آیا این صلح مقدمۀ تمرکز اسرائیل بر جنگ مجدد با ایران است یا زمینه‌ساز توافق ایالات متحده و ایران و منتفی شدن خطر جنگ برای جمهوری اسلامی ایران خواهد بود؟ در این باره با علی ماجدی؛ دیپلمات و احمد بخشایش اردستانی، عضو کمیسیون امنیت مجلس شورای اسلامی ایران گفتگو کرده‌ایم.
آگهی
نشست بین‌المللی صلح غزه که روز دوشنبه هفته جاری با حضور رهبران بیش از ۲۰ کشور جهان در شرم‌الشیخ مصر برگزار شد، فرصت تازه‌ای برای رویارویی رؤسای جمهور ایران و ایالات متحدۀ آمریکا بود ولی مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، علیرغم اعتقادش به ضرورت مذاکره با مقامات آمریکایی، از این فرصت هم نتوانست استفاده کند.
در حالی که مسعود پزشکیان از جمله دعوت‌شدگان برای شرکت در این اجلاس بود، عباس عراقچی وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در توجیه عدم حضور ایران در نشست شرم‌الشیخ، بامداد دوشنبه ۲۱ مهر ۱۴۰۴ در شبکه ایکس نوشت: «با وجود تمایل به تعاملات دیپلماتیک، نه رئیس‌جمهور پزشکیان و نه من، نمی‌توانیم با کسانی وارد تعامل شویم که به مردم ایران حمله کرده‌اند و همچنان ما را تهدید و تحریم می‌کنند.»
این استدلال در حالی ارائه شد که پیش‌تر وزارت خارجه ایران از تعامل و توافق حماس با اسرائیل، که طی دو سال گذشته بیشتر نقاط غزه را با خاک یکسان کرده است، استقبال کرده بود. همچنین فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت پزشکیان، در نیمۀ ماه مهر تایید کرد که آقای عراقچی در سفر اخیر مسعود پزشکیان به نیویورک، خواهان دیدار و مذاکره با استیو ویتکاف، نماینده دونالد ترامپ در امور خاورمیانه بود؛ دیداری که ظاهرا به دلیل امتناع ویتکاف از حضور در محل مذاکره، برگزار نشد.
با از دست رفتن امکان مذاکره ترامپ و پزشکیان در اجلاس شرم‌الشیخ، اینک باید دید که صلح در غزه چه تاثیری می‌تواند بر وضعیت کنونی جمهوری اسلامی ایران بگذارد. آیا این صلح مقدمۀ تمرکز اسرائیل بر جنگ مجدد با ایران است یا زمینه‌ساز توافق ایالات متحده و ایران و منتفی شدن خطر جنگ برای جمهوری اسلامی ایران خواهد بود؟
به صلح غزه فعلا نمی‌توان خوش‌بین بود
پاسخ به این سؤال منوط به دوام آتش‌بس در غزه و تحقق کامل مرحلۀ اول صلح حماس و اسرائیل است.
علی ماجدی، سفیر ایران در آلمان در فاصلۀ سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۷ درباره شانس بقای صلح در غزه و موضع جمهوری اسلامی درباره این توافق به یورونیوز می‌گوید: «من با استقبال وزارت خارجۀ ایران از توقف جنگ و نسل‌کشی در غزه موافقم ولی فعلا مرحلۀ اول طرح صلح غزه در حال اجرا است. قبلا هم یکی دو بار بین اسرائیل و حماس توافق صورت گرفت ولی کار از مرحلۀ اول فراتر نرفت و به مراحل بعدی نرسید. یعنی مدتی آتش‌بس شد ولی اسرائیل عملا به مراحل بعدی توافق تن نداد و جنگ دوباره شروع شد. باید دید آیا واقعا توافق فعلی از مرحلۀ اول به مراحل بعدی می‌رسد. الان نمی‌توان چندان خوش‌بین بود که مراحل بعدی توافق صلح، که جزئیاتش هم اعلام نشده، محقق خواهد شد.»
حماس با جنگ از بین نرفت، با دیپلماسی هم از بین نمی‌رود
احمد بخشایش اردستانی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، نسبت به بقای صلح در غزه خوش‌بین‌تر است و می‌گوید: «اسرائیل نتوانست گروگان‌ها را از طریق زور آزاد کند و به دیپلماسی رو آورد. خود حماس را هم نتوانست از بین ببرد و به همین دلیل نهایتا کار به توافق دیپلماتیک رسید. وقتی حماس با جنگ از بین نرفته، با دیپلماسی هم از بین نمی‌رود. حالا برای مراحل دوم و سوم طرح صلح غزه، این ایده مطرح است که خود حماس از حکمرانی بر غزه کنار برود. گروه‌هایی مثل حماس و حزب‌الله و حشدالشعبی، تا جایی که من مطالعه کرده‌ام، دوست دارند معیشت مردم بر عهدۀ گروه دیگری باشد و این‌ها فقط اسلحه در دستشان باشد. بنابراین احتمال می‌دهم حماس در آینده قدرت را به تشکیلاتی که قرار است در غزه شکل بگیرد، واگذار کند.»
