوازدهروزه با اسرائیل، بازداشتها با اتهامهای امنیتی افزایش یافته است. جاناتان پیرون میگوید: «نوعی پارانویا درباره جاسوسی و ارتباط با اسرائیل شکل گرفته که به صدها بازداشت انجامیده و سرنوشت برخی بازداشتشدگان روشن نیست.»
به باور او و دیگر کارشناسان، اولویت فعلی حکومت مهار مخالفان سیاسی و تشدید کنترل است و موضوع حجاب در حال حاضر در اولویت نیست.
با این حال، رویا برومند، مدیر مرکز عبدالرحمن برومند در آمریکا، هشدار میدهد که «خطر بازگشت سرکوبی حتی شدیدتر وجود دارد.»
پیرون در پایان میگوید: «در موضوع حجاب، محدودیتها کمی شل شده و این تصور ایجاد شده که عقبگردی در کار نیست، اما قانون همچنان پابرجاست.»