برای نزدیک به سه دهه، یکی از بزرگ‌ترین معماهای زیست‌شناسی درباره حیوانی عجیب به نام «موش کور برهنه» ذهن دانشمندان را مشغول کرده بود؛ پستانداری کوچک، زشت و بی‌مو که برخلاف همه هم‌نوعانش تقریبا پیر نمی‌شود.
آگهی
این جانور که موش حفار برهنه نیز نامیده می‌شود می‌تواند تا حدود ۴۰ سال عمر کند، در حالی که موش‌ها و موش‌های صحرایی معمولا بیش از ۳ سال زنده نمی‌مانند.
موش‌های کور همچنین به سرطان مبتلا نمی‌شوند، اندام‌هایشان تا پایان عمر سالم می‌مانند و حتی ۱۸ دقیقه بدون اکسیژن زنده می‌ماند. اما راز این عمر طولانی و سلامت خارق‌العاده چیست؟
پژوهشی تازه سرنخ قاطعی ارائه می‌دهد که با یکی از مهم‌ترین کشفیات زیست‌پزشکی دهه‌ی اخیر پیوند دارد.
دو کشف مهم که به هم رسیدند
در سال ۲۰۱۲، پژوهشگری به نام ژیجیان چن از دانشگاه تگزاس موفق شد آنزیم پایشگر جدیدی به نام «cGAS-STING» را کشف کند.
این آنزیم نوعی حسگر خطر درون سلول بود که ورود دی‌ان‌ای بیگانه (مثلا از ویروس‌ها یا باکتری‌ها) یا دی‌ان‌ای آسیب‌دیده را تشخیص می‌دهد و واکنش ایمنی اولیه بدن را فعال می‌کند.
اما همین آنزیم اگر بیش از حد فعال شود، می‌تواند منجر به التهاب مزمن، پیری سلولی و بیماری‌های خودایمنی شود.
به همین دلیل، یکی از مهم‌ترین اهداف دارویی امروز جهان است: برخی داروها سعی دارند آن را تحریک کنند (برای درمان سرطان)، و برخی دیگر سعی دارند آن را مهار کنند (برای جلوگیری از التهاب و بیماری‌های پیری).
در سال ۲۰۲۴، چن به‌خاطر این کشف جایزه معتبر لاسکر را دریافت کرد؛ جایزه‌ای که بسیاری آن را «پیش‌نوبل» می‌دانند.
پیوند غیرمنتظره با موش کور برهنه
در پژوهش تازه، گروهی از دانشمندان به سرپرستی یو چن از آکادمی علوم چین، بررسی کردند که این آنزیم در موش کور برهنه چه تفاوتی با انسان و موش دارد.
نتیجه شگفت‌انگیز بود: در حالی که در انسان و موش، فعال شدن این آنزیم باعث کاهش توانایی ترمیم دی‌ان‌ای و افزایش التهاب می‌شود، در موش کور برهنه برعکس عمل می‌کند. یعنی به جای آسیب، فرآیند ترمیم دی‌ان‌ای را فعال می‌کند.
آن‌ها دریافتند که این تفاوت به دلیل چهار جهش کوچک در چهار اسید آمینه از این پروتئین است.
وقتی همان تغییرات را در سلول‌های انسانی و مگس‌ها وارد کردند، سلول‌ها کندتر پیر شدند، التهاب کمتر شد و حتی در موش‌های آزمایشگاهی نشانه‌های پیری اندام‌ها به‌طور چشمگیری کاهش یافت.
به‌عبارتی، همین چهار تغییر کوچک در ساختار یک پروتئین، ممکن است کلید سلامت طولانی‌مدت و مقاومت در برابر پیری در این حیوان باشد.
پیامدهای پزشکی: مسیر جدید برای درمان یا جوان‌سازی
پژوهش‌های دیگر نیز این یافته را تقویت کرده‌اند. در موش‌هایی که ژن مورد بحث به‌طور کامل حذف شده بود، طول عمر کوتاه‌تر و التهاب اندام‌ها بیشتر شد. نشانه‌ای از این‌که این آنزیم نقشی حیاتی در حفظ سلامت سلولی دارد.
در حال حاضر، ده‌ها کارآزمایی بالینی در جهان روی داروهایی انجام می‌شود که این آنزیم را هدف قرار می‌دهند.
برخی از آن‌ها برای افزایش پاسخ ایمنی در درمان سرطان طراحی شده‌اند و برخی دیگر برای کاهش التهاب در بیماری‌های پیری و خودایمنی مانند لوپوس و تباهی لکه زرد که این آخری عامل اصلی نابینایی در سالمندان به شمار می‌رود.
با این حال متخصصان هشدار می‌دهند که این آنزیم دو لبه دارد: اگر بیش از حد فعال شود می‌تواند خطر التهاب و خودایمنی را بالا ببرد و اگر بیش از حد مهار شود، سیستم ایمنی را ضعیف می‌کند.
آیا راز طول عمر به انسان قابل انتقال است؟
پژوهشگران می‌گویند انتقال مستقیم این جهش‌ها به انسان هنوز فرضیه‌ای خطرناک است.
موش کور برهنه در محیطی بسیار متفاوت زندگی می‌کند که در زیر زمین، بدون نور و در تماس محدود با عوامل بیماری‌زا قرار دارد. این در حالی است که انسان‌ها دائما در معرض ویروس‌ها و باکتری‌ها هستند.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
تغییر ژنتیکی مشابه در انسان نیز ممکن است باعث کاهش توانایی بدن برای تشخیص دی‌ان‌ای بیگانه و افزایش خطر عفونت شود.
دانشمندان می‌گویند اگر این یافته‌ها در انسان قابل بهره‌برداری باشند، شاید در آینده بتوانیم داروهایی ساخت که پیری را آهسته‌تر کنند، بدون آنکه سیستم ایمنی بدن را مختل سازند. راهی که در صورت موفقیت می‌تواند مرز میان زیست‌شناسی پیری و پزشکی آینده را جابه‌جا کند.
نتایج مطالعات تازه در نشریه علمی «ساینس» منتشر شده است.