این عضو مجلس ایران افزود: «اسرائیل هم دنبال اتمام جنگ بود. البته بقای نتانیاهو در قدرت، در گرو تداوم جنگ است ولی بخش قابل توجهی از جامعۀ اسرائیل خواستار پایان جنگ بود. مقامات آمریکایی هم فهمیده بودند نتانیاهو تحت هر شرایطی دنبال جنگ است. به همین دلیل توافق را به او تحمیل کردند. به نظرم طرح صلح در غزه، فاز اول را به خوبی طی می‌کند و در فاز دوم با مشکلاتی مواجه می‌شود و در فاز سوم کار سخت‌تر خواهد شد. چون بحث خلع سلاح حماس و اینکه سلاح‌هایش را به کدام نهاد تحویل دهد، مسائل دشواری است.»
صلح غزه، ایران را از جنگ دور می‌کند
با این حال سؤال اصلی برای ایرانیان این است که صلح در غزه چه تاثیری بر زندگی آن‌ها می‌گذارد؟ آیا جمهوری اسلامی را به سمت حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافاتش با ایالات متحده آمریکا سوق می‌دهد یا باعث می‌شود که اسرائیل با خیال راحت به سراغ جمهوری اسلامی بیاید و ایران دوباره طعم جنگ را بچشد؟
علی ماجدی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «هر دو احتمال وجود دارد ولی من بیشتر احتمال می‌دهم که صلح در غزه، اگر واقعا محقق شود، ایران را از جنگ مجدد با اسرائیل دورتر کند. به تحقق این احتمال خوش‌بین و امیدوارم ولی این امر تا حدی هم در گرو خط مشی و راهبرد کشور ما است؛ چون درهای مذاکره همچنان باز است و این گشودگی می‌تواند امیدبخش باشد. ما هیچ وقت نباید از دیپلماسی دور شویم.»
این دیپلمات باسابقه افزود: «جنگ برای هر دو طرف هزینه دارد. جنگ ۱۲ روزه نشان داد که حتی اگر اسرائیل آغازکنندۀ حمله باشد، ایران می‌تواند مقاومت کند و از نظر نظامی، قدرت بازدارندگی زیادی دارد. لذا بعید است که اسرائیل بخواهد دوباره به ایران حمله کند. بنابراین اگر توافق برای صلح غزه به جایی برسد که این مسئلۀ مهم در جهان یعنی جنگ غزه واقعا به پایان برسد، می‌توان امیدوار بود که نه‌تنها جنگ دوباره‌ای بین ایران و اسرائیل رقم نخواهد خورد، بلکه روسیه و اوکراین هم وارد پروسه‌ای شوند که به پایان جنگ بین این دو کشور بینجامد.»
هرج ومرج در ایران، یعنی افزایش احتمال حملۀ اسرائیل
احمد بخشایش اردستانی هم معتقد است صلح غزه در دور شدن ایران از خطر جنگ مؤثر است، اما درباره سایر تبعات این صلح در ایران می‌گوید: «دربارۀ اینکه صلح غزه مقدمۀ جنگ دوباره اسرائیل با ایران است یا زمینه‌ساز حل‌وفصل مسالمت‌آمیز مشکلات آمریکا و اسرائیل با ایران، باید بگویم به نظر من احتمال وقوع حالت دوم بیشتر است؛ چون جنگ غزه منجر به جنگ ایران و یمن با اسرائیل شد. با اتمام جنگ غزه، آنچه باقی می‌ماند جنگ روانی با ایران و اعمال تحریم‌ها علیه ایران خواهد بود. از این راه‌ها سعی می‌کنند بلبشو در ایران ایجاد کنند و مردم ایران را از جمهوری اسلامی جدا کنند.»
وی افزود: «اگر بلبشو در ایران ایجاد شود، احتمال حملۀ مجدد به ایران وجود دارد. اما اگر مردم با حکومت باقی بمانند، یعنی نظم ناشی از وجود حکومت را به بی‌نظمی ناشی از فقدان حکومت ترجیح دهند، احتمال جنگ کمتر می‌شود و به احتمال قوی آمریکا و اروپا با ایران مذاکره خواهند کرد. اگر تحریم‌ها منجر به وقوع اعتراضات گسترده و جدی در ایران نشود و غربی‌ها ببینند زندگی در ایران به صورت عادی در جریان است، در این صورت با جدیت بیشتری به سمت مذاکره با ایران می‌آیند.»
