در حالی که فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها در انتظار روشن شدن آینده پس از آتش‌بس در غزه‌اند، برخی ناظران به تجربه موفق روند صلح در ایرلند شمالی در دهه ۱۹۹۰ اشاره می‌کنند و می‌پرسند آیا این تجربه می‌تواند الگویی برای گذار از جنگ به صلح در خاورمیانه باشد؟
آگهی
پیتر مک‌لافلین، استاد دانشگاه کوئینز در بلفاست، می‌گوید: «اگر بخواهیم از تجربه ایرلند شمالی درسی بگیریم، آن این است که روند فراگیر نتیجه داد؛ روندی که در آن همه طرف‌ها، حتی گروه‌های مسلح، حضور داشتند.»
دو چهره شناخته‌شده از روند صلح در ایرلند شمالی تونی بلر، نخست‌وزیر وقت بریتانیا و جاناتان پاول، رئیس دفتر او بار دیگر در مرکز توجه قرار گرفته‌اند. آنها اکنون در هماهنگی با ایالات متحده و چند کشور دیگر درباره آینده غزه در حال گفت‌وگو هستند.
کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا در هفته جاری گفت: «با بهره‌گیری از تجربه ایرلند شمالی، آماده‌ایم نقشی کلیدی در خلع سلاح حماس و از بین بردن توان نظامی این گروه ایفا کنیم.»
در جریان سه دهه خشونت در ایرلند شمالی که به «دوران آشوب» شهرت یافت بیش از سه‌هزار و ششصد نفر کشته و حدود پنجاه‌هزار نفر زخمی شدند. توافق صلح «جمعه نیک» در سال ۱۹۹۸ به امضا رسید و به درگیری‌های عمده پایان داد. بر اساس این توافق، ارتش جمهوری‌خواه ایرلند (IRA) و سایر گروه‌های مسلح سلاح‌های خود را کنار گذاشتند.
اما طرح مورد حمایت رئیس‌جمهور آمریکا برای غزه دامنه‌ای بسیار محدودتر دارد. این طرح به ریشه‌های تاریخی مناقشه اسرائیل و فلسطین نمی‌پردازد و مسیر روشنی برای تشکیل کشور فلسطینی ارائه نمی‌دهد؛ هدفی که اسرائیل آن را رد کرده اما بسیاری در جامعه جهانی آن را تنها راه حل پایدار می‌دانند.
در این طرح از حماس خواسته شده سلاح‌های خود را تحویل دهد، درخواستی که این گروه رد کرده است، هرچند گفته ممکن است بخشی از تسلیحات خود را به یک نهاد فلسطینی یا عربی واگذار کند.
در روند صلح ایرلند شمالی نیز ارتش جمهوری‌خواه ایرلند در ابتدا حاضر به خلع سلاح نبود و این موضوع به یکی از چالش‌های اصلی مذاکرات تبدیل شد. کارشناسان می‌گویند هرچند میان دو مناقشه شباهت‌هایی وجود دارد، اما تفاوت‌ها بسیار عمیق‌تر است.
درگیری کنونی در غزه با حمله غافلگیرانه حماس به اسرائیل در هفتم اکتبر آغاز شد؛ حمله‌ای که به کشته شدن حدود ۱۲۰۰ و گروگان‌گیری ۲۵۱ نفر انجامید. اسرائیل با پاسخ نظامی بخش زیادی از نوار غزه را ویران کرد و طبق اعلام مقام‌های محلی، تاکنون نزدیک به ۶۸ هزار فلسطینی در این حملات کشته شده‌اند.
کریستیان براون، استاد علوم سیاسی دانشگاه اولستر در بلفاست، می‌گوید: «میزان تلخی، احساس خطر و ابعاد ویرانی در ایرلند شمالی هرگز به اندازه آنچه امروز در غزه دیده می‌شود، فاجعه‌بار نبود.»
در ایرلند شمالی ارتش جمهوری‌خواه سرانجام پذیرفت سلاح‌های خود را در چارچوب روندی محرمانه و زیر نظر یک هیئت بین‌المللی زمین بگذارد. این اقدام هم‌زمان با ادامه گفت‌وگوهای صلح به رهبری آمریکا میان اسرائیل و گروه‌های فلسطینی انجام شد، اما برخلاف روند موفق ایرلند شمالی، تلاش‌های سه دهه گذشته برای برقراری صلح در خاورمیانه هنوز به نتیجه نرسیده است.
