یک روز مانده به دور دوم مذاکرات آمریکا و ایران، عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی در سفر به مسکو با ولادیمیر پوتین و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه دیدار کرد و خواستار ایفای «نقش حمایتی» روسیه در «هر توافق جدید» میان واشنگتن و تهران شد. حضور روسیه در نقش میانجی به چه قیمتی تمام می‌شود؟
آگهی
یولیا سابینا ژوژا، استاد دانشگاه جورج واشنگتن و پژوهشگر ارشد موسسه خاورمیانه و الکس وطن‌خواه، مدیر برنامه ایران این موسسه در مقالاتی به بررسی تهدیدها و فرصت‌های حمایت روسیه از مذاکرات جاری جمهوری اسلامی ایران و آمریکا پرداختند.
روسیه بارها برای ایفای نقش میانجی‌گر در مذاکرات میان جمهوری اسلامی ایران و واشنگتن ابراز تمایل کرده است. در آخرین تحولات، سرگئی لاوروف روز جمعه پس از دیدار با عباس عراقچی در مسکو ضمن استقبال از تمایل آمریکا برای دستیابی به توافق با جمهوری اسلامی ایران گفت: «روسیه قطعا آماده است تا این روند را تسهیل کند و تمام تلاش خود را به کار خواهد گرفت تا از توافقاتی که منافع مشروع ایران را در نظر می‌گیرند، حمایت کند.»
میانجی‌گر بی‌طرف یا بازیگر غیرقابل اعتماد
به باور یولیا سابینا ژوژا، با توجه رابطه خوب ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه و دونالد ترامپ و تفاهم این دو بر سر این موضوع که جمهوری اسلامی ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد، اگرچه حضور روسیه در مذاکرات از منظر نظری منطقی به نظر می‌رسد، اما میانجی‌گری مسکو ممکن است با تقویت موضع ایران، ورود بازیگر غیرقابل اعتماد به میز مذاکره، و همچنین رها ساختن روسیه از محدودیت‌هایی که غرب از زمان حمله به اوکراین بر آن تحمیل کرده است، منافع آمریکا و به طور کلی غرب را تضعیف کند.
به گفته او، با توجه به منافع مشترک روسیه و جمهوری اسلامی ایران در قبال رفع تحریم‌های آمریکا و مخالفت صریح مسکو با سیاست فشار حداکثری دونالد ترامپ، روسیه نمی‌تواند به عنوان یک بازیگر بی‌طرف قلمداد شود.
سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه پیش‌تر گفته بود: «تهدیدها و اولتیماتوم‌ها از سوی آمریکا به گوش می‌رسد. ما چنین روش‌هایی را نامناسب می‌دانیم و آن‌ها را محکوم می‌کنیم.»
این تحلیل‌گر همچنین معتقد است که جمهوری اسلامی ایران و روسیه در پی بر هم زدن نظم جهانی تحت رهبری آمریکا هستند و سال‌هاست که برای تضعیف این نظم تلاش می‌کنند.
او نوشت: «حمله روسیه به اوکراین از پاییز ۲۰۲۲ با حمایت جمهوری اسلامی ایران از جمله با ارسال پهپادهایی که به هدف قرار دادن زیرساخت‌های غیرنظامی اوکراین کمک کردند، همراه بوده است. روسیه که یکی از تحت‌تحریم‌ترین کشورها در جهان است، با جمهوری اسلامی ایران، دیگر رقیب در حوزه تحریم‌ها، همکاری نزدیکی برای توسعه راهکارهای دور زدن تحریم‌ها داشته است.»
خانم ژوژا توافق‌نامه جامع مشارکت راهبردی که در ۱۷ ژانویه ۲۰۲۵ به امضای مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران و ولادیمیر پوتین رسید را سندی بر این همکاری‌ها می‌داند.
اما از سوی دیگر، به باور آقای وطن‌خواه، پیشرفت واقعی در مذاکرات جمهوری اسلامی ایران و آمریکا در گرو کاهش تنش‌ها میان جمهوری اسلامی ایران و اسرائيل است.
آقای وطن‌خواه نوشت: «روسیه مدعی است می‌تواند در این زمینه کمک کند. و اگرچه ورود مجدد واشنگتن به همکاری دیپلماتیک با مسکو، آن هم در موضوعات حساس، برای آمریکا مخاطراتی دارد، اما حمایت روسیه در کاستن از تنش میان جمهوری اسلامی ایران و اسرائیل، برای مذاکره‌کنندگان آمریکایی که در پی توافق با تهران هستند، ارزش بالاتری دارد.»
به گفته الکس وطن‌خواه، روسیه نه تنها در موضوع هسته‌ای، بلکه احتمالا در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال اسرائيل نیز اهرم فشار را در اختیار دارد.
او افزود: «مسکو سال‌ها جمهوری اسلامی را در برابر تحریم‌های آمریکا حمایت دیپلماتیک کرده، به ایران سلاح فروخته و در سوریه با آن هماهنگ بوده، هرچند سقوط ناگهانی بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴ نشان داد که همکاری نظامی جمهوری اسلامی ایران و روسیه آن‌گونه که ادعا می‌شد مستحکم نبوده است. واقعیت این است که مقام‌های ایرانی از سکوت نسبی روسیه در برابر کارزار هوایی ده‌ساله اسرائیل در سوریه و اقدامات اسرائیل برای جلوگیری از نفوذ تهران در شرق مدیترانه به‌شدت ناخشنود بودند.»