صلح روسیه و اوکراین برای ایران مفیدتر از صلح غزه است
آقای ماجدی صلح بین روسیه و اوکراین را در بهبود شرایط سیاسی ایران در عرصۀ بین‌الملل مهم‌تر از صلح غزه می‌داند و می‌گوید: «دنیا در حال تلاطم است و ثبات نسبی قبل از جنگ اوکراین و جنگ غزه، از دست رفته است و اکثر کشورهای دنیا از پایان این دو جنگ و درنگرفتن جنگ تازه‌ای بین ایران و اسرائیل استقبال می‌کنند و ابزارهای سیاسی خودشان را هم به کار گرفته‌اند تا جنگ در غزه و اوکراین خاتمه یابد. اما با توجه به تجربه‌ای که من در عرصۀ دیپلماسی دارم، به نظرم در مقایسه با جنگ غزه، به پایان رسیدن جنگ اوکراین خیلی بیشتر می‌تواند به ایران کمک کند. یعنی صلح اوکراین و روسیه تاثیر مثبت بیشتری بر وضعیت کنونی ایران دارد.»
سفیر ایران در ژاپن در دولت محمد خاتمی، نهایتا به یورونیوز گفت: «صلح در غزه، بیش از آنکه به تحقق توافق میان ایران و آمریکا کمک کند، احتمال صلح روسیه و اوکراین را بیشتر می‌کند؛ زیرا جنگ بین این دو کشور به درازا کشیده و بخصوص اروپایی‌ها دنبال این هستند که این جنگ به نحوی پایان یابد؛ چون از قرار معلوم، جنگ روسیه و اوکراین هم برنده‌ای نخواهد داشت. نه اوکراین می‌تواند به همۀ خواسته‌هایش برسد نه روسیه. به هر حال جنگ ۱۲ روزه تمام شده و فعلا مسئلۀ اصلی، اتمام جنگ غزه است. اگر توافق صلح حماس و اسرائیل به مراحل بعدی برسد و این مراحل هم عملا محقق شود، به نظرم نشانۀ خوبی هم برای ایران و هم برای جهان است.»
توان موشکی ایران از موانع تکرار جنگ است
با اینکه اسرائیل و ایالات متحده آمریکا خواهان کاهش چشمگیر توان موشکی ایران هستند، احمد بخشایش اردستانی قدرت موشکی ایران را یکی از موانع تکرار حملۀ مجدد اسرائیل به ایران، حتی پس از فراغت اسرائیل از جنگ غزه، می‌داند و می‌گوید: «ایران توان موشکی‌اش را کاهش نمی‌دهد و دقیقا همین توانایی یکی از موانع تکرار جنگ است. چنانکه اخیرا نتانیاهو به پوتین گفته که اسرائیل مایل است از راه دیپلماسی و نه جنگ، مشکلات فعلی بین ایران و اسرائیل را برطرف کند. البته احتمال دارد پیغام نتانیاهو غلط انداز بوده باشد ولی این احتمال خیلی ضعیف است؛ برای اینکه وقتی اسرائیل مجبور می‌شود با حماس صلح کند، با ایران هم ناچار است راهی غیر از جنگ را برای حل مشکل پیدا کند.»
یورونیوز فارسی را در ایکس دنبال کنید
نمی‌دانم اگر رهبری را بزنند، چه وضعی ایجاد می‌شود
آقای بخشایش اردستانی دربارۀ احتمال تلاش مجدد اسرائیل برای حذف مقامات سیاسی عالی‌رتبۀ جمهوری اسلامی ایران می‌گوید: «اینکه بگوییم اسرائیل ممکن است دوباره حمله کند و مقامات عالی ایران را حذف کند و بعد از مدتی جنگیدن، دوباره پیشنهاد آتش‌بس بدهد نیز از نظر من احتمال بعیدی است. اسرائیل یکبار سعی کرد از این راه به موفقیت برسد، ولی موفق نشد. البته من نمی‌دانم اگر رهبری را بزنند، چه وضعی ایجاد می‌شود. با اینکه رؤسای قوای سه‌گانه نظرات متفاوتی دارند، ولی در غیاب رهبری و در حین جنگ، احتمالا همسو می‌شوند. اسرائیل می‌خواست حماس و حزب‌الله را از بین ببرد ولی نتوانست. جمهوری اسلامی را هم نمی‌تواند از بین ببرد.»
این عضو اصولگرای مجلس شورای اسلامی ایران در پایان دربارۀ طرز تقابل ایران و اسرائیل پس از عملی شدن صلح غزه گفت: «در مجموع من معتقدم صلح در غزه خطر جنگ را از ایران دور کرده است. البته جنگ روانی بین اسرائیل و ایران و به احتمال ضعیف ترور نیز همچنان برقرار خواهد بود، ولی این موارد بعید است موجب تکرار جنگ شود. البته اگر تروری انجام شود و در ایران بلبشو شود، چنانکه گفتم، اسرائیل به ایران حمله می‌کند. ولی اگر بعد از یک ترور، مردم ایران همبسته‌تر شوند، مثل فضای پس از ترور قاسم سلیمانی، اسرائیل به ایران حمله نمی‌کند. به هر حال در پاسخ به ترور، ایران هم سعی می‌کند عناصر اسرائیلی را حتی خارج از اسرائیل ترور کند.»