فرایند خلع سلاح در ایرلند شمالی سال‌ها طول کشید. ارتش جمهوری‌خواه از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۵ یعنی هفت سال پس از امضای توافق صلح به طور کامل سلاح‌های خود را تحویل داد. گروه‌های وفادار به بریتانیا و سایر سازمان‌های جمهوری‌خواه نیز در همان دوره به روند خلع سلاح پیوستند.
نیال او دوچارتی، استاد علوم سیاسی دانشگاه گالوی، می‌گوید: «رهبری ارتش جمهوری‌خواه باید درون سازمان متقاعد می‌شد که خلع سلاح در چارچوب یک توافق پایدار ممکن است. این روند با صبر، عمل‌گرایی و حمایت خارجی پیش رفت.» او افزود: «در نهایت، این کار زمانی انجام شد که گروه‌ها از ثبات سیاسی اطمینان پیدا کردند؛ اما در خاورمیانه هنوز چنین اجماعی وجود ندارد.»
پرسش‌هایی درباره طرح بیست‌ماده‌ای صلح در غزه که هنوز به آن پاسخ داده نشده است
طرح بیست‌ماده‌ای صلح در غزه مراحلی از آتش‌بس تا بازسازی را در بر می‌گیرد اما پرسش‌های اصلی از جمله سرنوشت بیت‌المقدس، بازگشت آوارگان فلسطینی، مرزبندی‌های آینده، امنیت و شهرک‌های اسرائیلی در کرانه باختری همچنان بی‌پاسخ مانده‌اند.
در مقابل توافق «جمعه نیک» ساختاری روشنی داشت و بر پایه تقسیم قدرت میان گروه‌های رقیب شکل گرفت. با وجود این روند صلح در ایرلند شمالی نیز طی سال‌های بعد با بحران‌های سیاسی و حملات پراکنده روبه‌رو شد اما منطقه امروز عمدتا آرام است و احزابی مانند شین فین که زمانی با گروه‌های مسلح در ارتباط بودند اکنون در سیاست رسمی نقشی تعیین‌کننده دارند.
به گفته پیتر مک‌لافلین، استاد دانشگاه کوئینز در بلفاست «راز موفقیت روند صلح در ایرلند شمالی در این بود که کسانی که در خشونت نقش داشتند، وارد مسیر سیاسی شدند.» او هشدار می‌دهد که حذف حماس از تصمیم‌گیری‌های مربوط به آینده غزه می‌تواند مانعی جدی برای صلح باشد.
او می‌گوید: «اگر از تجربه ایرلند شمالی درسی گرفته باشیم، این است که روند فراگیر نتیجه داد. روندی که همه طرف‌ها، حتی گروه‌های مسلح، در آن مشارکت داشتند. اکنون حماس از روند سیاسی کنار گذاشته شده و در عین حال از آن انتظار می‌رود سلاح‌هایش را تحویل دهد. مشخص نیست چنین انتظاری تا چه اندازه واقع‌بینانه است.»
بازگشت بازیگران کلیدی روند صلح در ایرلند شمالی برای کمک به برقراری صلح در غزه
تونی بلر از سوی رئیس‌جمهور آمریکا به عنوان یکی از گزینه‌ها برای آینده غزه معرفی شده است. بلر که از ۱۹۹۷ تا ۲۰۰۷ نخست‌وزیر بریتانیا بود، پیش‌تر نماینده ویژه گروه چهارجانبه شامل آمریکا، اتحادیه اروپا، روسیه و سازمان ملل متحد در امور اسرائیل و فلسطین بود. با این حال حمایت او از جنگ عراق در سال ۲۰۰۳ همچنان بحث‌برانگیز است و رئیس‌جمهور آمریکا نیز گفته ممکن است بلر «برای همه طرف‌ها گزینه‌ای پذیرفتنی نباشد».
هم‌زمان جاناتان پاول، مشاور امنیت ملی کی‌یر استارمر که در گفت‌وگوهای اخیر در مصر شرکت داشته از سوی فرستاده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه به‌خاطر «تلاش‌های بی‌وقفه و نقش موثرش» تحسین شده است.
به اینستاگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
برانوِن مدوکس، رئیس اندیشکده چتم‌هاوس در لندن نسبت به مقایسه روند صلح ایرلند شمالی و وضعیت غزه ابراز تردید کرده است. او می‌گوید: «بریتانیا می‌تواند نقش دیپلماتیک کوچکی در روند صلح غزه داشته باشد اما نه نقشی تعیین‌کننده.»
مدوکس تاکید می‌کند: «توافق صلح ایرلند شمالی یکی از موفق‌ترین مذاکرات صلح در تاریخ بود اما شرایط آن کاملا خاص خودش بود و نمی‌توان آن را به‌راحتی در جای دیگری تکرار کرد.»