با این حال به باور آقای وطن‌خواه با توجه به روابط نزدیک ولادیمیر پوتین با علی خامنه‌ای و بنیامین نتانیاهو «اگر قرار باشد یک قدرت جهانی بتواند جمهوری اسلامی ایران را به کاهش لفاظی‌ها علیه اسرائیل وادارد، آن قدرت روسیه ولادیمیر پوتین است.»
این درحالی است که خانم ژوژا با اشاره به کشف شدن تسلیحات ساخت روسیه در انبارهای حزب‌الله و سوریه و گزارش‌ها مبنی بر کمک‌های اطلاعاتی روسیه به حوثی‌ها، مسکو را «حامی اصلی نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی ایران» می‌داند.
بازگشت مسکو به خاورمیانه
به گفته خانم ژوژا، ولادیمیر پوتین پیوسته به دنبال احیای نفوذ روسیه در خاورمیانه بوده است و با توجه به سقوط بشار اسد در سوریه و تضعیف نفوذ مسکو در موقعیت کنونی، روسیه در حضور در توافق احتمالی میان واشنگتن و تهران منفعت دارد.
او نوشت: «روسیه از دیرباز در پی دستیابی به مسیرهای تجاری دریایی از طریق مدیترانه و کانال سوئز بوده است. مسکو در پی همکاری با رژیم اسد در جریان جنگ‌های داخلی سوریه و نجات او به پایگاه‌های دریایی و هوایی دائمی در این کشور دست‌یافت و از آن‌جا به لیبی نفوذ کرد، و بعدتر در آفریقای غربی و منطقه ساحل دست به کودتاهایی زنجیره‌ای زد که نیروهای آمریکایی و فرانسوی را از منطقه بیرون کرده و عملیات ضدتروریسم غرب را فلج کرد.»
او با اشاره به تعامل روسیه با نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی ایران، افزود: «ادامه حمایت تهران از این شبکه نیابتی برای روسیه حیاتی‌ست تا خود را به‌عنوان میانجی اجتناب‌ناپذیر جا بیندازد.»
به گفته او، اگر واشنگتن بخواهد موضوع مذاکرات را فراتر از برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایرن گسترش دهد، امیدی نیست که میانجی‌گری روسیه مشوقی برای امتیاز‌دهی تهران باشد.
چه کسی از ورود روسیه به مذاکرات سود می‌برد؟
به باور آقای وطن‌خواه، دونالد ترامپ می‌تواند توافقی را که با میانجی‌گری روسیه حاصل شود، پیروزی بزرگ برای آمریکا معرفی کرده و ضمن دفاع از اسرائيل به عنوان متحده کلیدی در خاورمیانه، ادعا کند که از جنگی بزرگ در منطقه جلوگیری کرده است.
به گفته او روسیه توان مقابله با نفوذ آمریکا در خاورمیانه را ندارد و در درازمدت برای واشنگتن بی‌خطر است.
او نوشت: « در درازمدت، روسیه فاقد روابط ساختاریافته، قدرت مالی و توان دسترسی جهانی لازم برای بیرون‌کردن آمریکا از خاورمیانه است. اما اگر بتواند فقط به اندازه‌ای ایران را مهار کند که از وقوع جنگ جلوگیری شود و آن‌هم مطابق با شرایط دونالد ترامپ، شاید ارزش داشته باشد که اجازه دهند ولادیمیر پوتین نقش میانجی را ایفا کند.»
اما به باور خانم ژوژا، جمهوری اسلامی ایران از ورود روسیه به مذاکرات سود می‌برد و اگر آقای ترامپ در مقابل آقای پوتین با احتیاط عمل نکند، روسیه می‌تواند حتی سود بیشتری ببرد.
او نوشت: « اگر با حمایت روسیه، توافقی هسته‌ای با ایران حاصل شود که ترامپ آن را پیروزی معرفی کند، آمریکا ممکن است در پرونده اوکراین رویکرد نرم‌تری نسبت به مسکو اتخاذ کند. نتیجه آن، توافق دوگانه‌ای خواهد بود که در آن تحریم‌ها از روسیه و ایران برداشته می‌شود و مسکو را آزاد می‌گذارد تا در خاورمیانه دست بالا را داشته باشد و خود را برای نبردهای آینده با غرب آماده کند.»
او همچنین افزود: «نقش روسیه در مذاکرات ایران و آمریکا، تقریبا تضمین می‌کند که هیچ‌کدام از تهدیدهای غیرهسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در منطقه یا نظم جهانی به‌درستی بررسی نخواهد شد. روسیه از فناوری موشکی و پهپادی جمهوری اسلامی ایران بهره‌مند است، شبکه نیابتی تهران را پشتیبانی می‌کند، و در زمینه دور زدن تحریم‌ها، جنگ اطلاعاتی و تضعیف نفوذ آمریکا در جهان، با تهران همکاری دارد. بنابراین دلیلی ندارد که بخواهد جمهوری اسلامی ایران این ابزارها را در مذاکرات واگذار کند.»
او خاطر نشان کرد: « این خطر نیز وجود دارد که روسیه در ازای کمک در موضوع جمهوری اسلامی ایران، در زمینه‌هایی دیگر از واشنگتن امتیاز بگیرد، امتیازاتی که ممکن است منافع آمریکا یا متحدانش را به خطر بیندازد.»